Łukašenka śćviardžaŭ, što kavid moža być «lekam» ad ankałohii. A što pra ŭpłyŭ kavidu na rak pišuć u śviecie?
Kavid moža vyjavicca «lekam» ad ankałohii. Takuju dziŭnuju hipotezu ŭ kastryčniku 2021 hoda pierakazvaŭ Łukašenka. Padobnaje mierkavańnie vykazvaŭ u intervju dziaržaŭnym ŚMI i Siarhiej Krasny, doktar miedycynskich navuk, prafiesar, akademik Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi. U inšych krainach na heta hladziać nie tak aptymistyčna i dumajuć, što farmalnaje źmianšeńnie kolkaści novych vypadkaŭ raku źviazana ź pierabojami ŭ dyjahnostycy ŭ časy pandemii.
«Samaje lepšaje, što nie asprečvaje moj pamočnik Kosiniec, kavid nie tolki na hetym etapie prydušyŭ hryp (heta značyć, nie chvarejuć ludzi na hryp praktyčna), ale ankołahi padazrajuć, što i ankałohija značna źniziłasia nie tamu, što ludzi nie źviartajucca. Jany heta ŭžo zaŭvažyli. Niešta adbyvajecca takoje. Ja budu rady, kali jak z hrypam. Tamu što ŭsio ž taki chvorych na kavid nam lahčej lačyć, čym ankałahičnych. Tamu daj boh, kab kavid byŭ lakarstvam ad ankałahičnych zachvorvańniaŭ. Heta toje, što ja daviedaŭsia novaha dla siabie», — skazaŭ Łukašenka ŭ kastryčniku minułaha hoda.
Biełaruskija ankołahi vykazali hipotezu ab upłyvie COVID-19 na źnižeńnie ankazachvaralnaści. Pra heta dziaržaŭnym ŚMI raskazaŭ namieśnik dyrektara pa navukovaj rabocie Respublikanskaha navukova-praktyčnaha centra ankałohii i miedycynskaj radyjałohii imia Alaksandrava Siarhiej Krasny.
Krasny nahadaŭ, što ŭ 2020 hodzie ŭ Biełarusi istotna (bolš jak na 25%) źniziłasia ankałahičnaja zachvaralnaść. Pieršapačatkova navukoŭcy vykazali mierkavańnie, što takoje źnižeńnie źviazana ź mienšaj kolkaściu zvarotu ludziej pa miedycynskuju dapamohu z-za ŭspyški karony.
«U 2021 hodzie my čakali rezkaha ŭsplosku ankałahičnaj zachvorvalnaści, pryčym dumali, što buduć źviartacca pacyjenty z zapuščanymi puchlinami. My ŭsialak da hetaha rychtavalisia. Adnak u 2021 hodzie ničoha takoha nie adbyłosia», — skazaŭ namieśnik dyrektara.
«Nie nazirajecca rezkaha pavieličeńnia kolkaści pacyjentaŭ z čaćviortaj stadyjaj. Takim čynam, chutčej za ŭsio, sama karanavirusnaja infiekcyja ŭpłyvaje na ankałahičnuju zachvorvalnaść», — adznačyŭ biełaruski miedyk.
U zamiežnych miedycynskich publikacyjach nam nie ŭdałosia znajści padobnych hipotez. Ale mnohija publikacyi absalutna adnaznačna havorać pra toje, što źmianšeńnie dyjahnastavanych vypadkaŭ raku źviazana vyklučna z tym, što miedycynskija sistemy padčas pandemii byli pierahružanyja, što vyklikała zatrymki i pieraboi ŭ dyjahnostycy raku. To-bok ludzi nie pačali mienš chvareć na rak, rak prosta pačali radziej znachodzić. I nastupnyja hady heta moža mieć strašnyja nastupstvy ŭ vyhladzie bolšaj śmiarotnaści ad ankałohii.
«Pavodle daśledavańniaŭ SAAZ, u 42% krain naziralisia pieraboi ŭ lačeńni raku»
Uviesnu 2020 hoda, kali kavid pačaŭ raspaŭsiudžvacca za miežami Kitaja, u mnohich krainach kabiniety dla kałonaskapii i inšych vidaŭ skryninhu stajali pustymi. Ludzi, pierapužanyja kavidam, stali mienš chadzić u palikliniki i abśledavacca. Usie siły ŭ tyja dni ankołahi kinuli na praviadzieńnie terminovych apieracyj, i skryninhavyja pracedury adyšli na druhi płan. Pa miery prasoŭvańnia kavidu pra vyjaŭleńnie raku tady nichto nie dumaŭ. Karona pieraviarnuła ankałohiju dahary nahami.
Kavid moža stać vielizarnym ekśpierymientam pa acency važnaści skryninhu na rak. Ale prablema ŭ tym, što rak źjaŭlajecca vielmi składanaj chvarobaj, tamu daśledavańni na hetuju temu mohuć zaniać hady ci navat dziesiacihodździ. Bolš za toje, upłyvać na kolkaść vyjaŭlenych vypadkaŭ moža nie tolki skryninh, ale i kavidnyja karancinnyja realii: ludzi stali mienš ruchacca i bolš užyvać ałkaholu, što značna padvyšaje imaviernaść zachvareć na rak.
Pavodle daśledavańniaŭ SAAZ, u 42% krain naziralisia pieraboi ŭ lačeńni raku, u 40% nie chapała asnoŭnych lekavych srodkaŭ, a ŭ 48% naziralisia pieraboi ŭ akazańni palijatyŭnaj dapamohi.
U Nacyjanalnym ankałahičnym centry Kyrhyzstana kolkaść vypadkaŭ raku, dyjahnastavanych u krasaviku 2020 hoda, źniziłasia na 90%, u toj čas jak u Niderłandach i Bielhii ŭ pieršym kvartale 2020 hoda jana źniziłasia na 30—40%.
Niesvoječasovaja dyjahnostyka i lačeńnie ŭ Brytanii, jak čakajecca, pryviadzie da pavieličeńnia kolkaści śmierciaŭ ad raku toŭstaj kiški na 15% i na 9% ad raku małočnaj załozy na praciahu nastupnych 5 hadoŭ.
Apytańni bolš za 700 ankołahaŭ, praviedzienyja ŭ Złučanych Štatach, Brytanii, čatyroch bujnych jeŭrapiejskich krainach i Japonii prademanstravali značnaje źnižeńnie kolkaści vyjaŭlenych vypadkaŭ raku ŭ paraŭnańni z dakavidnymi časami.
U krasaviku 2020 hoda ankołahi paviedamili ab kolkaści vypadkaŭ, jakija składali 49% ad kolkaści da pandemii. Hety pracent vyras da 77% u kastryčniku 2020 hoda, ale źniziŭsia da 74% ad uzroŭniu da pandemii ŭ lutym 2021 hoda.
Bolš za try čverci ankołahaŭ ZŠA paviedamili ab zatrymkach apieracyj, a 40% adznačyli zatrymki chimijaterapii. Za ŭvieś 2020 hod było zroblena na 20% mienš mamahram, na 14% mienš mazkoŭ Papanikałaŭ, na 23% mienš kałonaskapij i na 11% mienš tamahrafij. Heta aznačaje prykładna na 22 miljony mienš skryninhavych testaŭ na čatyry typy raku ŭ 2020 hodzie ŭ paraŭnańni z dakavidnymi časami.
Heta aznačaje, što prykładna 68 000 pacyjentaŭ mohuć mieć adterminavanyja abo prapuščanyja dyjahnazy raku ŭ 2020 hodzie ŭ Amierycy.
«Śmiarotnaść ad kavidu ŭ chvorych na rak udvaja vyšejšaja»
Prablemy z dyjahnostykaj i lačeńniem raku naziralisia nie tolki ŭ pieršaj pałovie 2020 hoda, ale i paźniej. Daśledavańnie SAAZ pakazvaje, što ŭ apošnim kvartale 2021 hoda va ŭsich krainach, jakija pradstavili spravazdačy, naziralisia zboi ŭ skryninhu i lačeńni raku — ad 5 da 50%. Situacyja palepšyłasia ŭ paraŭnańni ź pieršym kvartałam 2020 hoda, ale pabočny efiekt hetaha zboju ŭ lačeńni i dyjahnostycy budzie adčuvacca na praciahu mnohich hadoŭ. 44% krain pa ŭsim śviecie paviedamili ab pavieličeńni adstavańnia ŭ skryninhu na rak u druhoj pałovie 2021 hoda.
Pavodle inšych danych, u Brytanii z sakavika pa vierasień 2020 hoda praviali na 3 miljony skryninhaŭ mienš, čym u zvyčajnyja hady. U Anhlii za hety pieryjad lačeńnie ad raku pačali na 42% mienš ludziej, čym u zvyčajnyja hady.
Ale prablema nie tolki ŭ tym, što ludzi prapuścili skryninhi ŭ pikavyja dni pandemii i pryjšli da daktaroŭ paźniej. Prablema jašče i ŭ tym, što źbiŭsia hrafik naviedvańnia ŭ ludziej, jakija prachodzili pravierku na rak rehularna. Naprykład, byli pacyjenty, jakija pryvykli prachodzić mamahrafiju raz na dva hady abo kałonaskapiju kožnyja 5 hadoŭ. Jany ŭ 2020 hodzie prapuścili płanavy ahlad, a potym uvohule zabylisia pra hetuju zvyčku płanavych ahladaŭ. Tamu bolš hłabalnyja nastupstvy admienienych praz kavid skryninhaŭ my možam pabačyć tolki praz hady.
Akramia taho, kavid vyklikaŭ ekanamičny kryzis. Mnohija ludzi, jakija ad jaho paciarpieli, stracili pracu. U ich stała mienš hrošaj na zdarovy ład žyćcia, i im stali mienš dastupnyja ceny na miedycynskija pasłuhi.
Ale samaje kompleksnaje daśledavańnie ab upłyvie kavidu na rak praviali ŭ Kanadzie. Pavodle jaho, vyklikanyja kavidam u 2020 hodzie zboi ŭ lačeńni raku ŭ Kanadzie mohuć pryvieści da pavieličeńnia kolkaści śmierciaŭ na 21 247 u 2020-2030 hadach. Heta adpaviadaje čakanym stratam 355 172 hadoŭ žyćcia kanadcaŭ z-za zatrymak u dyjahnostycy i lačeńni, źviazanych z pandemijaj.
Samaja vysokaja absalutnaja čakanaja zališniaja śmiarotnaść ad raku była pradkazanaja pry raku małočnaj załozy, lohkich i toŭstaj kiški.
Isnujuć pieršyja daśledavańni, jakija śviedčać pra toje, što chvoryja na ankałahičnyja chvaroby pieranosiać kavid horš, čym ludzi biez ankałohii. Śmiarotnaść ad kavidu ŭ chvorych na rak udvaja vyšejšaja.
Pavodle Amierykanskaha ankałahičnaha tavarystva, ludzi z rakam, jak praviła, bolš schilnyja da infiekcyj praz asłablenuju imunnuju sistemu na fonie samoha raku i chimijaterapii. Ale ŭpłyŭ raku na praciakańnie kavidu pakul što ciažka vyznačyć, pakolki ŭ hetych zachvorvańniaŭ šmat ahulnych faktaraŭ ryzyki (pažyły ŭzrost, kureńnie i atłuścieńnie).
Akramia taho, pacyjenty z bolš ciažkim praciakańniem kavidu mohuć być praźmierna pradstaŭlenyja ŭ daśledavańniach praz adsutnaść masavaha testavańnia na rańnich stadyjach pandemii.
Amierykanskaje ankałahičnaje tavarystva adznačaje, što kavid vyklikaŭ źmianšeńnie kolkaści dyjahnastavańnia raku, u pieršuju čarhu, praz zatrymki ŭ skryninhu i lačeńni. Ale, jak adznačaje spravazdača tavarystva, urešcie heta pryviadzie da pavieličeńnia kolkaści śmierciaŭ ad raku praz poźniuju dyjahnostyku.
Taksama ludzi ŭ časy pandemii pačali prapuskać prafiłaktyčnyja ahlady pa ekanamičnych pryčynach, kab nie stracić pracu. Akramia taho, źmieny ŭ pavodzinach padčas karancinaŭ, pavieličeńnie vahi, niedastatkovaja fizičnaja aktyŭnaść i spažyvańnie ałkaholu mohuć pryvieści da doŭhaterminovych nastupstvaŭ dla zdaroŭja.
Daśledavańnie ŭ Anhlii pakazała, što zatrymki z dyjahnostykaj raku pryviaduć da dadatkovych vypadkaŭ śmierci ŭ dyjapazonie ad 5% pry raku lohkich da prykładna 15% pry raku toŭstaj kiški.
Kamientary