Na aŭkcyjonie ŭ Polščy pradali ŭnikalnyja ihralnyja karty z Hrodna. Im amal sto hadoŭ
Unikalnyja ihralnyja karty z Hrodna pradali ŭ Polščy na aŭkcyjonie. Jon prajšoŭ uviečary 30 kastryčnika na sajcie Allegro.pl, za łot zmahałasia amal 30 udzielnikaŭ. U chodzie tarhoŭ łot padaražeŭ bolš čym u piać razoŭ. Vydańnie Mostmedia.io raskazvaje pra ihralnyja karty Łapinych i pra toje, čamu jany važnyja dla historyi nie tolki Hrodna, ale i ŭsioj Biełarusi.
Chto kupiŭ karty — nieviadoma. Na polskim aŭkcyjonie vynikovy košt łota skłaŭ 799,5 złotaha. Tarhi pačynalisia sa 150 złotych. Na piku aŭkcyjonu za ŭnikalnuju kałodu kartaŭ zmahalisia 29 čałaviek. Łot ujaŭlaŭ saboj kałodu z 52 kartaŭ i dvuch džokieraŭ.
Karty byli vypuščanyja ŭ Hrodnie ŭ mižvajenny pieryjad na fabrycy ihralnych kartaŭ Łapinych. Sapraŭdnaść kartaŭ paćviardžaŭ fabryčny druk na čyrvovym tuzie i nadpis na šaliku adnaho z valetaŭ. Takoj kałody siońnia niama navat u Hrodnie.
«Vielmi doraha kaštujuć tyja pradmiety, jakija adnačasova i cikavyja, i redkija. Na Allegro karty Łapinych źjaŭlajucca prykładna raz na hod. Hetym razam za ich zmahalisia 29 karystalnikaŭ aŭkcyjonu, staŭki pierabivali ŭ apošnija siekundy pierad zakančeńniem. Chto nabyŭ — nieviadoma. Ale treba, kab našy histaryčnyja kaštoŭnaści byli ŭ našych, biełaruskich, rukach, — raskazaŭ Mostmedia.io biełaruski krajaznaviec Kastuś Šytal, jaki zmahaŭsia za karty dla hrodzienskaha zakazčyka.
Što za karty?
Ihralnyja karty Łapinych vyrablalisia na hrodzienskaj fabrycy ŭ 20-40-ja hady minułaha stahodździa i byli šyroka papularnyja za miežami Hrodzienščyny. Hetymi kartami hulali amatary azartnych hulniaŭ va ŭsioj mižvajennaj Polščy.
Za asnovu druku na fabrycy byli ŭziatyja technałohija i standarty, zakładzienyja jašče ŭ XVIII stahodździ Antonijem Tyzienhaŭzam u Hrodnie. Ihralnyja karty byli viadomyja svajoj jakaściu, pryhažościu, aryhinalnaściu i raznastajnaściu.
Vałodali fabrykaj jaŭrejskija braty Łapiny. U mižvajenny pieryjad u asartymiencie fabryki byli «narodnyja» kałody z vyjavami šlachty časoŭ Rečy Paspalitaj zamiest karaloŭ i valetaŭ, «pruskija» i «baročnyja».
U 1939 hodzie fabryka była nacyjanalizavanaja Savietami. U hady niamieckaj akupacyi na vytvorčaści Łapinych drukavalisia «rejnskija» ihralnyja karty.
Historyja z hrodzienskimi kartami skončyłasia adrazu paśla Druhoj suśvietnaj vajny. U 1944 hodzie vytvorčaść była spyniena. Na fabrycy pačali drukavać savieckija ahitacyjnyja płakaty. Paźniej praca Hrodzienskaj drukarni naohuł prypyniłasia, budynak fabryki doŭha pustavaŭ.
Znachodka budaŭnikoŭ nahadała pra zabytuju historyju
Upieršyniu z paślavajennych časoŭ publična ab pradukcyi fabryki Łapinych zahavaryli ŭ Hrodnie ŭ 2015 hodzie. Tady padčas rekanstrukcyi budynka «Biełmytniaservisu», dzie raniej była fabryka kartaŭ, vypadkova vyjavili pradukcyju Łapinych. Nierazrezanyja karty 1930-ch hadoŭ znajšli pad staroj ašaloŭkaj — jany vykarystoŭvalisia jak uciaplalnik.
Budaŭniki navat nie padazravali, što vyjavili ŭnikalnyja rečy, jakich nie było navat u muziei ŭ Hrodnie. Znachodki stahadovaj daŭniny dziakujučy miascovym krajaznaŭcam udałosia pieradać u historyka-archieałahičny muziej.
Novaje žyćcio kartaŭ Łapinych
Paśla taho, kali znojdzienyja karty pieradali ŭ muziej, pačałosia druhoje žyćcio pradukcyi Łapinych. Znachodkaj zacikaviłasia tvorčaje abjadnańnie «A-čatyry», jakoje zajmajecca raspracoŭkaj i vydańniem nastolnych hulniaŭ. Jany zachacieli adnavić karty.
«Heta ŭ pieršuju čarhu ŭniosak u historyju horada i krainy ŭ cełym, a jašče heta pierajemnaść pakaleńniaŭ, bo my, maładyja sučasnyja hrodziency, adnaŭlajem toje, što rabili haradžanie jašče ŭ minułym stahodździ», — kazaŭ kiraŭnik prajekta pa adnaŭleńni kartaŭ Anton Jankoŭski.
Dla prajekta pratatypy znojdzienych kartaŭ z muzieja pieradaŭ kamandzie historyk Andrej Vaškievič, jon ža padrychtavaŭ i ich historyju. Za asnovu novych kartaŭ byli ŭziatyja źviestki z archivaŭ, histaryčnyja daviedki, a taksama frahmienty znojdzienych kartaŭ.
«My vyrašyli adnaŭlać karty całkam z nula, kab u nas atrymaŭsia jakasny pradukt. Toje, što było znojdziena pry rekanstrukcyi, było ŭ vielmi drennym stanie», — kazaŭ Anton Jankoŭski.
Ciaham niekalkich miesiacaŭ kamanda hrodziencaŭ malavała aryhinalnyja karty, a taksama dumała nad upakoŭkaj. U Hrodnie nie było znojdziena kartaŭ razam sa skrynačkaj, i nichto nie viedaŭ, jak jana vyhladała.
«Na žal, aryhinalnyja ŭpakoŭki nie byli znojdzienyja, nam davodziłasia ich samim stvarać. Vykarystoŭvali niekatoryja simvały, šryfty-łahatypy fabryki Łapinych», — kazaŭ Jankoŭski.
Aficyjna adnoŭlenyja karty Łapinych pradstavili ŭ Hrodnie ŭ lipieni 2017 hoda. Na prezientacyi Anton Jankoŭski skazaŭ: «Kali my ŭzialisia za adnaŭleńnie kartaŭ, stała pastupać usio bolš infarmacyi. Byccam karty čakali momantu, kali za ich voźmucca. Bo da znachodki kartaŭ pra ich u horadzie amal ničoha nie było viadoma. Kali my ŭžo raspracavali ŭłasnuju skrynačku i puścili karty ŭ vytvorčaść, znajšłasia i cełaja aryhinalnaja kałoda, jakuju trymaŭ u rukach sam uładalnik fabryki Alaksandr Łapin. Prajekt adnaŭleńnia byŭ cikavy. Moža, u budučyni vypuścim karty i inšaha vyhladu, bo ŭ Łapinych ich było niekalki varyjantaŭ».
Jak znajšłasia pieršaja skrynačka z kartami?
Aryhinalnuju kałodu ŭ firmovaj skrynačcy pieradaŭ tvorčaj hrupie «A-čatyry» hrodzieniec Alaksandr Milinkievič za niekalki dzion da prezientacyi adnoŭlenych kartaŭ Łapinych. Kałodu baćkam Milinkieviča padaryli sami ŭłaśniki fabryki.
Da 1941 hoda baćki Alaksandra Milinkieviča žyli ŭ Hrodnie ŭ adnym domie z Łapinymi — na vulicy Cahlanaj, 10. Siemji siabravali i ŭ ciažki čas dapamahali adno adnamu.
«Łapiny žyli na druhim paviersie, my — na pieršym. Hety dom na vulicy Cahlanaj i siońnia staić na svaim miescy, u im paśla vajny naradziŭsia i ja, — raspaviadaŭ Alaksandr Milinkievič. — Baćka i mama z susiedziami siabravali. Choć Łapiny byli fabrykantami, ale žyli adnosna ścipła, byli pryjaznymi, adkrytymi i vielmi dobrazyčlivymi».
Karty, jakija Alaksandr pieradaŭ dla prezientacyi, — padarunak ad Alaksandra Łapina jaho baćku-nastaŭniku. Padčas vajny, kali siamja Łapinych trapiła ŭ hieta, maci Alaksandra — Maryja Baran ź Milinkievičaŭ — niekalki razoŭ na tydzień nočču pierachodziła cieraz Haradničanku i ŭ pryznačany čas cieraz płot pieradavała ježu Łapinym. Ryzyka była śmiarotnaja: za parušeńnie kamiendanckaha času i pranos charčavańnia mahli rasstralać.
«Adzin raz u momant pieradačy mama adčuła, što niešta jaje tycnuła ŭ śpinu. Heta byŭ aŭtamat sałdata. Jana była hatovaja da horšaha, ale achoŭnik moŭčki niekalki imhnieńniaŭ hladzieŭ na mamu, potym apuściŭ vočy i niešta skazaŭ, ale nie pa-niamiecku, mahčyma, jon byŭ italjaniec, i pakazaŭ joj, kab jana syšła. Jana žartavała: «Ja pryhožaja, moža, spadabałasia, tamu i paškadavaŭ». Ale paśla taho vypadku pasma vałasoŭ na jaje hałavie stała zusim sivoj. Joj było tady 33 hady», — raspaviadaŭ Alaksandr Milinkievič.
Što stała z Łapinymi?
U 1939 hodzie savieckaja ŭłada nacyjanalizavała pradpryjemstva bratoŭ Łapinych. Ci pracavali jany tam dalej, nieviadoma. Ale ŭ 1941 hodzie Łapiny byli ŭ Hrodnie i trapili ŭ hieta, stvoranaje niemcami dla jaŭrejskich žycharoŭ horada.
Žachaŭ vajny Łapiny nie pieražyli. Braty Alaksandr i Abram, a taksama siastra Kiejła zahinuli, vierahodna, u Hrodzienskim hieta abo ŭ łahierach śmierci. U Francyi žyvie praŭnuk siastry bratoŭ Łapinych Andrej Hurevič.
Što jašče pradavali na aŭkcyjonie z pradukcyi Łapinych?
U 2022 hodzie na adnym ź jeŭrapiejskich aŭkcyjonaŭ čytač Mostmedia.io nabyŭ jašče adnu kałodu kartaŭ Łapinych. Na toj momant heta była druhaja ź viadomych aryhinalnych kałod z pryvatnych kalekcyj. Čytač kupiŭ jaje za 200 jeŭra i pieradaŭ u Hrodzienski historyka-archieałahičny muziej. Ciapier tam zachoŭvajecca adna aryhinalnaja kałoda i karty, znojdzienyja budaŭnikami ŭ 2015 hodzie padčas rekanstrukcyi budynka, dzie znachodziłasia fabryka Łapinych.
Akramia aryhinalnaj kałody, u 2022 hodzie na aŭkcyjonach pradavali ŭnikalnuju škatułku dla kartaŭ Łapinych, jakuju taksama zrabili ŭ Hrodnie, tolki na fabrycy pieraplotaŭ «Nioman». Chto kupiŭ hetuju škatułku i za kolki, nieviadoma.
Ci jość u viciebskaha muzieja šancy nabyć karcinu Marka Šahała?
Telehram-kanał biblijateki i muzieja imia Franciška Skaryny ŭ Łondanie pryznany «ekstremisckim». Što treba viedać pra lehiendarnuju Skarynaŭku
«Natchniałasia słuckimi pajasami». Biełaruska stvaraje vielmi stylny dyzajn šaŭkovych chustak
Vietkaŭski muziej praciahvaje źbirać hrošy, kab nabyć unikalny pomnik ikanapisu
Milicyja vypadkova apublikavała VIDEA dla ŭnutranaha karystańnia — instrukcyju, jak treba pavodzić siabie z nasielnictvam4
Kamientary