«Mazali, kroŭ i pastajannyja ŭkusy». Ci možna siońnia zbudavać biznes na bortnictvie?
Ivan Vosipaŭ — praktykujučy bortnik. Jon kłapocicca pra pčoł pa staradaŭnich mietadach, jakimi karystalisia našy pradziedy. Miod z pčalnika moh by prynosić niadrenny prybytak i, mabyć, moh by stać asnovaj dla biznesu. Ale chłopiec vybiraje pracajomki i ryzykoŭny šlach. Ci možna zarabić bortnictvam i čym adroźnivajecca taki miod, Ivan raskazaŭ sajtu Myfin.by.
Borcievaje pčalarstva ŭźnikła na terytoryi Biełarusi bolš za 1000 hadoŭ tamu. Unikalnaja tradycyja zachavałasia na Paleśsi da našych dzion. Tut žyvie bolš za 250 bortnikaŭ, jakija zdabyvajuć miod praktyčna hetak ža, jak i ich pradziedy ŭ časy VKŁ.
Asablivaść mietadu ŭ tym, što miod źbirajuć nie na pčalnikach. Bortniki sami «acharošvajuć» dupły (borci) u drevach abo padviešvajuć samarobnyja draŭlanyja domiki (vulli-kałody) vysoka na lasnyja drevy, spadziejučysia, što pčołam spadabajecca arhanizavanaje čałaviekam žyllo.
«Ź siami ŭstanoŭlenych kałod pčoły sielacca tolki ŭ adnu»
— Navošta siońnia zajmacca bortnictvam, kali dastupna pčalarstva?
— Paleskija bortniki z pakaleńnia ŭ pakaleńnie zajmajucca bortnictvam i nie zadajucca takim pytańniem. Dumaju, čałaviek zajmajecca svajoj spravaj, tamu što kaliści adkryŭ jaje dla siabie i jana jamu padabajecca.
Rybu možna razvodzić u sažałkach, hryby vyroščvać na leciščy ci kupić usio ŭ kramie, adnak da hetaha času rybaki adpraŭlajucca łavić rybu na raku, a hrybniki zajmajucca cichim palavańniem u lasach. U takich vidach dziejnaści ludzi atrymlivajuć zadavalnieńnie ad pracesu, a nie tolki nabyvajuć niešta materyjalnaje.
Pačatkoŭcy prychodziać u bortnictva hałoŭnym čynam pa dźviuch pryčynach. Pa-pieršaje, jany chočuć zachavać staražytnuju tradycyju, jakaja była na miažy źniknieńnia ŭ 1990-ch hadach, i pieradać jaje budučym pakaleńniam. Pa-druhoje, ciapier trend na ekałahičnaść, a asnoŭnaja meta sučasnaha bortnika — zbor miodu ź minimalnym umiašańniem u pryrodu i zachavańnie pčały ŭ naturalnym asiarodździ jaje pražyvańnia.
Bortnictva bolš adpaviadaje ŭstojlivamu raźvićciu, čym pčalarstva. U svoj čas navukoŭcy vyjavili nastupny fienomien. Kali pčalnik staić u lesie, to ŭ radyusie 150—300 mietraŭ utvorycca tak zvanaja miortvaja zona: źnikajuć usie inšyja vidy nasiakomych (dzikija apylalniki). Pakul što niama adkazu, čamu tak adbyvajecca. A voś u bortnictvie situacyja zachoŭvajecca na ŭzroŭni «ŭsim chapaje» ŭ tym sensie, što i žuki, i matylki praciahvajuć mirna suisnavać na adnoj terytoryi z pčołami.
Viadoma, samy lohki sposab pčalarstva — kupić ramačny vulej i zasialić tudy pčoł. Ale bortnictva — heta nie pra lohkaść. Heta pra tradycyi i harmoniju čałavieka i dzikaj pryrody.
— Borcievy miod i miod z pčalnika adroźnivajucca adno ad adnaho?
— Miod adroźnivajecca navat u tym vypadku, kali jon sabrany z adnaho pčalnika, ale z roznych vulloŭ. Kali vy daście mnie dźvie łyžki miodu — z pčalnika ŭ lesie i borcievy miod, to pa smakavych jakaściach ja nie zmahu adroźnić, dzie jaki. Ale pa chimičnym składzie miod budzie adroźnivacca.
Borcievy miod «śpieje» ŭ vulli z pčołami doŭhi čas. Tolki ŭvosień bortnik moža zaleźci na dreva i pahladzieć, što ž adbyvajecca ŭ kałodzie. Takim čynam, pčała ŭ lesie źbiraje miod z usich dastupnych kvietak.
Pčalnik ža pracuje pavodle inšaha pryncypu: apylić peŭnuju terytoryju i ŭziać miod ź niejkaj peŭnaj raśliny, naprykład, z hrečki. U vyniku pčalnikovy miod pieravažna składajecca z manafłory, a borcievy miod — z palifłory.
— Vy viešajecie kałodu na dreva, robicie dupło… ale dzie harantyi, što pčoły vybieruć vašu pabudovu?
— Heta cełaja navuka. Kab znajści prydatnaje dreva i miesca, moža pajści niekalki hadoŭ. Daśviedčany bortnik uličvaje ŭpłyŭ samych roznych faktaraŭ. Naprykład, jak daloka znachodzicca vada, jakija kvietki rastuć pablizu i mnohaje inšaje. Tamu bortniki — heta pieradusim naziralnyja ludzi, jakija vielmi dobra viedajuć i razumiejuć miascovaść. Na padstavie svajho dośviedu i pradčuvańniaŭ jany pradbačać, dzie buduć lotać pčoły.
Taksama važnyja srodki dla pryciahnieńnia pčoł. U kožnaha bortnika svoj recept. Vykarystoŭvajuć mielisu, maładoje liście i ściobły biarozy dy alešyny, suchija soty. Chtości ŭžyvaje sytu — heta raźviedzieny z vadoj miod, jaki zabradziŭ i maje kisłavaty smak. U niekatorych bortnikaŭ byli modnyja anisavyja kropli. Hetymi srodkami mažuć ścienki kałody abo dupła. Pach pryciahvaje pčoł.
Kali pčoły sielacca ŭ kałodu — heta vialikaje ščaście dla bortnika, tamu što nie kožnaja kałoda budzie zasielena. U daŭnija časy i siońnia praporcyi zastajucca tyja ž samyja — ź siami ŭstanoŭlenych kałod pčoły sielacca tolki ŭ adnu.
«Z 50 kh miodu zabirajem tolki 5»
— Dzie vy atrymali hetyja viedy? Jak pryjšli ŭ bortnictva?
— Pa adukacyi ja ekanamist, pracuju ŭ Minsku ŭ kamiercyjnaj kampanii, jakaja zajmajecca kansultavańniem pa roznych ekanamičnych pytańniach. Maje pradziedy zajmalisia bortnictvam, ja heta viedaju pa raskazach svajakoŭ. Ale ŭ našaj siamji hetaja tradycyja była pierapynienaja. Tamu svaje viedy ja spačatku atrymlivaŭ anłajn i ŭ biblijatekach, a zatym znajšoŭ nastaŭnikaŭ-bortnikaŭ, jakija pieradali mnie svaje viedy i sakrety.
Z taho momantu, jak ja zacikaviŭsia temaj, da pieršaj vyrablenaj kałody prajšło piać hadoŭ. Pieršuju kałodu rabiŭ ceły hod, paviesiŭ jaje na dreva ŭ 2016 hodzie i z tych časoŭ praktykuju bortnictva.
Ja tak doŭha zajmajusia bortnictvam, što nie mahu nazvać heta chobi. Dla mianie heta niešta bolšaje. Za dva dziasiatki hadoŭ ja ździejśniŭ 15 ekśpiedycyj pa Biełarusi — źbiraŭ vopyt bortnikaŭ. Byŭ udzielnikam pracoŭnaj hrupy, jakaja prasoŭvała ideju ŭklučeńnia biełaruskaha bortnictva ŭ śpis niemateryjalnaj kulturnaj spadčyny JUNIESKA. My damahlisia hetaha ŭ 2020 hodzie.
Važnym było nie tolki traplańnie ŭ hety śpis, ale i toje, što ŭsioj krainie my pakazali, što taki promysieł isnuje. Bortniki žyvuć siarod nas i dziakujučy im zachoŭvajecca tysiačahadovaja tradycyja.
— Kolki ŭ vas ciapier kałod u lesie?
— Na Paleśsi na hetaje pytańnie nielha adkazvać. Ličycca, što kali chtości daviedajecca dakładnuju ličbu, to pčoły pierastanuć sadzicca (zasialać). Skažu tak: dla taho, kab haspadarka była ŭstojlivaj, treba 60 kałod. U mianie jašče niama i pałovy. Na žal, addalena kałody nie zrobiš. Ja žyvu ŭ Minsku, a maja haspadarka za 300 km na Paleśsi.
— Ci možna ŭ sučasnym śviecie zarabić na bortnictvie? Jakija tut mohuć być padvodnyja kamiani dla pradprymalnika?
— Kaliści borcievy miod i vosk byli asnoŭnaj ekspartnaj syravinaj u našym rehijonie. Siońnia z ekanamičnaha punktu hledžańnia bortnictva — heta ryzykoŭny vid dziejnaści. Jak praviła, bortniki źbirajuć miod dla siabie i svajoj siamji. Kali zastajucca liški, to pradajuć ich. Treba razumieć, što ŭ hetym vidzie dziejnaści niemahčyma zrabić biznes-płan na 1—3 hady napierad. Miod na prodaž byvaje nie kožny hod. Na kolkaść miodu ŭ kałodzie ŭpłyvaje dziasiatak pryrodnych faktaraŭ.
Akramia taho, bortnik moža zabrać z kałody tolki liški miodu. Navat kali ŭ kałodzie 50 kh, to adbirajecca prykładna 5. Miod u pieršuju čarhu pakidajuć pčołam. Kali hrebavać hetym praviłam i zabirać bolš, to vysokaja imaviernaść, što pčoły zahinuć zimoj ci viasnoj. Liški miodu taksama drennyja dla pčoł, bo pryciahvajuć škodnikaŭ — kunic, myšej.
Pa sabie skažu, što za apošnija piać hadoŭ ja jašče ni razu nie pradavaŭ miod. Tamu što źbiraju stolki, što jaho chapaje tolki, kab samomu pajeści i pačastavać svaich blizkich i siabroŭ.
Pastavić sotni kałod — taksama nie varyjant. Adzin čałaviek nie paśpieje ich usie absłuhoŭvać.
«Buduć mazali, kroŭ i sadranaja skura»
— Što značyć zajmacca bortnictvam? Da čaho rychtavacca?
— Kali ŭžo chtości vyrašyŭ zajmacca bortnictvam, to treba być hatovym da taho, što pieršyja try hady miodu moža nie być naohuł. Maja pieršaja kałoda pravisieła piać hadoŭ, pierš čym u jaje ŭsialilisia pčoły. Viadoma, u joj było šmat pamyłak, ale ja ŭžo nie zdymaŭ jaje.
Bortnictva ŭ čymści padobna da aŭstralijskaha zołatašukalnictva. Zołata jość, ale patrebna vytrymka i ŭpartaść, kab jaho znajści.
Ja kožny hod pryciahvaŭ pčoł da pieršaj kałody. Zdavałasia, jany ŭžo nikoli nie prylaciać. I voś, letaś jany narešcie pryniali maju prapanovu.
Taksama treba nie bajacca vyšyni, bo kab sabrać miod, pryjdziecca łazić pa drevach. I, viadoma, pryjdziecca navučycca karystacca instrumientami i technicy vyrabu kałod. Heta nieskładany praces, ale treba šmat praktykavacca. Buduć mazali, kroŭ, ździortaja skura. Kali nie viedaješ, z čaho pačać, to možna źviarnucca ŭ supolnaść bortnikaŭ u sacsietkach abo sustrecca asabista. Jany zaŭsiody radyja padzialicca dośviedam i dać paradu.
— Kažučy pra ciažkaści, vy ničoha nie skazali pra ŭkusy pčoł. Vas časta kusali?
— Kožny raz pry zbory miodu. Bortnik na dreva lezie biez palčatak. Pracuje hołymi rukami, tamu što baicca zadušyć pčału, asabliva pčalinuju matku.
Strach pierad pčołami jość tolki spačatku. Pamiataju, pieršy raz bortnik-nastaŭnik skazaŭ mnie: «Davaj, leź na dreva i hladzi pčoł». U mianie treślisia ruki i nohi. Ale kali ciabie paru dziasiatkaŭ razoŭ ukusili pčoły, ty pierastaješ ich bajacca.
Naohuł jość taki čas vosieńniu, kali pčoły ŭžo ŭ paŭsonnym stanie. Kali paśpieć sabrać miod za 5—7 chvilin, to jany navat razzłavacca nie paśpiejuć, a značyć, mohuć ni razu nie ŭkusić bortnika.
— Atrymlivajecca, biznes na bortnictvie nie pabuduješ?
— Na miodzie, dumaju, nie. Ale na kulturnym fienomienie i turyźmie — mahčyma. Ja viedaju tolki adzin prykład kamiercyjalizacyi hetaha promysłu z takim padychodam. U Baškiryi jość zapaviednik «Šulhan-Taš». Tudy pryjazdžajuć turysty na adukacyjnuju ekskursiju, jakuju pravodziać bortniki.
Kali padčas ekskursii ŭ kałodach znachodziać liški miodu, to turysty mohuć jaho kupić. Kaštuje taki miod u razy daražej, čym pčalnikovy na rynku. Takim čynam, pradajecca nie stolki miod, kolki turystyčnaja pasłuha.
— A jak vy vykarystoŭvajecie pčaliny vosk?
— Vosk — kaštoŭny pradukt. Ź jaho, kali jość nastroj, ja vyrablaju śviečki. Rablu ich tak, jak mianie navučyli ŭ adnoj siamji patomnych bortnikaŭ. Atrymlivajecca śviečka try-čatyry santymietry dyjamietram i vahoj 200—250 h, haryć 20—25 hadzin. Takija śviečki pa tradycyi raźličanyja na ceły hod, kab ludzi zapalvali ich u hadziny radaści i sumu.
Ale heta adzinkavyja pradukty. Heta nie biznes, a ramieśnictva. Borcievy vosk nialohka znajści, a značyć, šmat śviečak nie zrobiš.
— Kolki treba ŭkłaści, kali vyrašyŭ zaniacca bortnictvam?
— Treba nie mienš za 5000 rubloŭ, kab z nula kupić instrumienty dla vyrabu kałod i dla zakupki piłamateryjałaŭ. Nam siońnia pašancavała. 150 hadoŭ tamu daviałosia b ciažka pracavać nad kałodaj. Byli b tolki siakiera i piešnia — śpiecyjalnaje dołata. Siońnia ŭ bortnika jość bienzapiła, ručnaja piła i inšyja instrumienty. Ja pasprabavaŭ roznyja varyjanty i pryjšoŭ da vysnovy, što kavanyja instrumienty lepš za ŭsio, ale jany i kaštujuć daražej.
Taksama patrebny transpart dla razvozu kałod pa lesie. Sučasnyja bortniki vykarystoŭvajuć motabłoki i mašyny z pryčepami. Ja razvožu vozam. U nas u vioscy ŭ adnoj haspadarcy jašče jość koń.
— Jak kupić borcievy miod žycharu Minska?
— Paleskija bortniki žyvuć u svaim asiarodździ i ŭ Minsk nie jeździać. Kali vy pryjedziecie da miascovaha bortnika, mahčyma, jon vam pradaść liški miodu. A voś u Minsku nikoha parekamiendavać nie mahu. Viedaju, što na fiermierskich vystavach u stalicy i na sajtach u internecie možna sustreć prapanovu borcievaha miodu, ale pytańnie ŭ tym, nakolki možna daviarać pradaŭcam. Skazać i napisać možna što zaŭhodna, ale harantyj niama.
U Biełarusi dobra adładžanaha rynku miodu niama. Ludzi nie viedajuć pčalaroŭ, nie mohuć im daviarać. Užo kolki razoŭ u Akademii navuk uzdymali pytańnie ab śpiecyjalizavanych vystavach. Na ich, jak praviła, para sapraŭdnych pčalaroŭ i dziasiatak tych, chto pradaje niezrazumieła što.
Tamu parada takaja. Treba kuplać miod tolki ŭ znajomaha čałavieka abo pa rekamiendacyi znajomych. Na žal, pakul tolki tak.
— Ci možna kazać, što ŭ Biełarusi adbyvajecca adradžeńnie bortnictva?
— Dumaju, u hetym pytańni my vyjšli na płato. U krainie zastalisia daśviedčanyja bortniki, isnujuć cełyja dynastyi, u supolnaść ulivajucca maładyja ludzi. Tendencyja dobraja. Staražytny promysieł zachoŭvajecca dziakujučy ludziam.
Ale ŭ mianie jość aściarohi, što kali pra hetu tradycyju nie havaryć, maralna nie padtrymlivać bortnikaŭ, to bortnictva pastupova budzie adychodzić. Tamu ja starajusia raspaviadać pra heta pry luboj mahčymaści.
Kamientary