Jaki kaeficyjent fiertylnaści?
Kaeficyjent naradžalnaści, ad anhielskaha TFR (ahulny kaeficyjent fiertylnaści), — heta prosta kolkaść dziaciej, jakich siaredniaja žančyna narodzić za svajo žyćcio.
Pa dadzienych Suśvietnaha banka, u 1999 hodzie kaeficyjent naradžalnaści ŭ Čechii składaŭ 1,13. Nie ličačy Ukrainy i Hankonha, heta byŭ samy nizki ŭzrovień u śviecie. Taki nizki pakazčyk staŭ vynikam raspadu SSSR i sistemnaj transfarmacyi kamunistyčnych respublik. Heta adbiłasia na demahrafičnaj situacyi ŭsich krain Uschodniaha błoka. Biespracoŭje rezka ŭzrasło, a ŭzrovień žyćcia rezka ŭpaŭ.
Z tych časoŭ naradžalnaść pačała raści ŭ mnohich krainach Uschodniaha błoka. Adnak Čechija — absalutna ŭnikalnaja. U 1999 hodzie jany byli apošnimi, a praz 20 hadoŭ zaniali 3-je miesca va ŭsim ES. Praz 20 hadoŭ ich apiaredzili tolki 2 krainy — Rumynija i Francyja.
Kaeficyjent naradžalnaści ŭ krainach ES u 1999—2019 hadach pavodle źviestak Suśvietnaha banka
Adnak pavodle apošnich acenak naradžalnaści ŭ 2020 i 2021 hadach Čechija znachodzicca na druhim miescy. Jany prajhrajuć tolki 0,04 pieršaj Francyi. Uličvajučy tendencyju ŭ Francyi i stabilny rost u Čechii, možna vykazać zdahadku, što ŭ najbližejšyja hady jana stanie lidaram ES u hetych adnosinach. Heta pakazvaje, nakolki paśpiachovaja hetaja kraina.
Kaeficyjent naradžalnaści ŭ 1999—2021 hadach u asobnych krainach ES
Čechija ŭ liku suśvietnych lidaraŭ pa roście naradžalnaści
Dasiahnieńni Čechii ŭražvajuć nie tolki pa paraŭnańni ź ES. Z ulikam usich krain śvietu, u 1999—2021 hadach pa roście kaeficyjentu naradžalnaści kraina zajmaje 2-je miesca ŭ śviecie! Tolki ŭ Kazachstanie zafiksavany bolš vysoki rost. Adnak varta adznačyć, što jaho vynik i zusim šakiruje. Kaeficyjent naradžalnaści ŭ Kazachstanie pavialičyŭsia ŭ hetyja hady z 1,80 da 3,31. Heta aznačaje pavieličeńnie na cełych 1,51.
Druhi pa vieličyni pryrost byŭ zafiksavany ŭ Češskaj Respublicy i skłaŭ 0,64. Manholija zaniała treciaje miesca z vynikam 0,59. Zamykajuć piaciorku lidaraŭ jašče dźvie krainy z Centralnaj Azii — Kyrhyzstan i Uźbiekistan. Tak što možna z upeŭnienaściu skazać, što ŭ vypadku z Centralnaj Azijaj źniešnija faktary mieli klučavoje značeńnie.
Žančyny naradžajuć stolki dziaciej, kolki chočuć
Jość takoje paniaćcie, jak razryŭ u naradžalnaści. Praściej kažučy, heta roźnica pamiž zapłanavanaj i faktyčnaj kolkaściu dziaciej. Płanavanaja kolkaść dziaciej u raźvitych krainach (za košt usieahulnaj kantracepcyi abo dostupu da abortaŭ) vyšejšaja za faktyčnuju. Kolki dziaciej moładź chacieła b mieć, źjaŭlajecca adlustravańniem ich kulturnych čakańniaŭ. U svaju čarhu, ich realnaja kolkaść pakazvaje, nakolki dziaržava pryjaznaja da baćkoŭ. Analiz «Razryŭ pamiž namierami ŭ dačynieńni da naradžalnaści na praciahu ŭsiaho žyćcia i dasiahnutaj fiertylnaściu ŭ Jeŭropie i ZŠA: kahortny padychod» z 2019 hoda dakazvaje, što kulturnyja ŭmovy dazvolili dasiahnuć uzroŭniu źmieny pakaleńniaŭ u 13 z 19 abśledavanych krain.
Razryŭ naradžalnaści ŭ Jeŭropie
Vyniki analizu jasna pakazvajuć, što razryŭ u naradžalnaści ŭ Češskaj Respublicy byŭ adnym z samych maleńkich (paśla Francyi, jakaja źjaŭlajecca lidaram u razryvie naradžalnaści ŭ ES). Vychodzić, u češskich siemjach naradžajecca stolki dziaciej, kolki baćki chočuć.
Što zrabiła demahrafiju Čechii našmat lepšaj?
Najbolš efiektyŭnym instrumientam akazałasia pryniataja ŭ 2005 hodzie kancepcyja siamiejnaj palityki. Heta była stratehija, jakaja ŭklučała šerah mier pa padtrymcy naradžalnaści.
Da taho ž Čechija vielmi libieralna stavicca da EKA. Kraina źjaŭlajecca jeŭrapiejskim lidaram u hetym pytańni. Usia pracedura tam kaštuje ŭ 2 razy tańniej, čym u Polščy.
Z-za nizkaha koštu lačeńnie pravodziać navat žančyny z-za miažy. Da 60% češskich žančyn, starejšych za 35 hadoŭ, ciažarać paśla ekstrakarparalnaha apładnieńnia. Dziakujučy hetamu mietadu tut štohod naradžajecca kala 6 tysiač dziaciej. Kolkasnych abmiežavańniaŭ taksama niama — usie atrymanyja jajcakletki apładniajucca, što daje šaniec na bolšuju kolkaść embryjonaŭ.
Češskaje daśledavańnie «Determinanty, jakija ŭpłyvajuć na ahulny kaeficyjent naradžalnaści ŭ Češskaj Respublicy» daje dadatkovyja adkazy na hetaje pytańnie.
Makraekanamičnyja madeli pakazvajuć, što ŭzrovień biespracoŭja taksama akazvaje istotny ŭpłyŭ na ŭzrovień naradžalnaści. A biespracoŭje ŭ Čechii samaje nizkaje va ŭsim ES.
Užo niekatory čas jany spaborničajuć ź Japonijaj za zvańnie raźvitoj ekanomiki z samym nizkim biespracoŭjem. Pryčym klučavuju rolu tut hraje stanovišča siarod moładzi. U 2020 hodzie biespracoŭje siarod ludziej, maładziejšych za 25 hadoŭ u Čechii było samym nizkim va ŭsim ES. U apošnija hady jano było ŭ 2 razy nižejšy, čym, naprykład, u Polščy, jakaja pieražyvaje demahrafičnyja ciažkaści. Takim čynam, u vypadku z maładymi roźnica vielmi vialikaja.
Uzrovień biednaści taksama moža mieć značny ŭpłyŭ. Mienavita jon źjaŭlajecca adnym z asnoŭnych faktaraŭ, jakija niehatyŭna ŭpłyvajuć na fiertylnaść. I tut čecham niama roŭnych.
U 2020 hodzie ŭ Čechii było ŭsiaho 11,5% biednych. Heta samy nizki vynik va ŭsim ES. Heta amal u 2 razy mienš, čym u siarednim pa ES.
Biednaść u Čechii
Urad Čechii zmahajecca za pavyšeńnie naradžalnaści
Urad Čechii usimi sposabami sprabuje zmahacca za pavyšeńnie naradžalnaści. U 2018 hodzie byŭ uviedzieny adpačynak pa dohladzie dziciaci, kab zaachvočvać udzieł taty ŭ dohladzie dziaciej z rańnich hadoŭ.
Kab zaachvocić maci z maleńkimi dziećmi pracavać, maksimalnaja kolkaść hadzin u miesiac, jakija dzicia moža pravodzić u dziciačych sadkach, u toj čas jak baćki atrymlivajuć hrašovuju dapamohu, była padvojena da 92 hadzin. U toj ža čas urad maje namier uvieści «sumiesnuju pracu», jakaja dazvolić maci z maleńkimi dziećmi pracavać niapoŭny pracoŭny dzień na hnutkaj asnovie. Vialikaja hnutkaść pracy, bolš efiektyŭnaje zabieśpiačeńnie pravoŭ na niapoŭny pracoŭny dzień i hnutkija miechanizmy addalenaj pracy mohuć spryjać viartańniu žančyn na rynak pracy.
Być baćkami ŭ Čechii vyhadna
Być baćkami prosta vyhadna. Češskaja Respublika prapanuje šerah ilhot dla par ź dziećmi.
Dapamoha pa dohladzie dziciaci vypłačvajecca adnamu z baćkoŭ, jaki dahladaje dzicia va ŭzroście da 4 hadoŭ. U studzieni 2020 hoda ahulnaja suma hetaj dapamohi była pavialičana na 80 000 češskich kron da 300 000 (heta kala 36 000 rubloŭ, abo 14 000 dalaraŭ).
Kožnaja siamja atrymlivaje adnolkavuju ahulnuju sumu na dzicia, niezaležna ad statusu zaniataści abo dachodu. Jana vypłačvajecca štomiesiačnymi płaciažami, i baćki mohuć vybrać praciahłaść pieryjadu vypłaty, jaki vyznačaje štomiesiačnuju sumu.
Sa studzienia 2020 hoda ŭrad padvoiŭ maksimalnuju kolkaść hadzin u miesiac (da 92 hadzin), jakija dzicia va ŭzroście da dvuch hadoŭ moža pravodzić u dziciačym sadzie abo inšaj daškolnaj ustanovie biez straty dapamohi siamjoj.
Taksama jość dapamoha pa ciažarnaści i rodach. Jana vydajecca ciažarnym žančynam i maci novanarodžanych dla pakryćcia zarobku ŭ vypadku ich pieravodu na mienš apłačvanuju pracu ŭ suviazi ź ciažarnaściu abo maciarynstvam. Taksama praduhledžana dapamoha dla dziaciej z małazabiaśpiečanych siemjaŭ. Jaje pamier zaležyć ad dachodu siamji.
Padatkovyja lhoty dla baćkoŭ u Čechii
U Čechii taksama dziejničaje padatkovaja lhota pry ŭładkavańni dziciaci ŭ daškolnuju ŭstanovu. Jaje mohuć vykarystoŭvać baćki na padstavie dakazanych vydatkaŭ na znachodžańnie kožnaha dziciaci ŭ daškolnaj ustanovie abo hrupie dziaciej. U 2020 hodzie limit dapamohi składaŭ 14 600 češskich kron — na dadzieny momant heta 680 dalaraŭ (ekvivalent miesiačnaj minimalnaj zarabotnaj płaty).
Isnuje taksama dapamoha dzieciam. Jana składaje 15204 češskija krony ($712) za pieršaje dzicia, 19404 češskija krony ($908) za druhoje i 24 204 češskija krony ($1133) za treciaje i kožnaje nastupnaje dzicia.
Heta robić pieravahi naradžeńnia dziciaci ŭ Češskaj Respublicy sapraŭdy vialikimi.
