«Z maskalom havary, da kamień za pazuchaju dziaržy». My daviedvajemsia ŭsio bolš novaha pra Kastusia Kalinoŭskaha — palityka, jakoha ciapier nie chapaje

Čym admietnaja kniha Dziukava?

Alaksandr Dziukaŭ pryśviačaje svaju knihu viadomamu biełaruskamu daśledčyku, na pracach jakoha hruntujucca siońniašnija viedy pra postać Kastusia Kalinoŭskaha, Hienadziu Kisialovu (1931-2008), uradžencu padmaskoŭnaj Kałomny, jaki pisaŭ:

«Pamiać pra ŭpartuju baraćbu Kalinoŭskaha suprać rasijskaha caryzmu i tych varšaŭskich kanśpirataraŭ, jakija nie bačyli novaj raskładki sił na histaryčnaj arenie, pamahaje nam siońnia ŭmacoŭvać suvierenitet Respubliki Biełaruś».

U hetym jość niejkaja ironija, bo sam Dziukaŭ pracuje ŭ vyrazna advarotnym kirunku — nie na ŭmacavańnie suvierenitetu Biełarusi, a na jaho asłableńnie. Ale čamuści ŭsio ž uzhadvaje imia Hienadzia Vasiljeviča, ź jakim skončyŭ adzin i toj ža instytut, choć i ŭ roznyja histaryčnyja epochi.

Kniha Dziukava admietnaja tym, što niekatoryja archiŭnyja dakumienty ŭ joj byli ŭviedzienyja ŭ navukovy ŭžytak upieršyniu, a šerah inšych biełaruskamoŭnych byli atrybutavanyja jak napisanyja asabista Kalinoŭskim — na heta ŭžo źviartała ŭvahu «Naša Niva». Siarod hetych dakumientaŭ — apublikavany ŭpieršyniu daśledčykam Alesiem Smalenčukom čarnavik pasłańnia da Śviatoha Ajca ad biełaruskaha mužyka.

«Nieviadomy Kalinoŭski» składajecca ź dźviuch častak — «nieviadomyja krynicy» (šerah ź ich byŭ i raniej viadomy) i «krynicaznaŭčyja narysy», vydadzienyja ŭ 2021-2024 hadach (u naźvie zamiest 2021 prastaŭleny 2022).

Najbolšuju cikavaść dla biełaruskaha daśledčyka ŭjaŭlajuć mienavita krynicy, vyjaŭlenyja Dziukavym u Dziaržaŭnym archivie Rasijskaj Fiederacyi, Biblijatecy kniazioŭ Čartaryjskich u Krakavie i Litoŭskim centralnym histaryčnym archivie.

Cikava, što sam Dziukaŭ pryznajecca, što nie mieŭ mahčymaści karystacca dakumientami ŭ Vilni niepasredna, bo źjaŭlajecca z 2014 hoda ŭ Litvie «piersonaj non-hrata».

Počyrk i padbor patrebnych krynic

Alaksandr Dziukaŭ vyłučaje try varyjanty počyrku Kastusia Kalinoŭskaha: «čarnavy», «paŭaficyjny» i «aficyjny». Jak padkreślivaje rasijski historyk, usie vyjaŭlenyja asabistyja teksty Kalinoŭskaha, u tym liku listy, nosiać pieravažna prapahandyscki charaktar, ale padčas ich kamientavańnia Dziukaŭ dazvalaje sabie mierkavać, što biełaruskamoŭnyja teksty — heta prapahanda siarod sialan-biełarusaŭ. Polskamoŭnyja ž teksty — heta taksama prapahanda, ale čamuści mienavita jany i adlustroŭvajuć śvietapohlad Kalinoŭskaha. Dziukaŭ dadaje, što jany «taksama patrabujuć aściarožnaści ŭ vykarystańni».

Heta vyjaŭlajecca ŭžo na pieršym ža źmieščanym im dakumiencie — pierapisanaj rukoj Kalinoŭskaha polskamoŭnaj adozvy «Da bratoŭ rusinaŭ!»

Pavialičyć

Adozva była vydadziena ŭ Varšavie i adrasavana žycharam Ukrainy (Rusi), jakich sam Dziukaŭ nazyvaje nie ŭkraincami, a «małorossami», u toj čas jak dla žycharoŭ Biełarusi i Litvy była padrychtavana asobnaja adozva pa-polsku «Da bratoŭ litoŭcaŭ» (Darečy, miełasia i asobnaja adozva «Braty palaki!»)

Dziukaŭ viedaje, što Kalinoŭski ŭ polskamoŭnych tekstach vykarystoŭvaŭ dla vyznačeńnia biełarusaŭ słova białorusini, adnak heta nie spyniaje jaho, kab pastavić toje pad sumnieŭ mienavita hetym dakumientam i śćviardžać, što adozva «Da bratoŭ rusinaŭ!» taksama źviernutaja da biełarusaŭ. Niahledziačy na toje, što ŭ joj jość siarod inšaha zhadka pra «kurhany vašych stepaŭ», a Biełaruś, jak viadoma, kraina nijak nie stepavaja.

Pry hetym Dziukaŭ viedaje i pra isnavańnie vydadzienaj u Varšavie adozvy «Da bratoŭ litoŭcaŭ» («Do braci litwinów») i navat padkazvaje, što adna z rukapisnych kopij zachoŭvajecca ŭ tym ža fondzie, što i pierapisanaja Kalinoŭskim «Da bratoŭ rusinaŭ» (OR RNB F. 629, d. 113), adnak nie padaje jaje ŭ svajoj knizie.

Mahčyma, z-za taho, što jana napisana inšym počyrkam, ale moža być i tamu, što ŭ takim razie nie atrymajecca vybudoŭvać kancepcyju, pavodle jakoj «litvin» roŭna «palak», a čytaču ad pačatku budzie zrazumieła, što paŭstancki «čyrvony» ŭrad u Varšavie razumieŭ adroznaść «Rusi» i «Litvy» ad Polščy, jak roŭnych častak Rečy Paspalitaj.

U lubym vypadku heta śviedčyć pra adbor rasijskim historykam «patrebnych» jamu krynic i dazvalaje padazravać, ci nie zachavaŭ jon jašče što ŭ zahašniku, što asabliva dobra vidać na prykładzie jaho arhumientacyi pra byccam by «mistyfikacyju» «Listoŭ z-pad šybienicy».

Padajem pierakład abodvuch adozvaŭ. Polskamoŭnaje Litwini pieradajem jak «litoŭcy», pakolki mienavita tak jano prysutničaje ŭ biełaruskamoŭnych tekstach Kalinoŭskaha.

«Da bratoŭ rusinaŭ!»

«Nacyjanalny Centralny Kamitet jak časovy Nacyjanalny ŭrad.

Da bratoŭ rusinaŭ!

Ściah paŭstańnia byŭ uźniaty na polskaj ziamli! Zmahańnie za niezaležnaść i svabodu Polščy, Litvy i Rusi, raspačataje ŭžo varšaŭskaj moładździu, jakaja supraciŭlajecca hvałtu maskoŭskaha naboru. Pad narodnyja simvały adusiul śpiašajucca natoŭpy ludziej, jakija z vyrvanaj z ruk voraha zbrojaj i ź sialanskimi kosami nanieśli voraham nie adzin udar. Paŭstańnie šyrycca i macnieje, tamu što jaho łozunham źjaŭlajecca svaboda i ščaście nacyi, a pieršym jaho aktam było ŭstalavańnie spraviadlivaści nad vialikim kłasam sialan. Dziakujučy abvieščanamu dekretam Nacyjanalnaha ŭrada nadzialeńniu ziamloj, my atrymali miljony novych hramadzian, jakija, niahledziačy na ​​adroznaść viery i movy na ŭsioj terytoryi Rečy Paspalitaj, majuć mahčymaść karystacca adnolkavymi hramadzianskimi pravami adnosna svajho losu!

Braty rusiny! Vaša ziamla, jakaja viakami dzialiła z astatniaj Rečču Paspalitaj ahulnaje ščaście i niadolu, pavinna siońnia adhuknucca krykam voli! Na vašaj ziamli, na vašych nivach kroŭ, jakaja praljecca, pryniasie pieramohu paŭstańniu! Pad kurhanami vašych stepaŭ znojduć sabie mahiłu carskija vojski, a vašyja i litoŭskija kosy, złučyŭšysia z polskimi kosami, zdabuduć niezaležnaść i volu dla Polščy, Litvy i Rusi.

U adzinstvie, stojkaści i ŭ žorstkaj, biasstrašnaj i rašučaj baraćbie my zdabudziem harantavanuju pieramohu. Na hety boj, rusiny, kličam vas!

Vaša marudnaść i niežadańnie dziejničać mohuć adciahnuć momant usieahulnaha ščaścia. Nie stanaviciesia vinnymi ŭ zapavolvańni adradžeńnia našaj ahulnaj Ajčyny!

Mocny vorah pierad nami, ale carskija štyki i harmaty, jaho ašukanstva i machlarstva datyčna sialan, kab padbuchtoryć ich suprać paŭstańnia, jakoje daje im volu, ułasnaść i hramadzianstva; jaho intryhi, nakiravanyja na razbureńnie braterstva narodaŭ Rečy Paspalitaj, razabjucca i abrynucca pierad ściaham spraviadlivaści, jaki my niasiem!

Da zbroi, braty! My kličam vas da zbroi, i pieršym aktam vašaha paŭstańnia pavinna być nieadkładnaje nadzialeńnie ziamloj sialan!

Varšava, 5 lutaha 1863 hoda»

Pavialičyć

«Da bratoŭ litoŭcaŭ!»

«Nacyjanalny Centralny Kamitet jak časovy Nacyjanalny ŭrad

Da bratoŭ litoŭcaŭ!

Hieraičny vystup našaj znakamitaj moładzi, jakaja abrała śmierć na poli bitvy pierad ciažkaj niavolaj u šerahach Maskvy, stała łozunham usieahulnaha paŭstańnia ŭ Karaleŭstvie. Niahledziačy na ​​niedachop usiakich srodkaŭ, niahledziačy na ​​nibyta nieadpaviedny momant, bieź lišnich i časta nienadziejnych raźlikaŭ, Nacyjanalny Centralny Kamitet, padparadkoŭvajučysia nieabchodnaści, ni chviliny nie vahaŭsia pierad vialikim učynkam i prykłaŭ usie mahčymyja namahańni, kab zabiaśpiečyć jak maha najlepšyja vyniki i pośpiech vysakarodnamu rašeńniu Polščy skinuć ź siabie jarmo. Našy čakańni nie apraŭdalisia. Lehijony, jakija vyjšli z Varšavy, i žychary pravincyj kidalisia na voraha z amal hołymi rukami, ale, padtrymanyja Božaj dapamohaj, amal paŭsiul mieli pośpiech. Siońnia paŭstańnie źjaŭlajecca łozunham. Los Polščy trymajecca na vastryi kosaŭ jaje advažnych abaroncaŭ i hierojaŭ.

Usia Reč Paspalitaja, sahretaja prykładam Kanhresaŭki, pavinna abrynucca na voraha i nie hladzieć z abyjakavaściu, z chałodnym raźlikam na vusnach na baraćbu svaich hieraičnych bratoŭ. Vuzieł usiaho paklikańnia znachodzicca ŭ Litvie; paŭstańnie Litvy śviedčyć pra adradžeńnie Polščy i pra hibiel voraha.

Litoŭcy! jakija stolki stahodździaŭ dzialili z nami dobry i lichi los, my kličam vas da zbroi! Da zbroi! Ad vašaj mužnaści i achviarnaści zaležyć budučynia krainy; Vaša abyjakavaść da śmierci bratoŭ nakliča praklon naščadkaŭ na vašyja hałovy jak na maci zabojcaŭ. Centralny nacyjanalny kamitet raspačaŭ vialikuju pracu pa adbudovie Ajčyny šlacham nadańnia ziamli sialanam, ad atrymańnia krainaj miljonaŭ hramadzian. Siońnia, niahledziačy na ​​padbuchtorvańni zachopnickaha ŭrada, niahledziačy na ​​spłočanyja ščodryja ŭznaharody i jašče bolš ščodra abiacanyja sialanam za zachop paŭstancaŭ, sialanskaja kasa šmatrazova zabiaśpiečvała nam pieramohu.

Tamu my zaklikajem Litvu i Žamojć da paŭstańnia, pieršym aktam jakoha pavinna być nieadkładnaje nadzialeńnie ziamloj sialan.

Dadziena ŭ Varšavie 29 studzienia 1863 hoda»

Biełarusi ŭ Kalinoŭskaha jašče bolš, čym ličyli

Asobny artykuł Alaksandr Dziukaŭ pryśviaciŭ razboru parola «Kaho lubiš? Lublu Biełaruś! Tak uzajemna», dakazvajučy, što toj byŭ tolki vypadkovaściu, a Kalinoŭski da jaho ŭvohule nie mieŭ nijakaha dačynieńnia.

U toj momant niejkim arhumientam u vačach rasijskaha daśledčyka vyhladaje toje, što Vitold Parfijanovič, paplečnik Kalinoŭskaha, jaki zdradziŭ jamu, vykarystoŭvaje trojčy ŭ paroli słova «Biełoruś», a nie «Biełaruś». My ž dadamo — ale ž nie «Biełoruśsija».

Zatoje ciapier, dziakujučy knizie Dziukava my majem mahčymaść ubačyć fotazdymak Parfijanoviča, čaho nie było, naprykład, u materyjałach historyka Vasila Hierasimčyka pra 19-hadovaha paŭstanckaha kamisara Mahiloŭskaha vajavodstva, jaki paśla zdrady i źmieny vieravyznańnia dasłužyŭsia da palicmajstra i kiraŭnika Tabolskaha haradskoha palicejskaha ŭpraŭleńnia.

Pavialičyć

Jak śviedčać dakumienty z knihi Alaksandra Dziukava, Biełaruś značna čaściej fihuruje ŭ paŭstanckich dakumientach, čym ujaŭlałasia raniej, pryčym nie tolki biełaruskamoŭnych (jak «Prykaz ad rondu polskaho nad cełym krajem Litoŭskim i Biełoruskim da narodu ziamli Litoŭskoj i Biełoruskoj»), ale i polskamoŭnych. Hetym rasijski historyk faktyčna ŭmacoŭvaje pazicyju tak mocna krytykavanaha im historyka i žurnalista Siarhieja Abłamiejki.

Naprykład, carskija ŭłady na čale ź Michaiłam Muraŭjovym prymušali šlachtu pisać «viernapaddańnickija» adrasy na imia impieratara Alaksandra II. Kalinoŭski i jaho paplečniki napačatku vystupali za bajkot takich adrasoŭ, ale paśla ŭśviedamleńnia nastupstvaŭ admovy ad padpisańnia takich dakumientaŭ, takich jak być kinutym za kraty, być aštrafavanym i navat sasłanym u Sibir, paŭstancy vydali pastanovu ab nieabchodnaści padpisańnia takich adrasoŭ, kab paźbiehnuć represij i ŭratavać narodnyja siły.

Hetaja pastanova ad 14 studzienia 1864 hoda była napisanaja rukoj Kalinoŭskaha:

«Adździeł Litvy Nacyjanalnaha ŭrada, u moc nadadzienych paŭnamoctvaŭ, na svaim pasiadžeńni ŭ horadzie Vilni 14 studzienia 1864 hoda, zvažajučy na ​​toje, što maskoŭski ŭrad, jaki nie maje naturalnaj padstavy dla isnavańnia ŭ Litvie, žadaje nadać značnaść i dakładnaść svaim prymusovym adrasam praz vymušańnie pratestu suprać dobraachvotnaha i stychijnaha pratestu litoŭskich vajavodstvaŭ;

što maskoŭski ŭrad, nie źviartajučy ŭvahi na hańbu pierad śvietam i budučymi pakaleńniami ruskaha narodu, vymušaje litoŭcaŭ i biełarusaŭ pry dapamozie bizuna, viaźnicy, vysyłki i šybienicy da ŭčynkaŭ, jakija supiarečać narodnamu sumleńniu i, jak takija, nie mohuć ni dla kaho mieć abaviazvajučaj siły;

što Litva i Biełaruś dali dastatkova dokazaŭ svaich biassprečnych narodnych pačućciaŭ, kab možna było pavieryć jak maskoŭskim adrasam da cara, tak i ich falšyvym i vymušanym pratestam;

što achviary, jakim sumleńnie nie dazvalaje padpisać iłžyvych pačućciaŭ da Maskvy, padviarhajuć krainu biaspłodnaj stracie ludziej, jakija, naadvarot, žyćcio svajo škadavać pavinny dla dabra narodnaha;

pastanaviŭ nastupnaje:

raźvivajučy dekret Vykanaŭčaha adździeła ŭ pravincyjach Litvy, z pohladu na adrasy da cara Maskvy, nie tolki rekamienduje, ale i zahadvaje kožnamu žycharu Litvy, jakoha prymusili maskoŭskija ŭłady padpisać pratest suprać pratestu litoŭskich vajavodstvaŭ, padać im taki pratest, kab paźbiehnuć pieraśledu. Litoŭski adździeł daručaje adździełu ŭnutranych spraŭ pieradać hetuju pastanovu ŭ litoŭskija vajavodstvy razam z adpaviednymi listami i instrukcyjami».

Kalinoŭski ŭpłyvaŭ na Francyju, Vialikabrytaniju i navat Papu Rymskaha

Kastuś Kalinoŭski dasyłaŭ za miažu raznastajnyja spravazdačy pra toje, jakaja składvajecca situacyja ŭ Litvie i Biełarusi. Praz hetuju pierapisku ź lidaram emihracyi ź ziemlaŭ kolišniaj Rečy Paspalitaj kniaziem Čartaryjskim, pradstaŭnikom «biełych», Kalinoŭski dasyłaje pierakaz rasijskaj presy, u tym liku artykułaŭ Fiodara Dastajeŭskaha, cytuje rasijskich revalucyjnych demakrataŭ, takich jak Alaksandr Hiercen, a taksama źviartaje ŭvahu na roznyja momanty, jakija moh mohuć być zrazumietyja tolki tutejšamu.

Tak, u liście da Uładzisłava Čartaryjskaha ad 30 śniežnia 1863 hoda (11 studzienia 1864 hoda) Kalinoŭski, jaki ŭ hety dzień pabačyŭ śmierć svajho paplečnika Citusa Daleŭskaha (pavodle Kalinoŭskaha, toj niekalki razoŭ vykryknuŭ u natoŭp «Niachaj žyvie svaboda»), pisaŭ: «Dasyłaju tabie, hramadzianin, list Muraŭjova da kałužskaha pravasłaŭnaha jepiskapa, pieradrukavany ŭ «Hołosie» N344».

Jon dobra akreślivaje, jakuju pazicyju chacieli b zaniać maskali ŭ Litvie, ale ź inšaha boku śviedčyć pra vialikaje niaviedańnie adnosna našaha sielanina. Budučy siońnia daloka ad Maskvy, jon užo havoryć pra jaje: «z Maskalom hawary, da i kamień za pazuchaju dzierży», abo «na to jon Maskal szto bjec sa», a kali pabačyć na ŭłasnyja vočy tych maskoŭskich apostałaŭ «za kražu i niesposobnosť» vyhnanych z kałužskaj duchoŭnaj sieminaryi, jakija tolki kurej dy jajki abdzirajuć, dyk jon, peŭna, bolš prychilny nie stanie da Maskvy».

Pavialičyć

Kalinoŭski dzielicca sa svaim u pryncypie palityčnym praciŭnikam, ale adnačasova i chaŭruśnikam pa baraćbie Uładzisłavam Čartaryjskim dumkami pra toje, jak možna pradstavić spravu paŭstańnia dla jeŭrapiejcaŭ, jakija nie razumiejuć rehijanalnych asablivaściaŭ i dla jakich heta ŭsio «pytańnie Polščy».

Kalinoŭski prapanuje pakazać paŭstańnie «praz supraćnaturalnaje stanovišča, u jakim my znachodzimsia ŭ siamji jeŭrapiejskich narodaŭ pierad tvaram Rasii». Kalinoŭski zaznačaŭ, što z-za paŭstańnia Rasija hublaje takija patrebnyja joj resursy i paharšaje adnosiny ź Jeŭropaj: «Rasija jak jeŭrapiejskaja dziaržava pavodle svajho ładu i hieahrafičnaha stanovišča, pavinna mieć abaviazki, jakija provid na jaje ŭskłaŭ i vykanańnie jakich stanović jaje zasłuhu ŭ historyi».

Kalinoŭski taksama dasyłaŭ u Paryž raznastajnyja spravazdačy, jak «miemaryjał pra situacyju ŭ Litvie i pieraśled Kaścioła tam i na Biełarusi (Białorusi)».

Praz hetyja spravazdačy Dziukaŭ robić vysnovu, što Kalinoŭski, ni mnoha ni mała, pry dapamozie paśpiachovych prapahandysckich kampanijaŭ upłyvaŭ na zamiežnyja krainy — Francyju i Vialikabrytaniju, i navat upłyvaŭ na Papu Rymskaha — i ŭsio dziela ich admoŭnaha staŭleńnia da ŭładaŭ Rasijskaj impieryi. Na našu dumku, heta pierabolšvańnie i asučaśnivańnie Dziukavym minuŭščyny.

Zastupnik unijackaj carkvy

Dziukaŭ nazyvaje Kalinoŭskaha «fanatyčnym katolikam», jaki byccam by bačyŭ Litvu ni čym inšym, jak «čysta katalicki krajem». Pry hetym rasijski historyk piša, što nibyta takaja «ideałahičnaja ŭstanoŭka stała padstavaj ździejśnienych paŭstancami zabojstvaŭ pravasłaŭnych śviataroŭ».

Adznačym, što nijakich krynic, dzie Kalinoŭski zaklikaŭ zabivać pravasłaŭnych śviataroŭ (usiaho za čas paŭstańnia ŭ Biełarusi i častcy Polščy zabita troje pravasłaŭnych śviataroŭ i adzin plaban) ci vynosiŭ prysudy ŭ ich dačynieńni, niama, a kab byli — Dziukaŭ by ich abaviazkova znajšoŭ. Tamu jon havoryć pra «ideałahičnuju ŭstanoŭku».

Pra toje ž, jak buduje vysnovy Alaksandr Dziukaŭ pra «hłybokuju katalickuju relihijnaść K. Kalinoŭskaha», śviedčyć kavałak z dakumienta ab prymusovym pierachodzie z unijactva ŭ pravasłaŭje žycharoŭ miastečka Klaščeli Hrodzienskaj hubierni (siońnia na terytoryi Polščy).

Alaksandr Dziukaŭ prosta nie razumieje, što «ŭnijaty» nie roŭnyja katalikam, i ŭ svaim nierazumieńni situacyi na našych ziemlach 160-hadovaj daŭniny dapuskaje tyja ž samyja pamyłki, jak i jaho papiaredniki z Maskvy.

Voś całkam frahmient napisanaha Kalinoŭskim u adnym ź listoŭ:

«Maskali pisali ŭ svaich hazietach, što miastečka Klaščeli ŭ Bielskim paviecie dobraachvotna pryniało tolki pravasłaŭje, pabačyŭšy «kramoły» katalickaha duchavienstva. Ja viedaju jak tamtejšy žychar, što Klaščeli daŭno vymušanyja byli pierajści z unijactva na pravasłaŭje, tolki ŭpotaj śpiavali svaje daŭniejšyja pieśni. Tamu pierajści na pravasłaŭje jany nie mahli, tamu što ŭžo byli takimi.

Ja miarkuju, što vajenny načalnik, sapraŭdny źviaruha Barejša (byŭ pierad tym u Vilejcy), zabaraniŭ tyja śpievy, a ŭ aficyjnym raparcie patłumačyŭ heta jak fakt nieprychilnaha staŭleńnia da katalickaha duchavienstva i Polščy. Urešcie maskali, žadajučy apravasłavić, napadajuć na niejkuju miascovaść, rabujuć jaje, pradajuć z aŭkcyjonu narabavanaje i zhaniajuć nasielnictva ŭhłyb Rasiei.

Vyratavać ich ad hetaha moža tolki pryniaćcie pravasłaŭja; jak adziny srodak zastacca ŭ krainie, da jakoj jany pryviazanyja žyćciom, pazbaviŭšy siabie relihijnaha suciašeńnia. Źviazany z hetym bol našaha naroda ciažka zrazumieć…»

Kalinoŭski, jak śviedčać daśledavańni biełaruskich historykaŭ, sapraŭdy byŭ čałaviekam vierujučym, ale razumieŭ vieru i Boha ŭ bolš šyrokim, čym miežy kanfiesij, sensie. Niezdarma tamu i admoviŭsia ad dapamohi ksiandza pierad svaim uzychodam na šybienicu na Łukiškach u Vilni 22 sakavika 1864 hoda.

«Listy z-pad šybienicy»

Ad pačatku svajoj raptoŭnaj zacikaŭlenaści Kalinoŭskim u 2020 hodzie Alaksandr Dziukaŭ imknuŭsia dakazać, što kiraŭnik paŭstańnia ŭ Biełarusi i Litvie nie moh vieści «ŭ turmie aktyŭnuju piśmieńnickuju dziejnaść» i tym bolš nie moh pieradać na volu vielmi akuratna napisanyja palityčnyja listy z-za krataŭ.

Tym bolš rasijski historyk nie moh ujavić, što ich možna było b vynieści z turmy pad samym nosam u žandaraŭ, dy jašče pierapravić za miažu. Admysłova kab zaśviedčyć svajo «adkryćcio», Dziukaŭ u 2021 hodzie i vydaŭ na chutkuju ruku napisanuju knihu «Nieviadomy Kalinoŭski: Prapahanda nianaviści i paŭstancki teror na biełaruskich ziemlach, 1862-1864 hady».

Jaho nie cikaviła, što ŭdzielniki paŭstańnia pakinuli šmat zhadak pra toje, jak karumpavanyja rasijskija słužboŭcy zarablali na trahiedyi aryštavanych, a najbolšym bienieficyjaram ad hetaha byŭ asabista vilenski hienierał-hubiernatar Michaił Muraŭjoŭ, pra što ŭ 2013 hodzie pisaŭ historyk Vasil Hierasimčyk.

Takoje Dziukaŭ ujavić nie moh (ci nie žadaŭ), pakolki jaho śpiecyjalizacyja zusim nie XIX stahodździe, a čas NKVD i savieckich represij. Tamu rasijski historyk vybudavaŭ składanuju teoryju, jakaja pavinna była niedaśviedčanaha čytača zabłytać i pryvieści da dziŭnaj vysnovy: Kalinoŭski byccam by pradbačyŭ svaju śmierć (ci, dakładniej, śmierć stvoranaha im hieroja «Jaśki Haspadara z-pad Vilni»), tamu ŭžo zahadzia padrychtavaŭsia i pakinuŭ «Listy z-pad šybienicy» na vypadak svajho aryštu. Tolki voś biada: Dziukaŭ vyjaviŭ (ci jamu dapamahli vyjavić) asabistyja listy Kalinoŭskaha da Maryi Jamant, napisanyja za kratami i vyniesienyja na volu dziakujučy podkupu turemščykaŭ. Adzin ź ich zachavaŭsia ŭ Vilni, try inšyja — u Omsku, a kolki jašče moža zachoŭvacca, i čamu niekatoryja ź ich nie mahli trapić u Paryž i być nadrukavanymi?

«Naša Niva» adnaviła toje, jak byli napisanyja «Listy z-pad šybienicy» za kratami, jakraz na padstavie materyjałaŭ Alaksandra Dziukava. Spadziajemsia, jahonuju knihu ŭvažliva pračytajuć biełaruskija daśledčyki, tamu što jana sapraŭdy šmat dadaje da našych viedaŭ. Chaj sabie jaje aŭtar dziejničaŭ i zusim nie z dobrych pamknieńniaŭ.

Vysnova

Krynicy — heta sapraŭdy mocny bok knihi Alaksandra Dziukava i šerah ź ich (jak, naprykład, asabistyja listy Kastusia Kalinoŭskaha da Maryi Jamant) naŭrad ci ŭ chutkim časie mahli b być uviedzienyja va ŭžytak. Taksama rasijski historyk pakazaŭ, dzie možna jašče «kapać» (Krakaŭ) i što spadčyna Kalinoŭskaha našmat bolšaja, čym da taho ŭjaŭlałasia.

U toj ža čas słaby bok knihi Dziukava, dla jakoha XIX stahodździe — heta nie jaho epocha — drennaja aryjentacyja ŭ asablivaściach biełaruskaj historyi, słaboje vykarystańnie ŭspaminaŭ pra Kalinoŭskaha, prypisvańnie na padstavie prapahandysckich tekstaŭ lidaru paŭstańnia taho, što toj nasamreč pisaŭ u dačynieńni da inšych (naprykład, pry charaktarystycy pohladaŭ miascovaj šlachty).

U cełym u svaim imknieńni pakazać niejkaha antykalinoŭskaha (nie biełarus, a palak, nie sacyjalist-revalucyjanier, a prychilnik arystakrataŭ i panoŭ, nie hieroj, a toj, chto za kratami zdaŭ usich i chacieŭ žyć paśla pamiłavańnia) Dziukaŭ nie ŭtrymaŭsia na ŭzroŭni «niepieraduziataha historyka». Ale takaja praca ŭ historyka na słužbie.

Tym nie mienš, možna jamu padziakavać za novyja krynicy i spadziajemsia, što na hetym jon nie spynicca.

• 35
• 0
• 0
• 2
• 0
• 0
• 0
• 2