30 studzienia 1995 hoda, roŭna 25 hadoŭ tamu, kalehija pa kryminalnych spravach Viciebskaha abłasnoha suda vyniesła śmiarotny prysud 23-hadovamu Iharu Kapycinu. Tym nie mienš, jamu — adzinkavy vypadak u historyi niezaležnaj Biełarusi! — udałosia zachavać žyćcio. Bolš za toje, užo šmat hadoŭ Kapycin na voli. «Naša Niva» raskazvaje historyju žorstkaści i litaści, jakaja adbyłasia čverć stahodździa tamu ŭ Viciebsku.
Ihar Kapycin. Fota z ok.ru.
Pra Ihara Kapycina ničoha nie viedajuć pošukavyja sistemy ŭ internecie, nialohka znajści niejkija źviestki i ŭ tahačasnaj presie. Na heta proźvišča natyknułasia bahasłoŭ Natalla Vasilevič, jakaja pracuje nad temaj śmiarotnaha pakarańnia i ŭdziełu carkvy ŭ publičnych debatach pa hetym pytańni.
Jana znajšła zhadku pra Kapycina ŭ artykule mitrapalita Fiłareta «Tezisy ab śmiarotnym pakarańni» (1996). Publikacyja vyjšła napiaredadni refierendumu, na jakim biełarusy skazali «tak» śmiarotnamu pakarańniu. Carkva zaniała inšuju pazicyju, ale starałasia nie duža jaje vypiačvać. «Zabićcio čałavieka niemahčymaje ŭ chryścijanstvie. Carkva nie pomścić zabojstvam za zabojstva, bo heta hrech pierad Boham», — pisaŭ u publikacyi mitrapalit.
Mitrapalit Fiłaret.
Tam ža i była zhadka pra Ihara Kapycina, za jakoha chadatajničała Biełaruskaja pravasłaŭnaja carkva. U vyniku jamu zamianili rasstrelny prysud na piatnaccać hadoŭ źniavoleńnia. Cikava, što ŭ paźniejšych publikacyjach hetaha ž artykuła ŭładyki zhadku pra Kapycina vykinuli.
Chto ž taki hety Ihar Kapycin i ŭ čym jaho abvinavačvali? «Čutki pra hetaje strašnaje zabojstva, ździejśnienaje z asablivaj žorstkaściu i cynizmam, pierapałochali horad. 18 sakavika miž 11 i 12 hadzinami dnia ŭ kvateru 45-hadovaj žančyny, jakaja pražyvała ŭ Viciebsku na praśpiekcie Budaŭnikoŭ, zajšli niečakanyja hości. Syn, jaki pačuŭ sercam biadu i prybieh na miesca zdareńnia, znajšoŭ zabituju maci», — pisała ŭ 1993 hodzie hazieta «Vitiebskij kuŕjer».
Na łavie padsudnych za zabojstva apynulisia čaćviora maładych viciebčukoŭ: Ihar Kapycin, Juryj Hłazunoŭ, Viačasłaŭ Śvirydzienka i Viačasłaŭ Tarabuka. Tarabuka pryjšoŭ u pravaachoŭnyja orhany z pavinnaj, pa jahonych pakazańniach i ŭdałosia zatrymać astatnich udzielnikaŭ.
Ihar Kapycin. Fota z ok.ru.
Da jakich vysnovaŭ pryjšło śledstva? Usie čaćviora aryštavanyja na toj momant nie mieli sudzimaściaŭ, nichto ź ich nie pracavaŭ. Na razhulnaje žyćcio jany zarablali rabaŭnictvam. Za miesiac da zabojstva jany abčyścili kvateru pa adrasie Lenina, 22. Vynieśli adtul mahnitafon, telefon, fien, skuranuju kurtku, ikonu, sumku. Usio skradzienaje atrymałasia apieratyŭna pradać.
Hrupoŭka nie čakała ŭdačy, bieručy vypadkovyja kvatery. Jany zahadzia vyličvali, dzie moža być nažyva, i ŭžo tady rychtavali razboj. Pra kvateru na praśpiekcie Budaŭnikoŭ Ihar Kapycin daviedaŭsia ad byłoha ziacia haspadyni, niejkaha Vasiljeva. Jon ža raskazaŭ i pra zamok, i pra toje, dzie što lažyć. Złačyncy viedali, što haspadary časta byvajuć u Polščy, i tamu ŭ ich jość šmat deficytnych rečaŭ.
Pierad tym, jak pajści na spravu, hrupa vypiła dla śmiełaści samahonki. Patelefanavali ŭ kvateru, ale słuchaŭku źniała haspadynia, Taisa Sobal. Jana pracavała vychavalnicaj u domie dziciaci.
Patelefanavali ŭ druhi raz — toje samaje. U treci — znoŭ. Zrešty, žančyna nie budzie pieraškodaj, rašyli jany.
Śvirydzienka i Tarabuka zastalisia stajać na «šuchiery», a voś Kapycin i Hłazunoŭ zabralisia ŭ kvateru. Na sudzie mužčyny kazali, što nie płanavali zabojstva, jany chacieli prosta ahłušyć Sobal, kab taja straciła prytomnaść, adnak usio pajšło nie pa płanie. Paśla taho, jak Hłazunoŭ niekalki razoŭ udaryŭ 45-hadovuju žančynu, jana praciahvała kryčać, ale była ŭ prytomnaści.
Kapycin pabieh pa kvatery šukać valutu i inšyja kaštoŭnyja rečy, ad Vasiljeva jon zahadzia viedaŭ, dzie što znachodzicca. Adnak na ŭkazanych miescach ničoha nie było. Paśla hetaha Kapycin padbieh da Taisy i staŭ jaje katavać, kab taja raskazała ŭsio. Na ŭsim ciele zabitaj byli nažavyja ranieńni. Ale jana tak ničoha i nie raskazała. Rabaŭniki zabrali videamahnitafon, televizar, norkavyja šapki. Usio heta praciahvałasia nie bolš za paŭhadziny. Na raźvitańnie rabaŭniki ŭ apošni raz parnuli nažom achviaru. Paśla hetaha jana i pamierła.
U vyniku Ihara Kapycina prysudzili da śmiarotnaha pakarańnia, Juryja Hłazunova — da piatnanaccaci hadoŭ źniavoleńnia, Viačasłava Śvirydzienku — da šaści, a Viačasłava Tarabuku — da čatyroch.
Adrazu paśla abviaščeńnia prysudu asudžanyja źviarnulisia ŭ Viarchoŭny sud z apielacyjaj. I choć spačatku zdavałasia, što šancaŭ na pierarazhlad mała, adnak naprykancy śniežnia 1995 hoda plenum Viarchoŭnaha suda zamianiŭ rasstrelny vyrak na piatnaccać hadoŭ źniavoleńnia. Sprava ŭ tym, što ŭ situacyju ŭmiašałasia Biełaruskaja pravasłaŭnaja carkva.
Valeryj Jarčak ad kanca 1980-ch da pačatku 2000-ch byŭ advakatam pry Biełaruskim ekzarchacie. Štočaćvier jon ładziŭ pryjom hramadzian, na adzin z takich pryjšła maci Ihara Kapycina.
«Ja asabista ź im nikoli nie sustrakaŭsia. Da mianie prychodziła jahonaja maci — heta byŭ adziny jaje syn. Šmat razoŭ prychodziła, jana tam ledźvie nie spała ŭ jeparchii. Jak ja dziejničaŭ? Zaŭsiody praz pakajańnie. Zdajecca, jana pracavała akušerkaj. Kali raskazvała pra ŭsio, to až zachlobvałasia ŭ ślazach. Razumiejecie, jana ž zabivała dziaciej! A ciapier zabjuć jaje adzinaje dzicia. Ja, viadoma, prapisaŭ joj spoviedź, skazaŭ, što kali niechta sa svajakoŭ nie byŭ adpiety, to treba adpieć. I treba malicca, kab jana mahła pachryścicca», — raskazvaje «Našaj Nivie» Valeryj Jarčak.
Valeryj Jarčak — kateharyčny praciŭnik śmiarotnaha pakarańnia.
«Kapycin byŭ adzinym, chto nijak nie adkupiŭsia ad prysudu, nie z takoj siamji jon byŭ. Ale jaho maci stała tak mocna malicca, tak kajacca, što heta byŭ prosta Božy cud. Ci byŭ sam Kapycin viernikam, ja navat nie pamiataju. Zdajecca, my pisali pra pamiłavańnie na imia prezidenta. Usio, što ja moh zrabić, kab vyratavać čałavieka, ja zrabiŭ. I mitrapalit Fiłaret padpisaŭ prašeńnie nie pazbaŭlać Kapycina žyćcia», — kaža Jarčak.
Jarčak śćviardžaje, što ŭ toj čas jamu časta davodziłasia spračacca ź mitrapalitam Fiłaretam na hetuju temu. «Uładyka vystupaŭ za śmiarotnaje pakarańnie spačatku. Kazaŭ, hladzicie, što robicca! Ja kazaŭ, što pa-chryścijansku nielha pazbaŭlać žyćcia. Potym jon sa mnoj pahadziŭsia.
Ja zaŭsiody vystupaŭ suprać śmiarotnaha pakarańnia. Artykuł 26 Kanstytucyi ściardžaje, što ŭ nas kožny maje prava na žyćcio, ale pry tym isnuje śmiarotnaje pakarańnie. Tady, značyć, nie kožny».
Dla razumieńnia postaci Valeryja Jerčaka. Heta aŭtar ksienafobskaj i antysiemickaj knihi «Słova i sprava Ivana Žachlivaha». Heta kniha pryznanaja ekstremisckaj jak u Biełarusi, tak i ŭ Rasii. Jarčak nastolki zachapiŭsia postaćciu Ivana Žachlivaha, što navat prapanoŭvaŭ kananizavać jaho. U 90-ja, budučy advakatam, jon abaraniaŭ u sudzie prapahandysta Juryja Azaronka, na jakoha padaŭ u sud lidar BNF Zianon Paźniak za film «Dzieci chłuśni». «Pierad rašeńniem suda my pajechali z Azaronkam da hrabnicy Ivana Žachlivaha, bo pračytali, što da revalucyi da jaho jeździli ludzi, jakich niespraviadliva pakarali ŭ sudzie. Pryjechali, pamalilisia. A potym Minski haradski sud staŭ na naš bok. Voś, dumaju, tabie i Ivan Žachlivy!»
Cikava, što Jarčak byŭ advakatam pa spravie zabojstva lidara RNA ŭ Biełarusi Hleba Samojłava. U adnym ź intervju jon pramym tekstam kazaŭ, što da zabojstva byŭ datyčny kiraŭnik SACHRa Dźmitryj Paŭličenka, hetuju vysnovu jon zrabiŭ paśla aznajamleńnia z materyjałami spravy. Jarčak aktyŭničaŭ u «Sajuzie ruskaha naroda» ŭ Biełarusi, ale tam jaho pohlady, a mienavita sumieś pravasłaŭnych i pahanskich pierakanańniaŭ, paličyli nieprymalnymi. Ciapier jon časam jeździć ź lekcyjami pa Rasii.
«Našaj Nivie» ŭdałosia znajści i samoha Ihara Kapycina. Ciapier jamu 48 hadoŭ, praciahvaje žyć u Viciebsku. Kali jon pračytaŭ u sacyjalnych sietkach pytańnie na biełaruskaj movie, to adkazaŭ chutka: «Ja razmaŭlaju tolki PA-RUSKU». Paśla hetaha jon nie adkazvaŭ, kali pytańnie nie było pierakładzienaje na ruskuju.
Ihar Kapycin. Fota z ok.ru.
«Rašeńnie mnie zamianili nie praz chadatajnictva carkvy, i nie adna jana chadatajničała. A pa faktach, to byli niestykoŭki, adsutnaść dokazaŭ, pakazańni śviedkaŭ, ale navošta padymać hetuju temu praz stolki hadoŭ?» — adkazaŭ Kapycin.
Cikava, jon ličyć siabie niespraviadliva prysudžanym da śmiarotnaha pakarańnia, ale sam vystupaje za krajniuju mieru. «Śmiarotnaje pakarańnie — nie panaceja, ale dastojnaja ŭznaharoda tym, chto pierastupiŭ praź miažu čałaviečnaści. Pa zasłuhach i ŭznaharoda. Pra śviatara treba było ŭspaminać nie «paśla», a «da».
«Ja svajo adsiadzieŭ. Kropka. Žyvu vydatna! Siamja, mašyna, dača… i sabaka ŭ prydaču. Pracuju, zdarovy i viasioły. Znajdzicie inšuju temu», — na hetym Kapycin admoviŭsia dalej razmaŭlać.
Jak stała viadoma «Našaj Nivie», heta było daloka nie adzinaje chadatajnictva Biełaruskaj pravasłaŭnaj carkvy, kab śmiarotny prysud byŭ zamienieny bolš humannym, ale tolki ŭ vypadku z Kapycinym heta pryniesła plon.
Na momant asudžeńnia Kapycina alternatyvaj śmiarotnamu pakarańniu było pazbaŭleńnie svabody — maksimum na 15 hadoŭ. Ale ŭ 1997 hodzie ŭ Kryminalny kodeks uniesienyja praŭki: maksimalny termin źniavoleńnia ciapier — 25 hadoŭ, taksama ŭviali paniaćcie pažyćciovaha źniavoleńnia. Prysudžanyja da pažyćciovaha źniavoleńnia mohuć vyjści na svabodu daterminova pry vykanańni abaviazkovych patrabavańniaŭ. Pa-pieršaje, biezdakornyja pavodziny padčas źniavoleńnia. Pa-druhoje, treba adsiedzieć minimum 20 hadoŭ. Rašeńnie prymaje sud, jaki ŭličvaje stan zdaroŭja źniavolenaha, jahony ŭzrost, charaktarystyku ad vypraŭlenčaj ustanovy. Pra vypadki, kali b pažyćciova źniavolenych daterminova vyzvalali, nieviadoma (heta pytańnie mahło b razhladacca ŭ 2018 hodzie, kali prajšło 20 hadoŭ z momantu pieršych pažyćciovych prysudaŭ). Pa stanie na 2019 hod u Biełarusi na pažyćciovym źniavoleńni ŭtrymlivałasia 160 čałaviek.
