19 vieraśnia 1991 hoda Viarchoŭny Saviet Biełarusi nadaŭ Bieł-Čyrvona-Biełamu Ściahu i hierbu «Pahonia» status dziaržaŭnych simvałaŭ. Ale pierš čym pryhadać padrabiaznaści taho pasiedžańnia — kolki słoŭ pra davoli raspaŭsiudžany mif, źviazany ź ciapierašnim kiraŭnikom dziaržavy. Piša Siarhiej Navumčyk.
Pad bieł-čyrvona-biełym ściaham.
24 žniŭnia 1991 h. Halina Siamdzianava.
Pieršaja paštovaja marka Respubliki Biełaruś.
Ściah u Avalnaj zali
24 žniŭnia 1991 hodu, pierad pačatkam sklikanaj na patrabavańnie Apazycyi BNF nadzvyčajnaj sesii, my sabralisia ŭ pakoi apazycyi na trecim paviersie Doma ŭradu. Cikava, što maje kalehi, deputaty-frontaŭcy, ź ciažkaściu ŭzhadvajuć detali dvuch papiarednich dzion — 22-ha i 23-ha žniŭnia, paśla pravału HKČP i pierad sesijaj. U majoj pamiaci taksama hetyja dva dni (i noč) źlilisia ŭ adno — my praviali ich u pakoi apazycyi. Rychtavali prajekty dakumentaŭ, datyčnyja nadańnia Deklaracyi ab suverenitecie statusu kanstytucyjnaj siły, stvareńnia instytucyjaŭ niezaležnaj dziaržavy, zabarony KPB-KPSS.
Kali nadyšoŭ čas iści na sesiju, Halina Siamdzianava ŭziała Bieł-Čyrvona-Bieły Sćjah. Jana praniesła jaho praz kalidor treciaha paviercha, potym pa kalidory druhoha paviercha kala kabinetu staršyni VS Dziemiancieja — da faje pierad Avalnaj zalaj. Paźniak paprasiŭ pieradać ściah Valancinu Hołubievu, i Valancin unios jaho za kresły prezydyjumu, pastaviŭšy pobač sa ściaham BSSR.
Paźniak padyšoŭ da mikrafonu: «Pavažany Prezydyjum, prośba ad deputataŭ Apazycyi Biełaruskaha Narodnaha Frontu prymacavać pobač ź dziaržaŭnym ściaham Biełaruskaj SSR nacyjanalny ściah Biełarusi. Prava na heta nam daje naša historyja i Deklaracyja ab dziaržaŭnym suverenitecie Respubliki».
Varta skazać, što kamunistyčnaja bolšaść pryjechała na sesiju pierapałochanaja — jašče niekalki dzion tamu ichni štab, CK KPB, padtrymaŭ antykanstytucyjny HKČP, na schodach adkryta patrabavali vyhnać partkamy z pradpryjemstvaŭ, zabaranić kampartyju. Ale tut niekatoryja imhnienna paŭskokvali ź miescaŭ — «Nieporiadok! Začiem etot fłah?». Dziemianciej pastaviŭ pytańnie na hałasavańnie — tolki 107 deputataŭ prahałasavali «za» (patrebna było 173).
Uźnikała niebiaśpieka psychalahičnaj pieramohi kamunistaŭ, što mahło fatalna adbicca i na pytańniach ab Niezaležnaści; Hołubieŭ vynies ściah sa sceny i pastaviŭ jaho ŭ «mienskim» sektary. Paźniak adrazu zapatrabavaŭ, kab Dziemianciej, jaki «padtrymaŭ chuntu», nia vioŭ sesiju, a pieradaŭ hetaje prava svajmu pieršamu namieśniku Šuškieviču. Sesija pajšła pa našym scenary. Potym bieł-čyrvona-bieły ściah byŭ viernuty na scenu, a nazaŭtra Biełarusi była viernutaja Niezaležnaść.
Vytoki adnaho mita
U druhi dzień sesii zdaryŭsia epizod, jaki, vidać, i staŭ nahodaj mitu, što nibyta Łukašenka ŭnios u Avalnuju zalu VS Bieł-Čyrvona-Bieły Ściah (a niekatoryja žurnalisty jašče pišuć — «pieršym unios»). Jašče pierad sesijaj BNF zaklikaŭ ludziej pryjści na płošču pierad Domam uradu, kab padtrymać deputackuju apazycyju. Sabrałasia niekalki dziasiatkaŭ tysiač čałaviek, nad jakimi łunali sotni Bieł-Čyrvona-Biełych Ściahoŭ. U pierapynku pasiedžańnia, viartajučysia z hatelu «Miensk», kasmanaŭt Uładzimier Kavalonak ŭziaŭ u niekaha na płoščy nacyjanalny ściah i prynios jaho u Avalnuju zalu. Razam z Kavalonkam išli Inesa Drabyšeŭskaja (paźniej — ministar achovy zdaroŭja ŭ pieršym łukašenkaŭskim uradzie, jašče paźniej — «senatar») i Alaksandar Łukašenka.
U hady deputactva Łukašenka nia toje što nie vykazvaŭ sympatyjaŭ da nacyjanalnych symbalaŭ — jon imi adkryta, padkreślena pahardžaŭ. Nia pamiataju, kab jon nasiŭ deputacki bieł-čyrvona-bieły značok, jaki vydali kožnamu deputatu ŭ pačatku 1992 hodu. Zatoje dakładna z 1993 hoda na jahonym pinžaku byŭ stary značok z «beseseraŭskim» zialona-čyrvonym ściaham — heta dobra bačna i na fotazdymkach peryjadu prezydenckaj kampanii 1994 h. Tak što kali niekatoryja byłyja paplečniki Łukašenki kažuć, što źmiena symboliki ŭ 1995 hodzie dla ich była niečakanaściu, jany chitrujuć.
Kožny hołas byŭ vyznačalnym
U vieraśni 91-aha adkryłasia nastupnaja sesija, i Apazycyja BNF ŭniesła ŭ paradak dnia pytańnie ab nadańni «Pahoni» i Bieł-Čyrvona-Biełamu Ściahu statusu dziaržaŭnych symbalaŭ.
Etalon Ściahu i Hierbu na prośbu Paźniaka raspracavaŭ mastak Jaŭhien Kulik, jamu dapamahali Uładzimier Krukoŭski, Lavon Bartłaŭ i Mikoła Kupava.
U faje pierad Avalnaj zalaj my raźmiaścili stendy pra historyju nacyjanalnych symbalaŭ — dla bolšaści deputataŭ hetaja infarmacyja była adkryćciom.
Jakraz 19 vieraśnia na zaprosiny VS Małdovy my z deputatam Michaiłam Ślamniovym pavinny byli lacieć u Kišynioŭ na vybary ŭ jakaści naziralnikaŭ. Ale ranicaj ja nia staŭ składvać valisku i skazaŭ žoncy, što nikudy, chutčej za ŭsio, nie palaču — bo naŭrad ci paśpiejem prahałasavać da vyletu. Pierad pasiedžańniem pajšoŭ da Šuškieviča — i ŭ jahonaj pryjomnaj sustreŭ Ślamniova. Jon taksama vyrašyŭ admovicca ad pajezdki. Arhument byŭ adzin — my nie darujem siabie, kali našych hałasoŭ nia chopić. Šuškievič pahadziŭsia.
Pa praŭdzie, mnie padavałasia, što hałasoŭ pavinna chapić — prosta nie chaciełasia prapuścić takoje histaryčnaje pasiedžańnie. Ale sytuacyja akazałasia bolš dramatyčnaj, čym ŭjaŭlałasia spačatku.
Za try tydni, jakija prajšli ad papiaredniaj sesii, deputaty kamunistyčnych pierakanańniaŭ adyšli ad paślaputčaŭskaha šoku i pačali rychtavacca da revanšu. Centram palityčnaj siły namenklatury paśla likvidacyi CK KPB rabiŭsia Saŭmin (nahadaju, što ŭ tyja dni Kiebič kankuravaŭ z Šuškievičam za pasadu staršyni VS). Kiebič tady nie vystupaŭ suprać nacyjanalnych symbalaŭ, ale i nie padtrymlivaŭ ich (zusim mahčyma, što jon chacieŭ uciahnuć nas u handal: jon padtrymoŭvaje Ściah i «Pahoniu», a my — jaho).
Šmat jakija deputaty vahalisia. Vielmi stanoŭča paŭpłyvali na nastroi zali vystupy prezydenta Akademii Navuk Uładzimiera Płatonava i asabliva — Hieorhija Tarazieviča (u toj momant jon byŭ členam Prezydyjumu VS SSSR, jašče za paŭtary hady pierad hetym — staršyniom Prezydyjumu VS BSSR, a da hetaha meram Miensku. Namenklatura ŭsprymała jaho jak «svajho» i vieryła jamu).
Sapraŭdy, Ściah i Hierb byli pryniatyja «hołas u hołas» — kali chacia b adnaho nie chapiła, pytańnie daviałosia b adkłaści, mahčyma, da nastupnaj sesii (praź niekalki miesiacaŭ sytuacyja dla stanoŭčaha rašeńnia była ŭžo niespryjalnaja; dy što miesiacy, ŭžo na nastupny dzień niekatoryja deputaty kamunistyčnych pierakanańniaŭ pasprabavali asprečyć rašeńnie). Kaniešnie, kožny z deputataŭ, jakija hałasavali «za», moža absalutna spraviadliva ličyć mienavita svoj hołas «vyznačalnym».
I ŭsio ž, byŭ adzin hołas, jaki sapraŭdy vyznačyŭ vyniki hałasavańnia.
Voś jak pra heta pryhadvaje Zianon Paźniak: «Pierad hałasavańniem ja padyšoŭ da adnaho deputata-veterana ź Miensku, uziaŭ jaho za ruku i skazaŭ: «My z Vami roznych palityčnych pohladaŭ, ale i Vy, i ja — biełarus. My pavinny pracavać dziela Biełarusi. Kali łaska, prahałasujcie za Hierb i Ściah. Ja Vas vielmi prašu». Jon pamaŭčaŭ, a potym adkazaŭ — «Dobra. Ja Vam abiacaju, što prahałasuju». I sapraŭdy, prahałasavaŭ».
Tym deputatam byŭ Michaił Žukoŭski — były namieśnik staršyni mienskaha harvykankamu, u toj momant — staršynia Kamisii pa spravach veteranaŭ i člen Prezydyjumu VS. I da hetaha, i paśla heta, i jak «prosty» deputat, i jak člen Prezydyjumu Žukoŭski hałasavaŭ zusim nia tak, jak hałasavali demakratyčnyja deputaty. Ale ŭ toj histaryčny dzień jon sapraŭdy padtrymaŭ Biełaruś.
Za bolš jak dvaccać hadoŭ znajomstva z Paźniakom ja tolki adnojčy bačyŭ na jahonych vačach ślozy — uviečary 19 vieraśnia 1991 hodu, kali na tablo vyśvieciłasia ličba stanoŭčaha rašeńnia, i nacyjanalnyja symbali nabyli status dziaržaŭnych.
…Kali-niebudź my daviedajemsia imia deputata, jaki ŭniasie Bieł-Čyrvona-Bieły Ściah u parlament vyzvalenaj ad dyktatury Biełarusi. Mahčyma, heta budzie niechta z tych siońniašnich maładych, jakich źbivajuć, aryštoŭvajuć i štrafujuć za vyviešvańnie nacyjanalnaha symbalu na vulicach našych haradoŭ.
