Dakładniej było b skazać, što mova pra «paŭzučuju pomnikanizacyju», ale słovy hetyja ja vykarystoŭvaju ŭ stanoŭčym sensie, choć i z peŭnym žalem. Bo praces hety vymušany i ŭ niejkaj stupieni unikalny. Pryčynaŭ hetaj vymušanaści badaj dźvie: palityčny režym krainy i bajaźlivaść miascovaj ułady. Ułady bajacca nazyvać novyja pomniki imionami, pomniki hetyja bieznazoŭnyja.
Ale dziakavać Bohu, što skulptury i nie aby‑iakija, bronzavyja, pačali źjaŭlacca ŭ asiarodździ staroj zabudovy, pieravažna na hetak zvanaj Haradnicy ‑‑ pradmieści časoŭ apošniaha karala. Zima dla pomnikaŭ ‑‑ samy cikavy čas, samy adpaviedny, na maju dumku… Mnie chočacca na pavietra, chočacca praśviažyć hałavu pierad pracaj, chočacca ŭbačyć persanažaŭ haradzienskaj historyi i nabyć śviežyja hazety.
Haradziency štoraz čytali pra źjaŭleńnie ŭ inšych biełaruskich haradach pomnikaŭ słavutym histaryčnym asobam, pryčym z podpisami. Heta było dziŭna, kaniešnie, ale jašče bolš niepryjemna ździŭlalisia haradziency, što miascovaje načalstva stajała ścianoj, nie puščała manumentalnaje mastactva ŭ byłoje karaleŭskaje miesta. Navat doški memaryjalnyja byli pad zabaronaj. Vypadkova paviesili adno niejkamu vykładčyku, jakich u miascovych vnu za apošni čas byli tysiačy. Tysiačy! A voś Kastuś Kalinoŭski abo Vasil Bykaŭ pa‑raniejšamu ŭ adzinym liku ŭ nas. Adnak im, chacia aficyjnyja rašeńni pra šyldy daŭno pryniatyja, stavić nie dazvalajecca. «Doraha»! Chacia ŭ bruk umaravany za apošnija try hady tysiačy hranitnych plitaŭ. Kalinoŭskamu i Bykavu škada…
Uniz Telehrafnaj vulicaj, jakuju zabudoŭvać pačali ŭ druhoj pałovie vasiemnaccataha stahodździa, jakraz kali paŭstavała Haradnica, kudy kiruje sama vulica. Staraja dobraja naša Ažeška na pastamencie ŭ kancy Telehrafnaj, vosiemdziesiat hadoŭ joj, hranitnaj. Uzdoŭž Haradničanki spuskajusia ŭ Švejcarskuju dalinu, pierad mostam na bronzavaj łavie siadzić bronzavy Dž.Saka, vybačajcie «dojlid Haradnicy», takaja aficyjnaja nazva adnaho z dvuch samych śviežych haradzienskich pomnikaŭ. Toje, što jon mieŭ ułasnaje imia i byŭ karaleŭskim architektaram u Horadni, a zatym i hałoŭnym architektaram VKŁ ‑‑ ni słova. Kali skulptar Ancipin jaho pastaviŭ, to musiŭ tłumačyć narodu, što heta sapraŭdny spadar Saka ź Italii. Siońnia dojlida prysypała śnieham: kapialuš, plečy, kalenki, najbolš niezvyčajna, što nohi ŭ jaho u siomiotach i čaravikaŭ nie vidać.
Zdareńniem stała, što ŭ adzin dzień pastavili bieznazoŭnaha Saka, a za mostam, u druhoj častcy Švejcarskaj daliny ‑‑ dziaŭčynu‑Haradničanku ‑‑ taksama na bierazie… Ale pieršym bolš čym za dziesiać hadoŭ pomnikam staŭ Žyliber, karaleŭski batanik, taksama bieznazoŭny, pavodle dakumentaŭ «haradžanin vasiemnaccataha stahodździa». Što ž, taksama niakiepska… Adkryćcio čakałasia navat sapraŭdnaje, ale ŭłady stali ciahnuć. A potym zadavolenamu pracaj aŭtaru Pancialejevu patłumačyli: skulptura bieznazoŭnaja, «parkavaja», adkryćcio aficyjnaje nie praduhledžana.
Dalej pa vulicy ahramadny bronzavy biust Mickieviča, padarunak varšaŭskich uładaŭ, haradzienskija musili ściać zuby i prafundavać pastament. Pomnik padpisany. Ale ja viartajusia, nale‑va! ‑‑ jafrejtar ci navat siaržant sa ściaham, taksama, chiba, biaz podpisu. A sprava: o‑o! Naš haradzki kamandor vałatoŭskich pamieraŭ, z załatym podpisam. Krychu dalej, la starych kamianic letašni Kupidon, hoły jak maje być, ale cnatlivy, jakomu, na prośbu načalstva, schavali štości. Uniz pa Vilenskaj i ‑‑ čorny lebiedź u vadzie, biaz podpisu, ale z kryłami.
Voś jak vyłuzałasia našaje načalstva sprytna: i aviečki cełyja… Možna zaprašać zaraz zamiežnych turystaŭ, u nas ciapier nia tolki tank i Lenin! Čynoŭniki spadziajucca na našaju spahadu: my taksama ludzi, vy nas zrazumiejcie, dla pomnika ź imiem treba pastanova saŭminu, a dla parkavaj skulptury ‑‑ nieabaviazkova. Paśla nastupnaha kiliška: a jak ty źvierniešsia ŭ saŭmin z prośbaj ‑‑ dazvolcie nam pastavić, naprykład, karaleŭskaha dochtura, jaki lačyŭ jahamościaŭ pjaŭkami abo dajcie dazvoł na samoha Stefana Batoryja adyjoznaha, jaki Maskvu chacieŭ skaryć! Nam adkažuć: vam tut nie Ameryka, pomniki partretam stavić z baksa!
