Adradziŭ majsterstva i technałohiju vyrabu hlinianych narodnych cacak-śviściołak Mahiloŭskaha Padniaproŭja ŭ Mahilovie i Kryčavie Viačasłaŭ Jakavienka, narodny majstar Biełarusi. Bolš za 20 hadoŭ dapamahaje jamu ŭ hetym Luboŭ Jaščanka, člen Biełaruskaha sajuza majstroŭ narodnaj tvorčaści.
Mienavita ź ich lohkich i tvorčych ruk u Kryčavie hadoŭ ź piać tamu vyjšaŭ vydatny fiestyval, dzie svaje ŭmieńni ŭ pracy z hlinaj demanstrujuć jak darosłyja majstry, tak i šmatlikija navučency tvorčaj pary.
«Padniaproŭskaja cacka-śviściołka — ručny vyrab z hliny, pryznačany dla atrymańnia śvistu, roznych hukaŭ i vykanańnia miełodyj. Na ich možna imitavać śpievy ptušak, huki žyvioł i źviaroŭ, — raskazvaje i pakazvaje svaje tvory narodny majstar. — U staražytnaści areał raspaŭsiudžvańnia padniaproŭskaj hlinianaj cacki — terytoryja Vierchniaha Padniaproŭja, na jakoj žyli plamiony miłahradskaj, juchnaŭskaj i dniaproŭska-dźvinskaj archieałahičnych kultur.
Tolki ŭ Kryčavie majstry lapili takuju formu kańka, jakuju vy bačycie: biez nožak i padobnaha da šachmatnaj fihurki. U hetym jaho admietnaść i viadomaść daloka za miežami Biełarusi».
Siońniašnija kańki žyvuć i naradžajucca ŭ mahiloŭskaj studyi «Čaroŭnaja hlina», jakoj kiruje Luboŭ Jaščanka, i kryčaŭskaj uzornaj studyi dekaratyŭna-prykładnoha mastactva «Śviściołka» pry rajonnym centry kultury pad kiraŭnictvam Viačasłava Jakavienki.
Cacka zhrabnaja, nievialikaja, biez vostrych vystupaŭ, drobiaziaŭ, jana dobra kładziecca ŭ ruku i ź joju lohka abychodzicca. Ale ž tolki na Mahiloŭskim Padniaproŭi isnavali nastupnyja formy i vobrazy, jany nie sustrakajucca bolš nidzie. Heta kačka-koń (ptuška-koń), kryčaŭski koń, vieršnik na kačcy, vieršnik na kačcy-kani, koń-pievień, sava, raskazała Luboŭ Jaščanka:
«Čaściej za ŭsio ŭ tvorčaści i ŭ cackach vykarystoŭvajecca toje, što najbolš cenicca. A ŭ haspadarcy heta byŭ pierš za ŭsio koń. Jon i ziamlu are, i hruzy pieravozić, bieź jaho jak biez ruk. Pierad kaniom daŭniej ludzi schilalisia, i ciapierašniaja dziatva, jak začaravanaja, na jaho paziraje. Heta asablivaja žyvioła. A kryčaŭski kačka-koń — istota asablivaja. Jana spałučaje ŭ sabie sakralnuju siłu kački — simvała nočy i maciarynstva, jakaja achoŭvała čałavieka ŭ ciemry, i kania — simvała sonca, lubovi i ŭradlivaści, jakaja zaścierahała haspadara ŭ śvietły čas.
Padniaproŭskaja cacka adroźnivajecca ad inšych sposabam lepki. Jana robicca z cełaha kavałka hliny płastyčnym sposabam (ź pieršapačatkovaj formy vyciahvajucca nohi, hałava, chvost, vušy). Paasobku mohuć prymacoŭvacca rohi i vieršnik, jaki siadzić na kačcy-kani.
Cacka vyłučajecca adnoj charakternaj vialikaj detallu, jakaja adrazu źviartaje na siabie ŭvahu. Naprykład,
vialikija vušy ŭ kania, hrebień u kania-pieŭnia ci adna hałava i šyja, jak u kryčaŭskaha kania (taki vobraz daje padstavu ličyć hetuju cacku, badaj što, samaj archaičnaj i źviazanaj z kultam kania i kački).
Padniaproŭskija cacki vyrablalisia ŭ technicy terakoty, hłazuravańnia (palivu čaściej zialonaha koleru), čarnieńnia i hartavańnia (abpalvańnia). Viačasłaŭ Jakavienka adznačaje kala 20 funkcyj padniaproŭskaj hlinianaj cacki-śviściołki, častka ź jakich zastałasia ŭ minułym, ale bolšaść isnuje i ŭ sučasnaści. Heta rytualna-kultavaja, abradavaja, lekavaja, hulniavaja funkcyi. Cacka moža być taksama abiareham, suvieniram, muzyčnym instrumientam, upryhažeńniem interjera, jełačnaj cackaj.
Čytajcie taksama:
«Možna i aharod uzarać, i viercham na im prajechacca». Za što ceniać biełaruskuju parodu koniej?
Cimafiej Akudovič: Sapraŭdnyja niemateryjalnyja kaštoŭnaści nie žyvuć u Damach kultury
