Sacyjałahičnaje daśledavańnie «Novaka» vyjaviła kansalidacyju nacyjanalnaj identyčnaści biełarusaŭ. Umacavaŭsia jeŭrapiejski składnik identyčnaści. Paradoks nazirajecca tolki z movaj. Pałova apytanych ličać ludziej, jakija zaŭždy havorać tolki pa‑biełarusku, «sapraŭdnymi biełarusami, patryjotami». Pry hetym užyvaje biełaruskuju movu tolki mienšaść.
Sacyjałahičnaja łabaratoryja «Novak» u kaapieracyi ź Biełaruskim instytutam stratehičnych daśledavańniaŭ pry padtrymcy ŭsiudyisnaj kampanii «Budźma» praviała novaje daśledavańnie. Metaj apytańnia było vyjavić śpiecyfiku nacyjanalnaj identyčnaści biełarusaŭ. Bolš prostymi słovami — zrazumieć, chto my i da čaho imkniomsia. Apytańnie prajšli ahułam 1011 respandentaŭ z roznych kutočkaŭ krainy, roznaha ŭzrostu i sacyjalnaha stanu.
Kim my siabie asensoŭvajem?
Samy hałoŭny vynik — kali paraŭnoŭvać z dadzienymi apytańnia Instytuta sacyjałohii 2004 hoda, indentyfikacyja biełarusaŭ jak «savieckich ludziej» i «jeŭrapiejcaŭ» pamianialisia miescami. Piać hadoŭ tamu 16,8% biełarusaŭ ŭ maksimalna vysokaj stupieni adnosili siabie da savieckich ludziej i 11,3% —da jeŭrapiejcaŭ. Zaraz ža 12,5% biełarusaŭ adnosiać siabie da savieckich ludziej i 15% — da jeŭrapiejcaŭ.
Tablica 1. Pytańnie: «Kim Vy siabie ŭśviedamlajecie najpierš?»
 |
Rasšyfroŭka 1 - zusim nie ŭśviedamlaju, 2 - u minimalnaj stupieni, 3 - u małoj stupieni, 4 - siarednie, 5 - u vialikaj stupieni, 6 - u maksimalnaj stupieni, 7 - nie viedaju/ciažka adkazać.
Ci lubim svoj narod?
Vyniki apytańnia pakazvajuć, što dla respandentaŭ vielmi važnaj źjaŭlajecca prynaležnaść da svajho etnasu, a z uzrostam značnaść etničnaj prynaležnaści jašče pavyšajecca. Dadzienyja pakazvajuć i na toje, što biełarusy adčuvajuć pazityŭnyja emocyi ŭ adnosinach svajoj nacyi: honar, luboŭ, addanaść, a voś abyjakavaść i soram za svoj narod ličycca rečču nieprymalnaj.
Tablica 2. Pytańnie: «Što vy adčuvajecie, kali havorka pra Vašu nacyjanalnaść?
 |
Jaki ŭ nas charaktar?
Samymi charakternymi rysami biełarusaŭ respandenty vyznačyli haścinnaść, pracavitaść, dabryniu. Razam z tym, tolki 10,5% apytanych miarkujuć, što jany ŭ maksimalnaj stupieni adpaviadajuć jakaściam typovaha biełarusa; 37,6% —što padobnyja da typovaha biełarusa ŭ bolšaj stupieni, 37,6% — padobnyja siarednie, 7,2 — padobnyja mała ci zusim niepadobnyja. Takim čynam, kala pałovy biełarusaŭ nie ličać svoj charaktar typova biełaruskim. Heta značyć, što charaktarystyka biełarusaŭ jak talerantnych i haścinnych ludziej — stereatypny vobraz. Na adkrytaje pytańnie, što mienavita adroźnivaje respandenta ad typovaha biełarusa adkazali niamnohija. Ale siarod adkazaŭ jość nastupnyja: «Ad typovaha biełarusa mianie adroźnivaje aktyŭnaść (5,8%), adkrytaść (6,2%), upartaść, metanakiravanaść (12,3%), dziełavitaść (3%), rašučaść (3%), sučasnaść (1,8).
Chto taki sapraŭdny biełarus?
Zhodna z hałasami apytanych, jość čatyry indentyfikacyjnyja prykmiety biełarusa: a) toj, chto vyhadavany na biełaruskaj kultury, b) biełarus pavodle pachodžańnia, v) adčuvaje da Biełarusi pazityŭnyja emocyi, pierš za ŭsio, luboŭ, h) ličyć siabie biełarusam. To bok, hetyja čatyry prykmiety źjaŭlajucca bolš važnymi, čym vałodańnie rodnaj movaj, padobnaść da typovaha biełarusa ci biełaruskaje hramadzianstva.
Tablica 3. Pytańnie: Kaho u pieršuju čarhu možna ličyć biełarusam?
- Taho, chto vyhadavany na biełaruskaj kultury i ličyć jaje svajoj - 42,7%
Taho, chto lubić Biełaruś - 34,8%
Taho, čyje baćki — biełarusy - 32,8%
Taho, chto sam ličyć siabie biełarusam - 31,0%
Taho, chto maje biełaruskaje hramadzianstva - 11,2%
Taho, chto žyvie ŭ Biełarusi - 10,6%
Taho, chto pavodle składu charaktaru padobny da biełarusaŭ - 4,6%
Taho, chto razmaŭlaje pa‑biełarusku - 4,5%
Taho, chto na vyhlad padobny da biełarusaŭ - 0,8%
Čym dla nas jość mova?
Adkazy na pytańni, datyčnyja biełaruskaj movy, vyznačyli dźvie supiarečlivyja tendencyi. Jak adznačaje dyrektar Biełaruskaha instytutu stratehičnych daśledavańniaŭ Vital Silicki, mova i kultura śćvierdzilisia ŭ jakaści identyfikacyjnych simvałaŭ, i heta novaja jakaść, ale adbyŭsia adkat u płanie aktyŭnych moŭnych praktyk. Movu lubiać, ale na joj nie razmaŭlajuć. Taki padychod charakterny dla bolšaści.
Z adnaho boku respandenty ŭ bolšaści zhodnyja, što mova źjaŭlajecca nacyjanalna‑kulturnaj kaštoŭnaściu, a ź inšaha — jany nie hatovyja dla praktyčnaha jaje vykarystańnia. Naohuł, pasiŭnaje vykarystańnie movy raspaŭsiudžana našmat bolej, čym aktyŭnaje. Svabodna biełaruskaj movaj vałodajuć 34,2% apytanych, ale časta abo pastajanna karystajucca tolki 19,7%. Ź inšaha boku, 22% «nie čytajuć i nie havorać» pa‑biełarusku.
Pakazalna, što respandenty paznačyli, što biełaruskuju movu čaściej vykarystoŭvajuć u znosinach sa svajakami, siabrami i, asabliva, ziemlakami. A voś u publičnych miescach, u transparcie i na pracy — namnoha radziej. Takim čynam, kałanijalnaje vyciaśnieńnie biełaruskaj movy z publičnaj prastory pracuje i nadalej. Vykarystańnie biełaruskaj movy zamykajecca ŭ vuzkim kole «svaich».
Asnoŭnaja pryčyna nievykarystańnia biełaruskaj movy ŭ paŭsiadziennym žyćci — adsutnaść «biełaruskamoŭnaha» atačeńnia, a nie niaviedańnie movy.
Možna zrabić vysnovu pra toje, što biełarusy nie vyrakajucca rodnaj movy, chacieli b na joj razmaŭlać, ale nie majuć nieabchodnych dla hetaha ŭmoŭ.
Tablica 4. Pytańnie: «Čym źjaŭlajecca dla Vas biełaruskaja mova?»
- Nacyjanalnym nabytkam, što treba bierahčy i šanavać - 47,1%
Nacyjanalnym simvałam biełarusaŭ - 36,9%
Movaj biełaruskaj vioski, hłybinki - 16,6%
Adnoj ź jeŭrapiejskich žyvych moŭ, katoraj nieabchodna karystacca siońnia - 12,3%
Movaj, što praktyčna nie patrebnaja ŭ sučasnym žyćci - 8,6%
Movaj biełaruskaj intelihiencyi - 8,0%
Ničym dla mianie nie źjaŭlajecca - 3,9%
Movaj biełaruskaj apazicyi - 3,4%
Inšaje - 0,9%
Nie viedaju/Ciažka adkazać - 2,7%
Tablica 5. Pytańnie: «U jakoj stupieni Vy vałodajecie biełaruskaj movaj?»
- Svabodna vałodaju: razmaŭlaju, čytaju, pišu, dumaju - 34,2%
Čytaju, razumieju hutarkovuju movu, ale kiepska pišu i praktyčna nie razmaŭlaju - 43,2%
U asnoŭnym razumieju hutarkovuju movu, ale nie čytaju i nie razmaŭlaju i nie pišu - 19,6%
Nie razumieju hutarkovaj movy, nie čytaju, nie razmaŭlaju i nie pišu -1,7%
Inšaje - 0,1%
Tablica 6. Pytańnie: Ci chacieli b vy …
 |
Vialikuju nadzieju dla adradžeńnia kamunikacyjnaje funkcyi movy daje fakt vyklučna pazityŭnaha ŭsprymańnia hramadstvam jaje nośbitaŭ. 49,3% apytanych ličać ludziej, jakija razmaŭlajuć pa‑biełarusku «sapraŭdnymi patryjotami».
Tablica 7. Pytańnie: Što Vy dumajecie pra ludziej, jakija zaŭždy havorać tolki pa‑biełarusku?
- «Sapraŭdnyja biełarusy, patryjoty» - 48.2%
«Dziareŭnia» - 5.4%
«Apazicyja» - 4.0%
«Dziŭnyja ludzi» - 3,0%
«Nacyjanalisty» - 3,6%
«Pracujuć na publiku: chočuć pakrasavacca, vypiendrycca» - 6,9
«Elita nacyi» - 5,1%
Nie zvažaju na heta (nikoli nie dumaŭ pra heta) - 24,7%
Nie viedaju/ciažka adkazać - 4.1%
Takoje staŭleńnie daje vyklučna spryjalnuju hlebu dla patencyjnaha pierachodu na biełaruskuju movu.
Taksama apytańnie pakazała, što ludzi žadajuć bolš viedać pra biełaruskija tradycyi, nacyjanalnuju kuchniu, historyju, adna treciaja častka apytanych chacieła b palepšyć svajo viedańnie biełaruskaj movy.
Identyčnaść i režym
Vidavočna, što pytańnie identyčnaści i kulturnaha vybaru ciesna źviazana z palityčnym kursam dziaržavy. I tut apytańnie jašče raz nahadała, što biełaruskaje hramadstva zastajecca padzielenym na niaroŭnyja pałovy. Z tezisam «Biełaruskaja dziaržava dbaje pra svaich hramadzianaŭ, jak baćki ŭ siamji dbajuć pra svaich dziaciej» całkam ci častkova pahadzilisia 60,5% apytanych. Heta siońniašni stan prychilnikaŭ isnaha režymu.
U toj ža čas zusim nie mała, až 31,9% całkam ci častkova pahadzilisia ź ćvierdžańniem: «Ja krytyčna staŭlusia da toj dziaržavy, jakaja ciapier isnuje ŭ Biełarusi. Toj vobraz, jaki naviazvajecca aficyjnaj prapahandaj, dla mianie nieprymalny». Hetaja vialikaja masa ludziej schilajecca da źmieny aŭtarytarnaha status‑kvo.
Ź mierkavańniem «Vytoki našaje dziaržavy ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim, tamu dla Biełarusi naturalna aryjentavacca na jeŭrapiejskuju madel», zhodnyja 59,8% apytanych. A voś heta ŭžo taja patencyjnaja kaalicyja, na padtrymku jakoj možna raźličvać pry praviadzieńni novaha palityčnaha kursu krainy, aryjentavanaha na jeŭraintehracyju. Praŭda, kali arhanizoŭvać jaje voźmiecca ciapierašniaja ŭłada, joj pryjdziecca spačatku zavajavać davier nacyjanalna‑demakratyčnaha elektaratu.
Patrebny prykład
Jakija vyvady možna zrabić z daśledavańnia? Koratka kažučy, nacyjanalnaja identyčnaść uzmacniajecca.
«Prapanientam biełaruskaj movy treba bolš havoryć NA MOVIE, čym AB MOVIE», — tak padsumoŭvaje vyniki Vital Silicki.
