Aleksijevič: Biełarusy, jakija vajujuć na baku Ukrainy, — hieroi

«Pa zakonach vajennaha času nadańnie terytoryi aznačaje saŭdzieł u złačynstvie»

— Śviatłana Alaksandraŭna, vaš baćka — biełarus, maci — ukrainka, Biełaruś nadała svaju terytoryju rasiejskim vojskam dla napadu na Ŭkrainu. Ź jakimi pačućciami vy sočycie za vajnoj Rasiei suprać Ukrainy?

— Mnie zdajecca, ja ŭžo nia splu ŭvieś čas, jak idzie vajna. Prynamsi heta nia toj son, bo kładzieśsia a treciaj-druhoj hadzinie, ustaješ vielmi rana i adrazu hladziš, što adbyvajecca. Heta zusim novy śviet, u jakim my apynulisia, u jakim nichto z nas nia dumaŭ žyć. Heta strašna ŭjavić. Pamiataju, jak ukraincy na pamiežžy, kali ich pytalisia, ci nie bajacca vajny, adkazvali, što ichnyja braty-biełarusy nia buduć u ich stralać. Ale pa zakonach vajennaha času pradastaŭleńnie terytoryi aznačaje saŭdzieł u złačynstvie.

— Vy kazali raniej u adnym ź interviju, što 30 hadoŭ daśledujecie zło. Ci ciapier kancentacyja i maštab zła najbolšyja za ŭsio vaša žyćcio?

— Pierakonvajemsia, jakija my byli naiŭnyja i ramantyčnyja padčas «pierabudovy». Nam zdavałasia i my paŭtarali (heta było ahulnym miescam), što narod rasčaravaŭsia u kamuniźmie, što adbyłasia mirnaja revalucyja. Vyjaŭlajecca, my darma dumali, što pieramahli kamunizm. My jaho nie pieramahli. I toje, što adbyvajecca siońnia, — heta prajaviŭsia «čyrvony čałaviek», jak ja jaho nazyvaju. Ci heta jaho apošni boj, ci nie apošni, ale heta znaki adtul, ź minułaha.

My, vyjaŭlajecca, adtul jašče nie adarvalisia, bo my nie supraciŭlalisia, a pryniali ŭsio jak dadzienaść. Upała kraina kamunizmu, i pačali vyžyvać, a nie zanialisia budaŭnictvam novaha žyćcia, lustracyjaj, masaj rečaŭ, jakija musili zrabić. Hetaha nie było zroblena. Rana, što była ŭ našym ujaŭleńni, navat u maim (a ja hadoŭ 40 hetam zajmałasia), — heta była vajna minułaha. Nie absalutna zrazumieła, spraviadlivaja ci niespraviadlivaja vajna, bo Stalin — heta taksama byŭ fašyzm, tym nia mienš našyja baćki baranili radzimu. A ciapier heta zło, jakoje nia maje niejkich čałaviečych idejaŭ.

Na vajnie treba zabivać, heta niečałaviečaja sprava. Ale ŭsio ž ty apraŭdvaŭ siabie tym, što abaraniaješ svaju ziamlu. Heta ciapier adbyvajecca z ukraincami. Jany kažuć biełarusam — nie idzicie siudy, my nia chočam zabivać. Nikomu nia chočacca zabivać. A idei, jakija ŭnušajuć rasiejskim sałdatam, rasiejskamu nasielnictvu, jašče strašniejšyja, čym naturalnaść toj vajny, pra jakuju ja vielmi šmat ludziej pasłuchała i sprabavała zrazumieć hetaje zło ŭ čałavieku.

A ciapier hetaje zło ŭ XXI stahodździ strašniejšaje. Niadaŭna ŭ mianie była razmova z rasiejcam u Berlinie. Bačyš čałavieka, jaki siadzić ŭ dobraj mašynie, u dobrym kaściumie, i takaja nianaviść u im, kali my zahavaryli pra Ŭkrainu. Heta našmat strašniej, čym mnie raskazvali pra Druhuju suśvietnuju vajnu.

«Ja lubiła svaju babulu, svaich ukrainskich rodnych, ale ja nia viedała, jakaja hłybinia siły va ŭkraincach»

— Ale i kancentracyja dabra, vysakarodnaści, siły duchu, napeŭna, taksama najvyšejšaja?

— Što tyčycca ŭkraincaŭ, hety narod ŭzrušvaje mianie. Ja lubiła svaju babulu, svaich ukrainskich rodnych, ale ja nia viedała, jakaja hłybinia siły ŭ ich. Ja nie zdahadvałasia ab hetym. Hetyja strašnyja kadry, kali ŭvachodziać rasiejskija tanki ŭva ŭkrainskuju viosku, i staryja babki ź kijočkami, staryja mužyki, dzieci kidajucca na hetyja tanki, stanoviacca na kaleni… Kažuć, što ciapier tanki iduć i ŭžo nie razvaročvajucca. Niama siłaŭ heta bačyć… Na tvar Zialenskaha pahladzicie. Niby 20 hadoŭ za hety čas pražyŭ. Stolki pradumana, adčuta, stolki ŭzrušeńniaŭ na im. Toje samaje na tvarach inšych ludziej…

«Dla biełarusaŭ, kali ich tudy adpraviać, hieraizm budzie nia ŭ tym, kab stralać, a ŭ tym, kab nie stralać»

— Ja razmaŭlała z Alaksiejem Arastovičam, daradcam ofisu Zialenskaha, jaki zaklikaŭ biełaruskich vajskoŭcaŭ, kali ich pašluć vajavać va Ŭkrainu, zdacca ŭ pałon ci pierajśki na bok Ukrainy. Pavodle Alaksieja, etničnaha biełarusa, admovicca vykonvać złačynny zahad — najvyšejšy maralny ŭčynak. Ci vy zhodnyja?

— Tak. Dumaju, što siońnia dla biełarusaŭ, kali ich tudy adpraviać, hieraizm budzie nia ŭ tym, kab stralać, a ŭ tym, kab nie stralać. Heta nia toj hieraizm, jaki palahaŭ u tym, kab stralać, vajavać, abaraniać, jak było, kali z nacystami zmahalisia. Ciapier nie stralać — voś heta hieraizm. Ja bačyła adčajny tvar Vadzima Prakopjeva, kali jon kryčaŭ z abłožanaha Kijeva, što dla ŭkraincaŭ heta Vialikaja Ajčynnaja vajna: nie idzicie siudy, biełarusy, vy sydziecie miortvymi, choć nichto tut vas nia choča zabivać. Ja b chacieła, kab naša ŭłada taksama heta zrazumieła. Ja dumaju, što i Łukašenka nia choča ŭvajści ŭ historyju jak udzielnik hetaj vajny. Choć jon užo ŭdzielnik. Što buduć raskazvać dzieciam i ŭnukam hetyja maładyja chłopcy, što buduć uspaminać, kali jany viernucca z hetaj vajny kali-niebudź?

«My ŭsie adkaznyja za toje, što adbyvajecca»

— Chto niasie adkaznaść za vajnu? Ci tolki ŭłady? Jakaja adkaznaść narodaŭ, chaj i paniavolenych?

— Ja dumaju, što my ŭsie adkaznyja za toje, što adbyvajecca. Kožny z nas pavinien niešta rabić, kab hetaha nie było. U Rasiei 67% nibyta padtrymilivajuć vajnu, ale heta źviestki aficyjnych daśledavańniaŭ. Navat nievialiki abzvon maich rasiejskich znajomych pakinuŭ mianie ŭ razhublenaści. Zdavałasia b, razumnyja, adukavanyja ludzi, a kažuć — «praŭda nieviadomaja», «chachły taksama vinavatyja». I heta paśla taho, uva što pieraŭtvaryli Charkaŭ (bačym škilet najpryhažejšaha horadu), uva što pieraŭtvaryli inšyja harady i vioski, paśla taho, jak dzietki, abniaŭšysia z kocikami, śpiać u metro i padvałach. Jak paśla hetaha možna kazać: «Ty viedaješ, jany tam taksama vinavatyja, jany razzłavali Pucina, ty ž razumieješ». Jany razzłavali Pucina. Niby niama dyplamatyi, niby nie XXI stahodździe.

«Pačućcio viny robić nas bolš adkrytymi da čužoha bolu»

— Ci niama ŭ vas adčuvańnia, što ciapier iduć sproby pierasvaryć biełarusaŭ i ŭkraincaŭ, kali zapuskajuć fejki pra zabitych ukraincami biełaruskich dalnabojnikaŭ, kali ŭ sietkach hučać abvinavačańni biełarusam u tym, što jany nie spynili rasiejskija tanki i rakiety, nia zrynuli Łukašenku?

— Heta patrebna rasiejskaj prapahandzie. Napeŭna, vielmi vialikija straty niasie rasiejskaje vojska, što prymušaje Pucina damahacca, kab i Łukašenka ŭvioŭ svaje vojski, kab hinuli i biełaruskija chłopcy. A pajści prosta tak zabivać niemahčyma, heta ž treba pierajści niejkuju miažu, treba niešta ŭźnienavidzieć. Takija fejki — adna z formaŭ pracy prapahandy. Toje, jak pracujuć Kisialoŭ i Sałaŭjoŭ, kali-niebudź nazavuć uzoram «žurnalistyki złačynstva», bo takaja žurnalistyka — złačynstva.

Pucin uličyŭ pamyłki demakrataŭ, jakija ŭ 1990-ja hady nie havaryli z svaim narodam. Narodu było ciažka, nichto nie tłumačyŭ, što i jak adbyvajecca, a jon uličyŭ heta, i ŭsie hrošy, jakija zarabiła Rasieja ŭ tłustyja hady, pajšli na prapahandu i na vojska.

— Što biełarusam rabić z adučuvańniem viny za ŭdzieł svajoj krainy ŭ vajnie, navat kali jany i nie vinavatyja?

— Ja pajšła ź pierakładnicaj da svajho lekara, a jon mianie nakiravaŭ da inšaha lekara, jaki mianie nia viedaŭ. I toj zapytaŭsia ŭ pierakładnicy, ci ja ŭkrainka. Taja spałochana hladzić na jaho, a potym na mianie, a kaža: «Tak, jana ŭkrainka, u jaje maci ŭkrainka». U inšy čas jana b skazała: «Nie, jana ź Biełarusi». Jana pabajałasia heta vymavić. I tolki ja sama skazała, što baćka biełarus, maci ŭkrainka, i ja sama ź Biełarusi, ale ja całkam padtrymlivaju ŭkraincaŭ u hetaj baraćbie. Z hetym ciažka žyć, ale ja dumaju, što pačućcio viny robić nas bolš adkrytymi da čužoha bolu.

— Chto dla vas hieroi, chto achviary, i chto dla vas káty na hetaj vajnie?

— Składanaje pytańnie. Biezumoŭna, što hieroi — heta ŭkraincy i biełarusy, jakija vajujuć za ŭkraincaŭ. A taksama tyja, chto dapamahaje. Niadaŭna daviedałasia pra biełaruskich studentak ŭ Niamieččynie, u jakich zusim mała hrošaj, ale jany kuplajuć pieraviazačnyja materyjały, inšyja patrebnyja rečy i viazuć u Polšču na miažu. Heta ŭsio hieroi, małyja i vialikija.

A káty? Jość śviadomyja káty, ale kátami stali i sałdaty rasiejskaha vojska: navat kali i nia chočuć, ale jany robiać pracu kataŭ. Što da achviaraŭ, to pra ŭkraincaŭ ciažka skazać, što jany achviary. Tak, jany achviary biesčałaviečnaha napadu Rasiei. Ale jany siabie tak mužna pavodziać. Idzie mužčyna, pakazvaje na razburanuju škołu: «Tut ja vučyŭsia, dzieci, unuki, i voś jaje niama. Chaj my budziem vajavać 20 hadoŭ, ale vy sydziecie z našaj ziamli». Jak ja mahu jaho nazvać achviaraj?

Na hetaj vajnie tak šmat čaho źmianiłasia, navat paniatak achviary źmianiŭsia. Ukraincy, jakija byli vymušanyja uciakać, ratavać dziaciej, kali raskazvajuć, jak hareŭ dom, jak ničoha nie zastałosia, jak tydzień ŭ sutareńni siadzieli, nie havorać jak achviary. Takaja hodnaść pry hetym. Kolki ja knih pisała pra kataŭ i achviaraŭ, u tut mianie źmianiłasia adčuvańnie i kataŭ, i achviaraŭ. Asabliva achviaraŭ.

«Hetaj idei nia miesca ŭ našym stahodździ»

— Ci moža stać hetaja vajna kancom dla «čyrvonaha čałavieka»? Ci ŭrešcie ŭ vyniku adbudziecca niurnberh nad kamunizmam?

— Chaciełasia b tak dumać. My zanadta, jak ja skazała ŭžo, naiŭna dumali, što tak lohka pieramahli kamunizm. Vojny byli, ale na ŭskrajkach «vialikaj imperyi». A ciapier možna pahladzieć, kolki kryvi. Heta adbyvajecca raspad imperyi, imperskaj śviadomaści, mesijanstva, jakoje supała z kamunistyčnym adčuvańniem ułady nad śvietam. Hetaj idei nia miesca ŭ našym stahodździ.

Savieckimi ludźmi akazvajucca ludzi, jakich vučyli savieckija baćki, jakich vučyli savieckija nastaŭniki pa savieckich padručnikach. Ja sprabavała ŭ knizie «Čas sekand chend» pakazać, jak ramantyzm rabstva žyvie ŭ ludziach, jakija ničoha nia majuć, jakija sami paciarpieli, raskazvajuć pra bol, ale ŭsio roŭna ličać, što «my byli vialikimi». Heta žyvie ŭ ich.

Dumaju, što jašče doŭha, jak kazaŭ Čechaŭ, vyciskać ź siabie hetaha savieckaha raba, raba hetaj idei. My byli nia prosta raby, ale i ramantyki rabstva. Heta supadzieńnie rasiejskaj mentalnaści i historyi. Šmat supała.

«Vyjšli b usie na vulicu, i što b jon rabiŭ sa svaim čamadančykam»

— Ci aścierahajeciesia vy havaryć pra treciuju suśvietnuju vajnu, pra vajnu Rasiei z Zachadam?

— Mianie pałochaje, jak lohka abychodziacca z słovami «vajna», «treciaja suśvietnaja vajna». Niadaŭna razmaŭlała sa znajomym niemcam u Berlinie, i jon skazaŭ, što taksama maje tryvožny čamadančyk, jak i biełarusy na vypadak aryštu, tolki ŭ jaho jon na vypadak, kali daviadziecca ŭciakać u bambaschovišča. Jak chutka ažyvajuć cieni, pamiać minułaha. Kali była chałodnaja vajna, pra jadziernuju vajnu biaskonca kazali i ŭ nas, i ŭ ich u škole. Pry Harbačovu adbyłosia vyzvaleńnie ad strachu, a ciapier usio ŭspaminajecca ludziam.

Spadziajusia, što rozum pieramoža, niahledziačy na toje, što Pucin stvaraje ŭražańnie čałavieka, jaki absalutna nieabdumana havoryć pra jadziernuju zbroju, pałochaje jadziernaj zbrojaj. Heta słovy varjata, ale nia moža śviet zaležać ad adnaho varjata. My pavinny niešta zrabić, usie palityki pavinny niešta zrabić, prostyja ludzi pavinny niešta zrabić. Vyjšli b usie na vulicu, i što b jon rabiŭ sa svaim čamadančykam.

— Jakaja tut rola Łukašenki? Što jon užo straciŭ niezvarotna?

— Jon uvieś čas kazaŭ, što biełaruskija chłopcy nia buduć vajavać, biełaruskaja ziamla nia budzie vajavać. Biełaruskaja ziamla vajuje. Dla nas stała vidavočna, što Łukašenka ŭžo nia ŭładny na svajoj ziamli. Jon uładny tolki pasadzić u turmu, ździekavacca, prynižać ułasny narod. A ŭsio astatniaje ŭžo nie ŭ jahonaj ŭładzie. Niedzie čytała, što jon navat nia viedaŭ, kali dakładna napaduć rasiejcy. Mahčyma, heta taksama fejk, ale padobna na praŭdu.

Tyja, chto kazali, što Łukašenku ŭsio roŭna treba mnohaje daravać, bo my niezaležnyja, bo jon achoŭvaje našu niezaležnaść… U nas užo niama niezaležnaści, i my ŭžo taksama kraina-ahresar. Heta vielmi soramna i strašna.

Śviatłana Aleksijevič: Čyrvony čałaviek znoŭ padniaŭsia i daje nam boj. Spadziajusia, apošni

Hazieta Łukašenki nazvała Aleksijevič «bolnoj žienŝinoj» i «staroj duroj»

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0