Albier Kamiu daje intervju paśla atrymańnia Nobieleŭskaj premii. 1957 hod. Fota: United Press International / Library of Congress / Corbis / VCG praz Getty Images
U francuzskich intelektualnych kołach raspačałasia dyskusija ab intelektualnaj spadčynie suśvietna viadomaha piśmieńnika i fiłosafa, łaŭreata Nobieleŭskaj premii pa litaratury 1957 hoda Albiera Kamiu. Nahodaj stała kniha daśledčyka Aliŭje Hlaaha (Olivier Gloag) «Zabyć Kamiu» («Oublier Camus»).
Na dumku aŭtara, Kamiu, jaki časta cytujecca ŭ navučalnych prahramach, palityčnych pramovach, ŚMI i paŭsiadzionnych razmovach, ujaŭlaje saboj uzor abstraktnaha humanizmu, jaki dobra padychodzić jak pravym, tak i levym.
Ale Hlaah nie padzialaje ŭsieahulnaha zachapleńnia hetym «śvieckim śviatym», śćviardžajučy, što pośpiech Kamiu tłumačycca tym, što jaho «čałaviečy ideał, jaki byŭ vielmi raspłyvisty i pakazny», adpaviadaŭ «Francyi, jakaja chacieła schavać svajo kałanijalnaje minułaje». Na pohlad aŭtara, Kamiu jak «taktyk kałanijalizmu» byŭ by apraŭdańniem dla ciomnaha boku francuzskaj nacyi.
Aliŭje Hlaah krytykuje Kamiu za toje, što piśmieńnik asudžaŭ hvałt, jaki zychodziŭ ad kałanizavanych narodaŭ, ale zamoŭčvaŭ fakty hvałtu z boku kałanizataraŭ. Jon taksama zaŭvažaje, što Kamiu, narodžany ŭ Ałžyry, amal nie pisaŭ pra žyćcio i prablemy ałžyrcaŭ u svaich knihach. Naprykład, u ramanie «Čuma» (1947), dziejańnie jakoha adbyvajecca ŭ Aranie — horadzie-porcie na mižziemnamorskim uźbiarežžy Ałžyra, nie zhadvajecca nivodzin arab.
Hlaah asabliva rezka vykryvaje padvojnyja standarty Kamiu ŭ staŭleńni da śmiarotnaha pakarańnia i pakazvaje na jašče adzin aśpiekt jaho asoby, jaki časta zabyvajuć — jaho vidavočnuju mizahiniju (žančynanienaviśnictva).
Adnak, z Hlaaham spračajecca žurnalist i piśmieńnik, stały aŭtar Le Monde Junes Busena (Youness Bousenna), aŭtar knihi «Kamiu, viečnaść tut» (Albert Camus: l'éternité est ici, 2019). U joj Busena, narodžany ŭ siamji ałžyrskich emihrantaŭ, analizuje žyćcio i tvorčaść Kamiu z punktu hledžańnia jaho staŭleńnia da Ałžyra, Francyi i sučasnaści.
Busena źviartaje ŭvahu, što Aliŭje Hlaah ličyć usie tvory Kamiu źviazanymi z kałanijalnaj temaj. Pry hetym nie tłumačyć, čamu jon tak dumaje i robić sprečnyja vysnovy. Na pohlad Busena, Hlaah, «imknučysia sudzić bolš, čym razumieć, hublajecca ŭ praduziatym i dekantekstualizavanym čytańni». Takim čynam jon skažaje sens ramanaŭ «Padzieńnie» i «Pieršy čałaviek», kab pakazać, što Kamiu byŭ abaroncam kałanizataraŭ. Hlaah taksama nazyvaje ese «Buntujučy čałaviek» «fundamientalna reakcyjnym».
Na dumku Busena, «Zabyć Kamiu» — kniha, poŭnaja supiarečnaściej. Hlaah nie ŭličvaje, što Kamiu «nie tolki rozum, ale i cieła», i paprakaje piśmieńnika ŭ tym, što toj prymaŭ za danaść śviet, u jakim naradziŭsia ŭ 1913 hodzie, — Ałžyr, jaki byŭ na toj čas francuzskaj kałonijaj na praciahu amal sta hadoŭ.
Hlaah uvieś čas paraŭnoŭvaje Kamiu z Žan-Polem Sartram — inšym francuzskim fiłosafam i piśmieńnikam. Ale pry hetym zabyvajecca, što Sartr naradziŭsia ŭ bahataj siamji ŭ Paryžy. Hlaah nie bačyć, što Kamiu i Sartr mieli rozny dośvied, što i tłumačyć ich roznahałośsi.
Baroniačy suśvietnaviadomaha intelektuała, Busena zaŭvažaje:
«Kamiu nie maŭčaŭ ab kałanijalnaj niespraviadlivaści, jon bačyŭ jaje nievyrazna. <…>. Asudžajučy Kamiu za ŭsio, Hlaah padobny da tych, chto dakazvaje, što Kamiu va ŭsim byŭ pravy. Adnak tyja, chto pa-sapraŭdnamu lubiać Kamiu, nie chočuć ni vydumanaha kumira, ni adrynutaha izhoja. Jany šukajuć čałavieka, z ułaścivymi kožnamu čałavieku śvietłynioj i ciemraj».
Čytajcie jašče:
«Čuma» Albiera Kamiu i naša sučasnaść. Novaje videa Andreja Chadanoviča
U Francyi ŭpieršyniu stryt-artyst dabiŭsia vypłaty jamu hihanckaha hanararu za repradukcyju
Makron abviaściŭ pra zakančeńnie epochi «francuzskaj Afryki»
Pa sutnaści spravy voś dadam jašče;
Hetaja kniha zdajecca mnie jašče adnoj demanstracyjaj novaj mody - zdabyča sacyjalnaha kapitała za košt krytyki ludziej što žyli i rabili ŭčynki daŭno, i užo nijak nie adkažuć i nie vypraviacca. Aŭtar apryjery ŭ vyjhrašnaj pazicyi - adrasat krytyki nijak užo nie adkaža.
Ci nie pisać uvohule? Kaniečnie - treba pisać i pieraasmyślać. Ale nie zabyvacca ab źmienach u čałaviečych ujaŭleńniach ab samich sabie.
Vy pamiatajecie, naprykład, kali była vynajdziena DNK i razumieńnie ab hienietyčnym adzinstvie čałaviectva? Ci vy dumajecie što tak było zaŭsiedy i ŭ staražytnym Jehipcie ab hetym viedali?