U aŭtorak na Uschodnich mohiłkach pierapachavajuć pareštki Źmitraka Biaduli. Pierad im — raźvitańnie na Rabkoraŭskaj
3 listapada 1941 hoda na stancyi Uralsk ź ciahnika, na jakim jechali evakujavanyja ź Biełarusi, vynieśli niabožčyka… Heta byŭ viadomy biełaruski piśmieńnik Źmitrok Biadula, jon ža — Samuił Jafimavič Płaŭnik, piša «Źviazda».
Brat druhoha piśmieńnika, Vitala Volskaha, Harald, jaki jechaŭ u tym ža ciahniku, uspaminaŭ, jak na stancyi Siemihłavy Aroł, što ŭ 12 kiłamietrach ad Uralska, pasažyry vyskačyli, kab abmianiać rečy na choć jakuju ježu: «Abmien užo zakančvaŭsia, kali ciahnik daŭ hudok. Źmitrok Biadula zachvalaŭvaŭsia, što ciahnik pajeździe bieź jaho, i pabieh. My za im. Paśpieli. A Biadula lubiŭ palcami skručvać machorku… Biadula skruciŭ jaje, zaciahnuŭsia niekalki razoŭ — i jamu stała drenna».
Serca nie vytrymała… Pachavali kłasika biełaruskaj litaratury tam ža, va Uralsku. Syn piśmieńnika Jafim Płaŭnik, jakomu tady było siem hod, raspaviadaŭ, što mnohija siemji biełaruskich piśmieńnikaŭ u toj dzień vyhruzilisia ź ciahnika i zastalisia va Uralsku, chacia musili jechać u Ałma-Atu. Biadulu chavaŭ teatr BDT-2 ź Viciebska, jaki tam hastralavaŭ. «Abstalavali raźvitańnie pa-teatralnamu, truna — na čyrvonym uzvyšeńni. Akciory čytali tvory baćki. Mianie padšturchnuli, kab ja raźvitaŭsia… Raptam zrabiłasia vielmi choładna, chacia vosień była ciopłaja».
Svajaki Biaduli šeść razoŭ sprabavali ździejśnić pierapachavańnie jaho pareštkaŭ z Uralsku (jaki ciapier znachodzicca ŭ Kazachstanie) na Biełaruś. I ŭsio nie atrymlivałasia…
I voś 26 lutaha hetaha hoda prach Źmitraka Biaduli byŭ narešcie pieraviezieny na Radzimu. Tady ŭ Dziaržaŭnym muziei historyi biełaruskaj litaratury, jaki sadziejničaŭ realizacyi prajekta, adbyłasia pres-kanfierencyja, na jakoj žurnalistam raspaviali padrabiaznaści. Ale, dzie i kali adbudziecca pierapachavańnie, zastałosia tajamnicaj.
— Nu, heta nie było tajamnicaj, prosta razhladałasia niekalki miescaŭ, i treba było ŭdakładnić, jaki varyjant najbolš realny, — raspaviadaje dyrektar muzieja historyi biełaruskaj litaratury Michaił Rybakoŭ. — U jakaści apošniaha prytułku aŭtara «Sałaŭja» razhladalisia Vajskovyja mohiłki, dzie pachavańni Jakuba Kołasa i Janki Kupały, albo Uschodnija, dzie pachavany Uładzimir Karatkievič, Vasil Bykaŭ dy inšyja kłasiki. Vyśvietliłasia, što na Vajskovych mohiłkach novaje pachavańnie zrabić składana, jany nievialikija, i tam prosta nie akazałasia hodnaha miesca. Tamu pačali pilniej razhladać varyjant z Uschodnimi mohiłkami. I voś majem paćvierdžańnie, što vydzielena miesca na 26-m učastku, heta jakraz źleva ad centralnaha ŭvachodu, dzie mahiły vybitnych asob. Źbirajemsia ź Jafimam Samuiłavičam Płaŭnikam pajechać tudy, kab ahledzieć.
— U jaki dzień i jak mienavita adbudziecca cyrymonija?
— Niadaŭna była praviedzienaja narada ŭ Ministerstvie infarmacyi pad kiraŭnictvam ministra Uładzimira Łuckaha, dzie vybrali najbolš zručnuju datu dla pachavańnia.
Heta 3 listapada — mienavita ŭ hety dzień pamior Źmitrok Biadula. Budzie vielmi simvalična, kali b jon byŭ pierapachavany na radzimie mienavita ŭ toj samy dzień. Pierad pachavańniem adbudziecca cyrymonija raźvitańnia. My płanujem pravieści jaje ŭ filijale našaha muzieja pa vulicy Rabkoraŭskaj, 19 — u Biełaruskaj chatcy, dzie Źmitrok Biadula žyŭ.
I heta taksama simvalična: čałaviek, jaki žyŭ u tym domie, z hetaha domu i vypravicca ŭ apošni šlach. Jak byccam pačynajecca novy kruh prysutnaści piśmieńnika na radzimie, dzie adradžajecca jaho pamiać, dzie pra jaho vychodziać knihi, a napisanaje im vyvučajuć u škołach. U Biełaruskaj chatcy jość ekspazicyja pra Źmitraka Biadulu, ź jakoj padčas cyrymonii raźvitańnia možna aznajomicca. Tam vystavim i abłomki nadmahilnaj plity z Uralska, jakuju razam z pareštkami pryvieźli z Kazachstana — heta ŭžo ekspanat našaha muzieja. Budzie mahčymaść i pasiadzieć na łaŭcy ź imiem Źmitraka Biaduli na Ściažyncy piśmieńnikaŭ, jakaja pryśviečanaja słavutym asobam, jakija žyli ŭ hetym domie. Ściažynka karystajecca vialikaj papularnaściu, my rady, što znoŭ žyćcio vichuryć vakoł Biełaruskaj chatki, jak heta było ŭ časy, kali tam žyŭ Biadula. U cyrymonii raźvitańnia prymuć udzieł tyja samyja asoby, što zajmalisia prajektam viartańnia pareštkaŭ kłasika na radzimu. Heta pradstaŭniki Fondu Maryi-Mahdaliny Radzivił, jaki ŭznačalvaje Alaksandr Sapieha. Na žal, sam Sapieha z-za pandemii pryjechać nie zmoža. Partnioram Fondu źjaŭlajecca i naš muziej, jaki ŭdzielničaje ŭ prajekcie ad samaha pačatku. Viadoma, voźmie ŭdzieł u cyrymonii syn piśmieńnika Jafim Płaŭnik. Buduć pradstaŭniki Ministerstva infarmacyi, jakoje pa daručeńni Savieta ministraŭ zajmajecca prajektam, z udziełam Ministerstva kultury, Minskaha harvykankama. Napeŭna, dałučacca hramadskija, tvorčyja, navukovyja arhanizacyi.
— A ŭ jaki čas možna žadajučym dałučycca da cyrymonii?
— Pareštki z błasłaŭleńnia mitrapalita znachodziacca ŭ Iljinskaj carkvie ŭ Babrujsku. Płanujecca, što jany ŭ supravadžeńni protaijereja chrama buduć pryviezienyja ŭ Minsk 3 listapada. Z 11:00 da 13:00 my płanujem adkryć Biełaruskuju chatku dla ŭsich, chto zachoča addać daninu pamiaci biełaruskamu piśmieńniku. U 14:00 — pachavańnie na Uschodnich mohiłkach. Tam vystupiać usie asnoŭnyja ŭdzielniki. Pakul što na mahile ŭstalujuć kryž. Potym budzie abjaŭleny konkurs na pomnik.
Kamientary