Źniščany budynak apošniaj mścisłaŭskaj sinahohi — raniej jaho patajemna pradali za biascenak
Pomnik architektury, jaki pieražyŭ nacysckuju akupacyju, nie vytrymaŭ abyjakavaści sučaśnikaŭ.
Mścisłaŭ z kožnym hodam zamacoŭvaje za saboj sumnieŭnuju słavu lidara pa źniščeńni architekturnych pomnikaŭ na Mahiloŭščynie. Jašče nie prajšoŭ šok ad razbureńnia kaścioła jezuitaŭ, jak stała viadoma pra źniščeńnie apošniaj mścisłaŭskaj sinahohi, piša Mogilev.media.
Budynak bažnicy byŭ uzoram muravanaha jaŭrejskaha pravincyjnaha dojlidstva. Ale nie mieŭ achoŭnaha statusu
Budynak sinahohi nie byŭ uniesieny ŭ Respublikanski śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Biełarusi. Miascovaja ŭłada nie parupiłasia, kab u jaho byŭ achoŭny status. Pakolki jon jaho nie mieŭ, to Tavarystva achovy pomnikaŭ nie viedała pra namiery jaho źniščyć. Mścisłaŭskaj hramadskaści pra toje stała viadoma ŭ samy apošni momant. Niahledziačy na zvaroty krajaznaŭcaŭ u rajonnuju administracyju z prośbaj adkłaści razbureńnie staražytnaha budynku jon usio ž byŭ źniesieny.
Muravany budynak byłoj bažnicy stajaŭ na vulicy Lenina, jakaja viadzie ad haradskoha centru da kahalnaha kałodzieža. Nazva tutejšaj krynicy nahadvaje pra jaŭrejskuju spadčynu.
Źniščanuju sinahohu pabudavali na pačatku XX stahodździa. Jana była ŭzoram muravanaha jaŭrejskaha pravincyjnaha dojlidstva. Budynak pieražyŭ nacysckuju akupacyju, kali vyniščalisia nie tolki jaŭrei, ale i pamiać pra ich.
Miascovyja žychary ćvierdziać, što źniesieny budynak byŭ u niebłahim stanie, adnak vymahaŭ ramontu i restaŭracyi. Bažnica pustavała i zastavałasia praciahły čas biezhaspadarnaj.
Zamiest bažnicy — myjnia
Pavodle navukoŭca Aleha Trusava, bažnica stajała na terytoryi kolišniaha siaredniaviečnaha haradskoha pasadu. Kala jaje znachodziać mnostva artefaktaŭ. Pakolki novy haspadar raspačaŭ ziemlanyja raboty, to archieołaham varta terminova arhanizavać nahlad za ich praviadzieńniem. Pakul ža śpiecyjalistaŭ tam nie zaŭvažali.
Pa słovach miascovych žycharoŭ, ułady cichieńka praviali tendar i pradali budynak sinahohi za adnu bazavuju vieličyniu.
«Kab pra heta było šyroka viadoma, my b sami nabyli budynak i dahladali b jaho, a moža, vykupili b jaho sami jaŭrei. Byŭ navat prajekt z kankretnymi prapanovami raźmiaščeńnia ŭ im halerei z rabotami tutejšych mastakoŭ», — z sumam kanstatuje adzin ź miascovych aktyvistaŭ.
«Ale, praciahvaje jon, tady košt budynku byŭ praźmierna vysokim. Ciapier ža jaho pradali za ništo. Składvajecca ŭražańnie, što jaho naŭmysna tak doŭha prychoŭvali, kab pradać za simvaličnyja hrošy svaim ludziam. A jak tolki my pačali pratestavać, to adrazu ž jaho i źnieśli. Ciapier nibyta płanujuć tut pabudavać myjniu aŭtamabilaŭ».
«Ułada žyvie asobna ad ludziej», ličyć jašče adzin mścisłaviec. Jon miarkuje, što ludzi ni na što nie ŭpłyvajuć i tamu «majem takija aburalnyja vyniki».
Na śviaty hrošaj chapaje, na restaŭracyju — nie
Zvyčajna ŭłady ŭ vypadku razbureńnia ci zaniapadu staražytnych budynkaŭ spasyłajucca na niedachop hrošaj. U Mścisłavie ž inšaja situacyja. Tut uźviali ceły draŭlany zamak na zamkavaj hary, jaki staŭ turystyčnym abjektam.
Čamu finansavańnia chapaje na śviaty i na navabudy, a brakuje na zachavańnie sapraŭdnych aŭtentyčnych pomnikaŭ. Hetaje pytańnie chvaluje rupliŭcaŭ zachavańnia architekturnych słavutaściaŭ Mścisłava.
Mścisłaŭ staŭ adnym ź lidaraŭ u krainie pa kolkaści źniščanych architekturnych pomnikaŭ. Restaŭracyja karmielickaha kaścioła prypyniłasia jašče na pačatku 1990-ch. Jaho freski pacichu źniščajucca. U pieršy hod XXI stahodździa da śviata piśmienstva ŭłady razburyli niekalki draŭlanych i muravanych pomnikaŭ. Ścieny jezuickaha kaścioła razburylisia ŭ 2017 hodzie z-za niepraviadzieńnia supraćavaryjnych i achoŭnych rabot. U 2022 hodzie razburyli apošniuju sinahohu.
Historyja mścisłaŭskaha habrejstva ścisła
Mścisłaŭ, jak i bolšaść haradoŭ i miastečak Biełarusi, zdaŭna byŭ viadomym centram pražyvańnia jaŭrejskaj hramady. Pavodle pierapisu 1897 hoda ŭ Mścisłaŭskim paviecie pražyvała kala sta tysiač žycharoŭ, ź ich jaŭrejaŭ 16733, a ŭ samim Mścisłavie žyło 5076 jaŭrejaŭ z 8514 žycharoŭ horada. Jaŭrejskaja hramada žyła svaim žyćciom, što adlustroŭvałasia i ŭ budynkach. U 1910 u Mścisłavie było 11 pieravažna draŭlanych sinahoh, pryvatnaje žanočaje vučylišča, mohiłki, a ŭ 1912 utvaryłasia jašče i jaŭrejskaje pazykova-aščadnaje tavarystva.
Pastupova ŭ XX stahodździ miascovaja abščyna źmienšyłasia, ale pa siabie ŭ spadčynu biełarusam pakinuła nie tolki znakamity kahalny kałodziež pad Mścisłaŭskim zamkam, ale i niekalki budynkaŭ sinahoh. Jany b i siońnia mahli ŭpryhožvać horad, ale praviadzieńnie śviata piśmienstva ŭ 2001 hodzie dało miascovaj uładzie padstavy dla naŭmysnaha razbureńnia samaj vialikaj i admietnaj Mścisłaŭskaj sinahohi. U arhanizataraŭ śviata da jaje restaŭracyi ruki nie dajšli, i im lahčej było źniščyć pomnik architektury, čym zajmacca jaho adradžeńniem.
Kamientary