Były kiraŭnik Hałoŭnaha dziaržaŭna-pravavoha ŭpraŭleńnia Administracyi prezydenta Alaksandar Płaskavicki pryznaje, što nie čakaŭ, što biełaruski narod budzie zdolny nastolki chutka i enerhična ŭskipieć, analizuje adroźnieńni siońniašniaj sytuacyi ad 2010 hodu i raskazvaje, u jakich vypadkach Łukašenka moža pajści z ułady, piša radyjo «Svaboda».
Alaksandr Płaskavicki. Fota: Bymedia.net.
— Jak juryst jak vy aceńvajecie perspektyvu źmienaŭ u Kanstytucyju, pra jakija ŭžo abviaściŭ Alaksandar Łukašenka? Pavodle vašych mierkavańniaŭ, prahnozaŭ ci, mahčyma, viedaŭ — jakim moža być novy prajekt, na što najpierš buduć nakiravanyja źmieny?
— Jašče ŭ 90-ja hady Łukašenka kazaŭ, što takuju cudoŭnuju Kanstytucyju jon nikomu nie pakinie, pavinna być miakčejšaja. Možna ŭspomnić, što pisaŭ Lenin 13-mu źjezdu nakont nieabchodnaści ŭzmacnić kalehijalnaje kiraŭnictva, možna ŭspomnić, jak Stalin u 1952-m hodzie pavialičyŭ Palitbiuro praktyčna ŭ dva razy, pieratvaryŭšy jaho ŭ Prezydyjum, kab paśla jaho nie było «kultu asoby». Tamu Łukašenka, jak i ŭsie takija aŭtarytarnyja lidery, nadta vysokaj dumki pra samoha siabie. Jon pierakonvaje siabie i ŭsich, što tak, jak jon, mocna, nia moža pracavać nichto. Tamu jamu chočacca, kab paśla jaho pryjšło niejkaje kalehijalnaje kiraŭnictva.
Ale, pa vialikim rachunku, jon sam nia viedaje, čaho choča. Stolki hadoŭ havoryć pra idealohiju i stolki ž hadoŭ raskazvaje, što jamu prynieśli čarhovy prajekt, ale jon nie padychodzić.
Tamu i z novym prajektam Kanstytucyi adbudziecca toje samaje, Łukašenka ŭvieś čas budzie ź niečym nia zhodny. Z adnaho boku, pakul jon va ŭładzie, to jon chacieŭ by, kab nichto nie pieraškadžaŭ. Ź inšaha boku, kali jaho nia budzie va ŭładzie, — to inšy čałaviek, maŭlaŭ, nia daść rady. Takaja ambivalentnaść śviadomaści ni da čoha dobraha nie pryviadzie.
Ja dumaju, što kali zaraz i buduć niejkija źmieny, to jany buduć u nastupnym kirunku, pra jaki kazała Jarmošyna, — addać mahčymaść parlamentu mianiać hetuju Kanstytucyju, kab nia treba było kožny raz vynosić na referendum tyja źmieny, jakija Łukašenku zachočacca pravieści. Naprykład, pavialičyć prezydencki termin, kab radziej była hetaja «vakchanalija», prezydenckija vybary. Ale nijakich radykalnych źmienaŭ u Kanstytucyju ŭniesiena nia budzie.
— U mianie, naprykład, jość uražańnie, što zajavami pra źmienu Kanstytucyi Łukašenka trymaje niejkuju morkaŭku pierad elektaratam, maŭlaŭ, hladzicie, ja vystupaju za niejkija pieramieny, nie buntujcie, nie aburajciesia, pieramieny chutka buduć.
— Tak, nivodnaja padzieja nia maje tolki adnu pryčynu. Vy sapraŭdy zaraz adznačyli toje, što taksama maje miesca. Naturalna, jon vykarystoŭvaje hetyja razmovy jak «morkaŭku» — «ja sam pajdu na hetyja źmieny, a nie pad ciskam niejkich tam apazycyjaneraŭ».
— Łukašenka padčas pasłańnia vykazaŭsia ŭ tym sensie, što vy mianie daŭno viedajecie, ja ničoha kiepskaha nie zrablu ź vialikaj uładaj, jakuju maju, — ale inšamu čałavieku takuju ŭładu addavać nielha. Kali jon realna zadumajecca pra svoj sychod z ułady — jon ža zadumajecca pra toje, kab nastupny kiraŭnik nia mieŭ tych paŭnamoctvaŭ, jakija maje ciapier kiraŭnik dziaržavy?
— Nie, ja dumaju, jon navat na heta nia zdolny. Pakul u jaho jość mahčymaść zastavacca prezydentam, svaju ŭładu jon nizavošta ŭščamlać nia stanie. Jon nia schilny siabie ničym abmiažoŭvać.
Adzinaje, na što jon pahodzicca: «Paśla taho jak ja sydu — tvarycie što chočacie. Mnie ŭžo budzie ŭsio roŭna».
A sydzie jon u dvuch vypadkach. Pieršy — samy realny. Kali jon vyčarpaje svaje mahčymaści, jon, chutčej za ŭsio, uciače. A ŭ čym jahonyja mahčymaści? Jon hienijalna ŭmieje vymańvać hrošy ź inšych krainaŭ, najpierš z Rasiei. Jak tolki jamu pierastanuć davać hrošy — jamu nia budzie na što abapiercisia. Bo siabroŭ u jaho niama, padtrymki niama navat u svajoj ułasnaj siamji, dziaržaŭny aparat jaho nienavidzić.
Navat tyja ludzi, jakich jon ličyć samymi viernymi, stolki razoŭ byli im prynižanyja i źniavažanyja — što jany pry pieršaj ža mahčymaści adyhrajucca za hetyja prynižeńni. Tak što jak tolki ŭ jaho źniknie mahčymaść karmić ich narmalna — jany sami jamu skažuć: «Idzi adsiul, i jak najchutčej».
— U hetaj kampanii navat daśviedčanyja ludzi ździŭlajucca, jakoje dno prabivajuć ułady ŭ sensie nievykanańnia svaich ža zakonaŭ. U čym hałoŭnaja prablema — u niedaskanałym zakanadaŭstvie ci ŭ tych ludziach, jakija biaruć na siabie rolu ich parušalnikaŭ?
— Prablema ŭ tym, što parušalniki zakonaŭ bajacca Łukašenki bolš, čym hramadzkaj dumki. Vielmi šmat treba pracavać tym ludziam, jakija ŭśviadomili, što «karol hoły» — kab patłumačyć heta astatnim. I patłumačyć, što im budzie lepš, kali hetaha karala nia stanie.
Ale kali ŭłada budzie praciahvać svaje biaskoncyja parušeńni zakonu, to zamiest dobrych i zakonapasłuchmianych hramadzian budzie źjaŭlacca ŭsio bolš takich, jakija buduć hatovyja adkazvać uładam taksama niezakonnymi metadami.
Ale i viarchuška ŭłady, jakuju Łukašenka asypaje dabrotami i pryvilejami, padtrymlivaje jaho nie tamu, što ličyć jaho mocnym, a tamu, što razumieje, što kali nia budzie jaho, to ŭ ich nia budzie hetaha ciopłaha miesca. Ale ŭrešcie i hetyja ludzi pryjduć da vysnovy, što lepš jaho zdać i pasprabavać choć niešta zachavać, čym hańbicca dalej.
Mahčyma, hety praces nie zavieršycca 9 žniŭnia. Ale ŭsia vybarčaja kampanija mianie mocna ŭzrušyła. Ja nie čakaŭ, što naš narod budzie zdolny nastolki chutka i enerhična ŭskipieć. I hetaje kipieńnie adnaznačna nia skončycca paśla 9 žniŭnia. Usio, što rabiłasia ŭładami padčas hetaj vybarčaj kampanii, pravakavała narodnaje abureńnie. Tamu adnaznačna pieramoha budzie za narodam, i Łukašenku daviadziecca ŭciakać adsiul.
— Hučyć davoli aptymistyčna. Ale nakolki vierahodny inšy, pesymistyčny varyjant, kali ŭ vyniku represijaŭ kraina znoŭ budzie «zamarožanaja» i paralizavanaja stracham?
— U 2010 hodzie jamu ŭdałosia zachavać asnoŭnuju krynicu svajho finansavańnia, Rasieju. Jon davoli sprytna dakazaŭ rasiejcam, što jon zmahaŭsia z prazachodniaj apazycyjaj, i Maskva jaho finansava padtrymała.
Ciapier sytuacyja zusim inšaja. Siońniašniaje abureńnie narodu nijak nie vyhladaje prazachodnim ci prarasiejskim. Akramia taho, Łukašenka apošnim časam vielmi mocna davioŭ nia tolki biełaruski narod, ale i Maskvu. Nadta doŭha jon vadziŭ ich za nos i nie addavaŭ taho, što jany prasili. A zaraz na fonie aryštaŭ «vahneraŭcaŭ» jon sapsavaŭ adnosiny z Kramlom — i, značyć, pazbaviŭ siabie samaj hałoŭnaj krynicy finansavańnia.
Jon nie atrymaje hrošaj, a biaz hrošaj jon nikomu nie patrebny ŭ našaj krainie. Jamu niama čym padkuplać narod, apłačvać pracu svaich nabližanych. I jany, zvykšy apošnim časam žyć vielmi sytna, padumajuć: navošta nam napružvacca?
