«Chaj chto-niebudź užo narešcie skaža: treba vyvučać biełaruskuju jak zamiežnuju movu»
Juryst Narodnaha antykryzisnaha ŭpraŭleńnia Michaił Kiryluk ličyć, što nie varta spadziavacca na raptoŭnaje abudžeńnie «biełaruskaj» kryvi, a treba rabić ź siabie biełarusa štodzionnymi namahańniami. Jak heta atrymlivajecca kankretna ŭ jaho, jon raskazaŭ vydańniu BG.Media.
Dzieci za miažoj vučać movu dziaržavy znachodžańnia značna chutčej za darosłych. Kahości heta pužaje: maŭlaŭ, dzieci emihrantaŭ asimilujucca i ŭžo nikoli nie buduć biełarusami. Situacyju ŭskładniaje toje, što i baćki čaściej za ŭsio nie byli biełaruskamoŭnymi, a stali pierachodzić na rodnuju movu ŭ apošnija burnyja hady, časam užo ŭ emihracyi.
Pryblizna z takimi prablemami sutyknuŭsia Michaił Kiryluk, juryst NAU, jaki taksama pracuje ŭ mižnarodnaj IT-kampanii. Michaił žyvie ŭ Polščy z 2020 hoda. U jaho dvoje dziaciej: 10-hadovy syn i 6-hadovaja dačka. Juryst raskazaŭ, što dapamahaje jamu padtrymlivać biełaruskamoŭnaje asiarodździe dla siabie i dziaciej, i čamu jon ličyć, što ŭ spravach biełaruskaści treba pakładacca nie na cudy, a na štodzionnyja namahańni.
Sistemnaść vyvučeńnia movy
— Ciapier jość vialikaje kamjunici, jakoje ličyć, što možna heta zrabić (pierajści na biełaruskuju. — Red.) lohka i imhnienna, i ŭvohule čamu heta nie robiać 9 miljonaŭ ludziej, jany durnyja ci što? Ale ž 200 hadoŭ rusifikacyi — nie prostaja reč. Heta jak uziać i skazać usim myškam pieratvarycca ŭ vožykaŭ. Ja ŭśviedamlaju dla siabie, što dla hetaha treba rabić mientalnaje namahańnie.
Na pracy ja vykarystoŭvaju anhielskuju i polskuju movy, i mnie kožnaje pieraklučeńnie — z anhielskaj na polskuju, na ruskuju ŭ pryvatnaj razmovie z kimści, potym na biełaruskuju — patrabuje vysiłkaŭ.
Nie treba čakać, što niejkaja tam kroŭ pračniecca, i ŭ ciabie źjavicca słoŭnikavy zapas i razumieńnie hramatyki cudam, jak u kino, — padklučyŭsia da biełaruskamoŭnaj matrycy i viedaješ kunh-fu — treba vyvučać biełaruskuju jak zamiežnuju movu. Chaj heta chto-niebudź užo narešcie skaža.
Ja dumaju, dla bolšaści biełarusaŭ vyvučać biełaruskuju movu — heta vysiłki jak pry vyvučeńni zamiežnaj movy. Treba da hetaha tak i padychodzić. Kali ty ŭ heta inviestuješ čas, siły, to ŭ ciabie niama rasčaravańnia, što ty nie atrymaŭ imhniennaha vyniku. Kali ty vyvučaješ movu ŭ emihracyi, to adnosišsia spakojna: hod pažyŭ — A1, hady dva pažyŭ — A2, hady try — V1, a moža, užo i V2. Nielha čakać V2 praz paŭhoda.
Supracoŭnictva z «Biełsatam»
Ź biełaruskaj movaj asabista mnie dapamoh «Biełsat», tamu što jany svaimi intervju zahaniali mianie ŭ biełaruskamoŭnaje asiarodździe. Prymusam biełarusizavali. Pierakładali maje artykuły, intervju, źviartalisia da mianie pa-biełarusku. Ja jak čałaviek z kansałtynhu, klijentaaryjentavany, zaŭsiody starajusia razmaŭlać na movie surazmoŭcy. I ja patrochu, patrochu padciahvaŭsia.
Supolnaść
Jašče adzin moj siabar, taksama praŭnik, syhraŭ dobruju rolu. Nu i, viadoma, paŭpłyvała toje, što pačałasia vajna, — šmat chto z majho asiarodździa staŭ pierachodzić na biełaruskuju movu, i heta dadało supołki.
Bo, naprykład, kali ja žyŭ u Biełarusi da 2020-ha, u mianie było tolki dva znajomych čałavieki z tysiačy kantaktaŭ u telefonie, jakija sistemna razmaŭlali pa-biełarusku. Ja razmaŭlaŭ ź imi.
A tut ich kolkaść pavialičyłasia, nie viedaju, u 20 razoŭ. Niekalki dziasiatkaŭ čałaviek z majho asiarodździa stała biełaruskamoŭnymi. Heta, mnie zdajecca, za apošnija dziesiacihodździ najvialikšy ŭsplesk cikavaści da biełaruskaj movy — na žal, pa takoj drennaj pryčynie.
Kali ŭ ciabie źjaŭlajecca bolš ludziej u asiarodździ, jakija razmaŭlajuć pa-biełarusku, heta vielmi palahčaje zadaču. Ja staraŭsia vykarystoŭvać movu z usimi, chto z maich znajomych papierachodziŭ na biełaruskuju paśla 2022 hoda i ŭ pierapiscy, i ŭ vusnych razmovach.
Dumańnie ad užyvańnia
Čuŭ razmovu ŭ našym ajcišnym openspejsie (ofisnaja prastora bieź pieraharodak i zanavańnia. — Red.): biełaruska dapytvałasia va ŭkrainca: «Čamu ty sa mnoj razmaŭlaješ zaŭsiody ŭkrainskaj? Ty ž na joj nie dumaješ». Jana pa-rasiejsku da jaho źviartałasia.
A ja dumaju: jano pracuje naadvarot. Kali ja, naprykład, daju 40-chvilinnaje intervju «Biełsatu», tłumaču jakoje-niebudź praŭnaje pytańnie pa-biełarusku, ja potym pačynaju dumać pa-biełarusku. Ty nie pačynaješ užyvać ad dumańnia — naadvarot, pačynaješ dumać ad taho, što ŭžyvaješ. Tut niama nijakaha «sakretnaha inhredyjentu»: čym bolš užyvaješ, tym bolš dumaješ, u ciabie pavialičvajecca słoŭnikavy zapas, tamu što ty hladziš u słoŭnik, kab pazbaŭlacca rusizmaŭ, pałanizmaŭ, anhlicyzmaŭ. Heta jak trava raście. Sprava nie niekalkich miesiacaŭ, a, ja dumaju, niekalkich hadoŭ.
Razmovy ź dziećmi
Kali ja vychoŭvaŭsia ŭ źmiešanym asiarodździ — babula na vioscy, niekatoryja siabry, svajaki byli biełaruskamoŭnyja, nakolki heta mahčyma — to ŭ maich dziaciej zaraz užo takoho kamjunici niama. I pieršaje, što ja zrabiŭ, kali jašče byŭ u Biełarusi, u 2020 hodzie, — adpraviŭ syna ŭ biełaruskamoŭnuju škołu. Viadoma, tady pra adjezd nijaki nie dumali.
Kali daviałosia źjechać, pieršy čas uvohule było nie da taho: imknulisia adaptavacca na novym miescy, vyvučyć polskuju. Viadoma, dzieci chadzili ŭ polskuju škołu i polski dziciačy sadok. Potym ja ŭbačyŭ, što prablem z kamunikacyjaj na polskaj movie ŭ dziaciej niama, jość tolki ŭ mianie. A dzieci razmaŭlajuć biez akcentu, u ich słoŭnikavy zapas bolšy, vopyt kamunikacyi ŭsmaktany.
Dzieci časam pytalisia: «Kak eto po-biełaruski?» To bok jany razmaŭlajuć sa mnoj pa-rasiejsku, ale viedajuć, što my ź Biełarusi, i ličać, što razmaŭlajuć pa-biełarusku. Tamu ja pačaŭ im kazać, jak heta pa-biełarusku. Pačaŭ patrochu razmaŭlać ź imi na biełaruskaj movie. Starajusia ich miakka padšturchoŭvać, nie krytykavać, a prosta raskazvać im asablivaści.
Čytańnie pa-biełarusku
Dzieciam kupiŭ biełaruskija knižki. Čytajem pa-biełarusku. Ja zrazumieŭ, što doma nie patrebnaja rasiejskaja litaratura. Chaj budzie polskaja, anhielskaja, biełaruskaja. Usio.
Jany čytajuć pa-biełarusku, ja im usłych čytaju. Razmaŭlaju ź imi pa-biełarusku nie 100% dnia, u roznyja časy pa-roznamu. U adnyja — adsotkaŭ 20, u inšyja — 80. Zaležyć ad situacyi, niejkaha natchnieńnia.
Kalandar «Mova volnych»
U nas składana ź miesiacami. Dzicia ŭžo lepš razumieje, što siońnia styczeń ci janvaŕ, čym studzień. Kupiŭ biełaruski adryŭny kalandar, 365 novych słoŭ — i voś my kožny viečar adryvajem listok, čytajem słova. Dzieciam heta cikava, tamu što tam pierakład nie tolki pa-rasiejsku, ale i pa-polsku, i pa-anhielsku.
Kaniešnie, było b vielmi fajna, kab Duolingo padtrymała biełaruskuju movu, tamu što heta vielmi prasunutaja aplikacyja. Ja tam polskuju vyvučaju, dzieci — anhielskuju. Kali b tam źjaviłasia biełaruskaja, heta b spraščała značna pierachod na jaje.
Biełaruski piarścionak
Jak demanstravać (što ty biełarus. — Red.) — ja dumaju, što nasić kožny dzień vyšyvanku ci bieł-čyrvona-biełaje chudzi budzie nudna. Voś kupiŭ sabie bčb-piarścionak.
Naša IT-kampanija mižnarodnaja, tut jość ispancy, italjancy, francuzy, mieksikancy, kubincy. Tamu ja starajusia pry razmovach nie paźbiahać temy, što adbyvajecca ŭ našaj krainie. Ja čuŭ, jak adna biełaruska ŭ nas razmaŭlała ź ispancam. Jon u jaje pytajecca, jak pryjechać u Biełaruś. Jana kaža: nu voś, jość biaźviz u pamiežnych zonach na niejkich tam umovach. I ŭsio, bolš ničoha nie kaža.
Ja ŭžo tłumaču hetamu ispancu: voś, hladzi, možaš pajechać u Biełaruś, ale jość niekatoryja asablivaści, jakija tabie treba viedać. Voś takaja ŭ nas palityčnaja situacyja. My parazumielisia, i paśla razmovy sa mnoj jon užo trochi bolš viedaje.
Ja razumieju, čamu hetaja dziaŭčyna adkazvaje byccam by niapoŭna. Nikomu nie chočacca pachodzić z krainy, u jakoj tvorycca dzič, hvałt, złačynstvy. Uskosna byccam by i na ciabie padaje cień. Ale, mnie zdajecca, lepš, kab ludzi viedali pra nas trochi bolš i dobraha, i nie vielmi. Chaj lepš buduć mieć bolš poŭnaje ŭražańnie.
«Narod patrabuje «harmaničnaj» pieśni». Jakija polskija hurty śpiavajuć pa-biełarusku i navošta heta robiać?
«Miljon dla mianie nie kišennyja hrošy». Biznesmien Pavieł Padkarytaŭ raskazaŭ pra adabrany majontak Padarosk i svajo miecenactva
«Jak zachavać biełaruskaść?» dla mianie «Jak zachavać luboŭ da baćkoŭ?» Były kalinoviec raskazaŭ, što dapamahło jamu ŭśviadomić siabie
Lubicie hulni i biełaruskuju movu? Hladzicie, jaki «Prahramiscki kut» stvaryŭ ajcišnik
Kamientary