U BNR mahła źjavicca svaja avijacyja. Raskazvajem pra nierealizavany prajekt

Novyja dziaržavy, jakija ŭtvarylisia paśla Pieršaj suśvietnaj vajny na ruinach Rasijskaj impieryi, baranili svaju niezaležnaść. Vykarystoŭvali jany ŭ svaim zmahańni samuju roznuju zbroju, u tym liku i takuju pieradavuju, asabliva dla taho času, jak avijacyja. Samaloty byli ŭ litoŭcaŭ, mieła ich i Ukrainskaja Narodnaja Respublika. A što Biełaruś?

Zdavałasia b, jakaja tam avijacyja, kali BNR navat zvyčajnaje vojska nie paśpieła arhanizavać? Ale płany stvareńnia avijacyi biełaruskaj respubliki ŭsio ž isnavali, pryčym jašče da jaje stvareńnia — u 1917 hodzie. Isnavała i patencyjnaja mahčymaść ažyćciaŭleńnia hetych śmiełych prajektaŭ, bo raspracoŭvaŭ ich kiraŭnik adnaho z avijacyjnych parkaŭ vojska Rasijskaj impieryi. I jon prapanoŭvaŭ vykarystać toj avijapark, jakim sam kamandavaŭ. 

Nacyjanalnaje vojska

Biełaruskija arhanizacyi paśla Lutaŭskaj revalucyi 1917 hoda raspačali ahitacyjnuju rabotu siarod vajskoŭcaŭ-biełarusaŭ na roznych frantach Pieršaj suśvietnaj vajny. Ich pradstaŭniki vysyłalisia ŭ roznyja vajskovyja čaści, stvaralisia kamitety biełaruskich vajskoŭcaŭ, arhanizoŭvalisia schody i kanfierencyi. U listapadzie 1917-ha dla kaardynacyi ŭsich hetych spraŭ była stvorana navat asobnaja arhanizacyja — Centralnaja biełaruskaja vajskovaja rada.

U fondzie № 325 Nacyjanalnaha archiva Respubliki Biełaruś zachoŭvajecca niekalki spraŭ, u jakich sabranyja roznyja dakumienty, datyčnyja sprobaŭ arhanizacyi biełaruskaha nacyjanalnaha vojska. Siarod ich jość i dakumient, jaki možna ličyć pieršaj, choć i nierealizavanaj sprobaj zakłaści padmurak biełaruskaj vajskovaj avijacyi. «Prajekt arhanizacyi biełaruskich avijacyjnych vojskaŭ», napisany štabs-kapitanam Barysam Paŭłavym, byŭ datavany 9 listapada 1917 hoda. 

31-hadovy lotčyk ličyŭ, što nastała para stvarać nacyjanalnyja vajskovyja čaści, u tym liku i lotnyja.

Avijacyjnyja atrady

Ujaŭleńni, jak pavinna być arhanizavanaja vajskovaja avijacyja, Paŭłaŭ hruntavaŭ na ŭłasnym dośviedzie słužby ŭ vojsku Rasijskaj impieryi. Adnak z tekstu bačna, što Barys Paŭłaŭ byŭ znajomy i z zamiežnaj litaraturaj pa hetaj temie. Jon nie prosta kapiravaŭ arhanizacyju pavietranaha fłotu ŭ Rasijskaj impieryi, a rabiŭ prapanovy z ulikam jaje krytyki. Apisańnie struktury budučaj avijacyi jon navat pačaŭ słovami: «Uličvajučy niedachopy Ruskaj avijacyi, možna stvaryć mocnuju Biełaruskuju avijacyju».

Pavodle Paŭłava, usie biełaruskija pavietranyja siły musili być zamacavanyja za vajskovymi karpusami ŭ jakaści avijacyjnych atradaŭ, kab dapamahać vieści bajavyja dziejańni kožny ŭłasnamu korpusu. Prykładna takaja ž praktyka isnavała i ŭ tahačasnym rasijskim vojsku.

Avijacyjnyja atrady mierkavałasia mieć troch vidaŭ: atrad dalokaj raźviedki (u časy Pieršaj suśvietnaj vajny heta była pieršapačatkovaja i hałoŭnaja funkcyja vajskovaj avijacyi), atrad bambavozaŭ i atrad źniščalnikaŭ. 

Pavialičyć

Ale, uličvajučy ciažkuju situacyju na froncie, niedachop techniki i piłotaŭ, na pieršy čas aŭtar prapanuje na kožny biełaruski vajskovy korpus mieć pa dva avijacyjnyja atrady.

Pieršy atrad raźviedvalny, pa sutnaści, asnoŭny. Heta vočy armii. Atrad spałučaje ŭ sabie funkcyi karekciroŭki artyleryi, fatahrafavańnia varožych pazicyj, bambardziravańnia, a taksama suviazi. 

Druhi atrad źniščalny, nieabchodny dla supravadžeńnia raźviedvalnych samalotaŭ, abarony ich ad varožych źniščalnikaŭ i pierachopu čužych raźviedčykaŭ. Padparadkoŭvacca kamandziry avijaatradaŭ pavinny byli načalnikam svaich vajskovych karpusoŭ, a taksama kiraŭniku ŭsioj biełaruskaj avijacyi — inśpiektaru avijacyi biełaruskaha vojska.

Adsutnaść treciaha vidu avijacyjnych atradaŭ u prajekcie biełaruskaha vojska moža tłumačycca nievialikaj kolkaściu bambavozaŭ u tahačasnaj rasijskaj avijacyi, a taksama adsutnaściu ich u avijaparku Barysa Paŭłava.

Mielisia ŭ avijatara-biełarusa i dumki nakont praktyčnaha boku ažyćciaŭleńnia biełarusizacyi isnujučych u rasijskaj armii avijacyjnych bajavych adzinak. Jon adznačaje, što niejkaja kolkaść biełarusaŭ užo słužyć u avijacyjnych atradach, a kab zrabić ich całkam biełaruskimi, dastatkova pastupova dakamplektavać ich sałdatami i aficerami-biełarusami. 

Absłuhoŭvańnie samalotaŭ

Funkcyjanavańnie pavietranych vojskaŭ musiła padtrymlivać avijacyjnaja baza, jakaja b zabiaśpiečvała ramont i vyrab zapčastak. Aŭtar ličyŭ, što adnym z hałoŭnych momantaŭ, na jakija spatrebicca źviarnuć uvahu, źjaŭlajecca padbor ramontnikaŭ naležnaj kvalifikacyi dla avijacyjnaj bazy, pryčym «jakaść pavinna pieravyšać kolkaść».

Hałoŭnaj admietnaściu hetaj patencyjnaj bazy była jaje mabilnaść, zdolnaść chutka pieradysłakavacca na inšaje miesca pa čyhuncy. Jakaść pavinna była pieravyšać kolkaść u tym liku z-za niedachopu miesca ŭ vahonach dla šmatlikaha piersanału bazy.

Uvohule, Paŭłaŭ bačyŭ biełaruski avijapark u vyhladzie nievialikaha mabilnaha zavoda. Staŭka na mabilnaść i niezaležnaść vyhladaje słušnaj va ŭmovach mahčymaj akupacyi voraham biełaruskich haradoŭ. 

Pavialičyć

Dalej Paŭłaŭ znoŭ zrabiŭ remarku nakont praktyčnaha ažyćciaŭleńnia jahonych płanaŭ. Jon havoryć, što pry jahonym 2-m avijaparku ŭ Smalensku ŭžo arhanizavanaja takaja mabilnaja baza i što zaraz na froncie jana nie patrebnaja. Tamu jaje možna b było zrabić padmurkam budučaj biełaruskaj avijacyi, zrazumieła, «pry enierhičnym kłopacie». Ale, na žal, mienavita enierhii biełaruskamu nacyjanalnamu ruchu tady brakavała.

U prajekcie padrabiazna raśpisanaja ŭnutranaja struktura avijaparka, śpis nieabchodnych dla jaho adździełaŭ. Siarod inšaha, u im mielisia być čarciožny kabiniet (dla pracy nad palapšeńniem jakaści samalotaŭ i ich zapasnych častak), majsternia dla ramontu dakładnych vymiaralnych pryboraŭ, ułasnaja elektrastancyja, mieteastancyja i h. d.

Avijapark, pa zadumie Paŭłava, mieŭ być całkam samastojnaj i niezaležnaj bajavoj adzinkaj. Spačatku jon navat moh by vykonvać funkcyi avijacyjnaha zavoda i samastojna budavać novyja samaloty dla biełaruskaj respubliki. Pryčym aŭtar, vydatna razumiejučy ciažkaść stvareńnia faktyčna ledź nie cełaj fabryki, kateharyčna nastojvaŭ na jaje važnaści jak dla abaranazdolnaści maładoj dziaržavy, tak i dla farmavańnia jaje budučaha techničnaha padmurka.

Dla mirnaha času

Prajekt Barysa Paŭłava pa arhanizacyi biełaruskaj nacyjanalnaj avijacyi, składzieny ŭ tyja časy, kali sama ideja ab niezaležnaści Biełarusi jašče navat da kanca nie sfarmiravałasia, sam pa sabie varty ŭvahi.

Jašče bolš admietnym hety prajekt robić toje, što jaho aŭtar nie abmiažoŭvaŭsia ŭ svaich prapanovach pa vykarystańni samalotaŭ vyklučna vajskovymi patrebami. Štabs-kapitan mieŭ šmat idej, jak skarystać biełaruskuju vajskovuju avijacyju i jaje techničnuju bazu paśla zakančeńnia vajny na karyść zvyčajnym ludziam.

Dziela hetaha Paŭłaŭ prapanoŭvaŭ stvaryć škołu dla padrychtoŭki «instruktaraŭ sielskahaspadarčych technikaŭ», jakija mahli b vieści prapahandu i dapamahać sialanam vykarystoŭvać roznyja mašyny. Pry hetaj avijacyjna-sielskahaspadarčaj navučalnaj ustanovie moh by vychodzić techničny časopis z apisańniem apošnich vynachodak pa miechanizacyi, u tym liku ŭ sielskaj haspadarcy. 

Rodny Mahiloŭ

Štabs-kapitan Barys Paŭłaŭ byŭ patryjotam nie tolki ahulnabiełaruskim, ale i miascovym. Miescam dysłakacyi avijabazy jon bačyŭ svoj rodny Mahiloŭ, jaki «pa svaich atmaśfiernych i tapahrafičnych umovach całkam adpaviadaje patrabavańniam parka». 

Dla patrebaŭ parka Paŭłaŭ źbiraŭsia vykarystać kazarmy, pabudavanyja pierad vajnoj kala mahiloŭskaha čyhunačnaha vakzała. Pobač z kazarmami tady znachodzilisia vializnyja pali, jakija Paŭłaŭ prapanavaŭ vykarystać u jakaści aeradroma.

Pavialičyć

Nie los

Ale načalniku 2-ha avijacyjnaha parka štabs-kapitanu Barysu Paŭłavu nie vypała stać zasnavalnikam biełaruskaj nacyjanalnaj avijacyi. Praca pa biełarusizacyi čaściej rasijskaha vojska pačałasia zapozna. Nieŭzabavie paśla kastryčnickaha pieravarotu 1917-ha farmavańnie atradaŭ pa nacyjanalnaj prykmiecie było zabaroniena. Balšaviki bačyli ŭ hetym niebiaśpieku. 

Zrešty, lotčyk Barys Paŭłaŭ pad ściahi ŭłady savietaŭ usio adno nie staŭ. U vieraśni 1918 hoda jon užo znachodziŭsia na Donie i słužyŭ načalnikam avijaparka ŭ chutka arhanizavanaj avijacyi Usievialikaha Vojska Danskoha. Cikava, što asoba Paŭłava ŭzhadvajecca ŭ suviazi z prybyćciom na Don ciahnika z 44 vahonaŭ z samalotami, bombami, aŭtamabilami i ŭsim nieabchodnym dla pačatku dziejnaści vajskovaj avijacyi. 

Možna vykazać zdahadku, što heta i byŭ toj samy mabilny avijapark, jaki pa zadumie lotčyka z Mahilova mieŭsia być biełaruskim. Ale los skłaŭsia zusim inakš. 

Samomu Barysu Paŭłavu pabačyć radzimu było ŭžo nie sudžana. Paśla paražeńnia biełych u rasijskaj hramadzianskaj vajnie jon u 1920 hodzie vyjechaŭ na emihracyju, žyŭ u Turcyi, Juhasłavii, Francyi. A pamior 22 lutaha 1934 hoda ŭ Paryžy. 

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0