25 hadoŭ tamu raptoŭna pamior Hienadź Karpienka. Ci była b Biełaruś inšaj, kali b jon nie pajšoŭ z žyćcia?
Mer Maładziečna, jaki zrabiŭ ź jaho «Horad sonca», źbiraŭsia bałatavacca ŭ prezidenty i byŭ inicyjataram impičmientu Łukašenku.
Hienadź Karpienka. Archiŭnaje fota
6 krasavika spaŭniajecca 25 hadoŭ z dnia śmierci palityka i navukoŭcy. Ci mahła b Biełaruś stać inšaj, kali b jon nie pajšoŭ z žyćcia va ŭzroście 49 hadoŭ, piša Radyjo Svaboda.
Hienadź Karpienka naradziŭsia 17 vieraśnia 1949 hodu ŭ Miensku. Jaho maci Viera Rozum rodam sa Smalavičaŭ. Kali joj było 14, jaje baćku, prostaha budaŭnika, savieckija ŭłady asudzili na 10 hadoŭ. Padčas vajny jana trapiła ŭ kanclahier u Niamieččynie. Maci budučaha palityka brała zakazy i šyła ad viečara da ranku. Baćka, Dźmitry Karpienka — rodam ź Leninhrada, ź siamji dyplamataŭ. Byŭ vielmi adukavanym i intelihientnym čałaviekam, pracavaŭ majstram na Mienskim rovarnym zavodzie. Siamja žyła spačatku ŭ kamunałcy, potym u adnapakajovaj kvatery na vulicy Nachimava ŭ rajonie aŭtazavodu.
Brat Alaksandar uspaminaŭ, što Hienadź ź dziacinstva mieŭ arhanizatarskija zdolnaści i jašče ŭ 4-j klasie stvaryŭ biznes.
«Susiedka padaryła nam filmaskop, i brat pačaŭ pravodzić seansy dla dziaciej z našaha dvara. Bilety pradavaŭ pa 5-10 kapiejek, a na atrymanyja hrošy kuplaŭ dla hledačoŭ kresły. Raskład seansaŭ u našaj chacie viedała ŭsia vulica.
Potym u 7 ci 8 klasie Hiena prydumaŭ ačyścić placoŭku pad źniesienymi pobač z nami barakami i zrabić tam futbolnaje pole. My pastavili bramu, i pamiž dvarami pačalisia spabornictvy. Usie skidvalisia na pryzy, pieramožcy atrymlivali cukierki. Z našaha dvara, darečy, u vialiki futboł trapiŭ Siarhiej Baroŭski — budučy čempijon SSSR 1982 hodu i hałoŭny trener zbornaj Biełarusi», — uspaminaŭ brat.
Paśla škoły Hienadź pastupiŭ u Biełaruski politechničny instytut. Studentam paznajomiŭsia sa svajoj budučaj žonkaj Ludmiłaj, jakaja vučyłasia ŭ «narhasie» (heta adbyłosia ŭ čarzie pa kvitki ŭ kinateatar «Mir»). Na čaćviortym kursie jany pažanilisia.
Jašče adnu historyju, źviazanuju z futbołam, uspaminaje žurnalist Uładzimir, jaki niekali pracavaŭ u hazecie «Fizkulturnik Biełarusi».
«Šmat chto viedaje, što Hienadź dobra hulaŭ u futboł, byŭ talenavitym bramnikam. Ale mała chto — što jon kinuŭ hulać futboł i pierajšoŭ u davoli junym uzroście ŭ futbolnyja arbitry. Tamu što ŭ siamji hrošaj nie chapała. Futbołam treba było zajmacca ŭsurjoz i ŭsio kidać. A jon hetaha nie chacieŭ. Sudziejstva prynosiła hrošy. Piać hulniaŭ adsudziŭ — i kupiŭ sabie abutak», — uspaminaje surazmoŭca.
Praz šmat hadoŭ, kali Hienadź Karpienka staŭ meram Maładečna, u horadzie źjaviłasia futbolnaja kamanda «Metalurh», jakuju trenavaŭ toj samy Siarhiej Baroŭski. Pabudavali novy stadyjon. Kali ŭ Miensku «Dynama» pieratvaryłasia ŭ barachołku, niekatoryja mižnarodnyja matčy pravodzilisia ŭ Maładečnie.
U 32 hady — kandydat navuk, u 40 — doktar, u 44 — laŭreat Dziaržpremii
Jašče studentam Hienadź Karpienka viečarami i načami siadzieŭ u labaratoryi, daśledavaŭ karazijnuju tryvałaść pakryćciaŭ. Jaho daśledčuju pracu pryznali najlepšaj studenckaj pracaj u Biełarusi i adznačyli hanarovym dyplomam Ministerstva adukacyi.
Paśla zakančeńnia BPI Hienadzia raźmierkavali ŭ Instytut jadziernaj enerhietyki ŭ Sosnach. Karpienka raspracavaŭ technalohii jadziernych materyjałaŭ na asnovie dyjaksydaŭ uranu i chromu, jakija dahetul vykarystoŭvajucca ŭ specyjalnaj technicy. 26-hadovy vučony-atamnik pačaŭ jeździć u Polšču dla praviadzieńnia vyprabavańniaŭ jadziernaha paliva na reaktary «Maryja».
U 1983 hodzie Karpienka pierajšoŭ pracavać u NDI paraškovaj metalurhii. U adździele ŭvieś čas havaryli ab prablemnym zavodzie ŭ Maładečnie. Zdymali dyrektara za dyrektaram, zavod nie vykonvaŭ planu. Karpienka sam vykazaŭ žadańnie kiravać zavodam. Jak paźniej pryhadvaŭ, suprać «čužynca» vystupili ŭ Maładačanskim harkamie partyi i ŭ abkamie.
Ale pačynałasia pierabudova, Karpienku pradstavili rabočym zavodu i prapanavali samim vyrašać, ci patrebien im taki kiraŭnik. Rabočyja doŭha słuchali jaho, zadavali pytańni, nie zaŭsiody prostyja. I ŭrešcie pavieryli Hienadziu.
Jon vielmi chutka pieratvaryŭ stratnaje (z 2,5 młn rubloŭ zapazyčanaści) pradpryjemstva ŭ prybytkovaje.
«Pamiž instytutami i zavodami — vializnaja biezdań va ŭkaranieńni raspracovak. Siońnia nivodzin navukoviec nia moža prabić ścianu na pradpryjemstvie sa svaimi raspracoŭkami, hetuju ścianu treba raździaŭbci… Treba nakiroŭvać srodki ŭ navukajomistyja technalohii. Kali my žadajem być bahatymi, to pavinny «skakać ad navukova-techničnaha prahresu»», — zajaviŭ tady Karpienka.
U 1986 hodzie navukoviec-praktyk atrymaŭ Dziaržaŭnuju premiju BSSR «za raspracoŭku i stvareńnie novych technalahičnych pracesaŭ i abstalavańnia dla naniasieńnia tankaplonačnych pakryćciaŭ metadam jonna-pramianiovaj apracoŭki».
U 40 hadoŭ Hienadź Karpienka abaraniŭ doktarskuju dysertacyju. Jak navukoviec jon aŭtar 50 vynachodak. U 1994 hodzie byŭ vybrany členam-karespandentam Akademii navuk Biełarusi.
Mer Maładečna, jaki zrabiŭ ź jaho «Horad sonca»
Kaniec 1980-ch. U Maładečnie, jak i va ŭsioj krainie, prablemy z pramysłovymi i charčovymi tavarami, vialiki deficyt haradzkoha biudžetu, adsutnaść hrošaj, prablemy z žytłom, ŽKH, daŭhabudy, zaniadbałaja infrastruktura, asabliva darohi.
U 1990-m dyrektara zavodu paraškovaj metalurhii Hienadzia Karpienku maładačancy vybirajuć deputatam Viarchoŭnaha Savietu Biełarusi 12-ha sklikańnia (jon upeŭniena abyšoŭ dvaich kankurentaŭ užo ŭ pieršym tury) — u horadzie jaho dobra viedali i pavažali.
Amal adnačasova ŭ Maładečnie zakryli až piać pradpryjemstvaŭ sajuznaha značeńnia. Biaz pracy zastalisia kala 10 tysiač čałaviek. Na dumku deputata Karpienki, adzinym vyjściem ź ciažkaha stanovišča było vykarystańnie patencyjału kamercyjnych strukturaŭ, novych technalohij, pryciahnieńnie maładych specyjalistaŭ z prahresiŭnym myśleńniem.
Maładečna stała pieršym horadam u Biełarusi, dzie miascovyja deputaty adchilili ad ułady staršyniu harvykankamu (byłoha pieršaha sakratara harkamu partyi), a na jaho miesca vybrali Karpienku. U 1991 hodzie Hienadź Karpienka staŭ meram Maładečna.
Jon pryciahnuŭ u svaju kamandu maładoha enerhičnaha jurysta, deputata VS 12-ha sklikańnia Viktara Hančara, i pryznačyŭ jaho svaim namieśnikam. Byłoha supracoŭnika KDB Valera Kostku — kiraŭnikom spraŭ Maładačanskaha harvykankamu. Usie pasiedžańni i pratakoły ŭ harvykankamie vialisia pa-biełarusku.
Pryniali rašeńnie pravodzić chutkaje afarmleńnie rehistracyi małych i siarednich pradpryjemstvaŭ, stvareńnie novych pracoŭnych miescaŭ za košt małoha biznesu. Faktyčna ŭsio vyrašałasia ciaham adnaho tydnia. Na hod usich, chto pajšoŭ u mały i siaredni biznes, vyzvalili ad miascovych padatkaŭ, dali inšyja lhoty. U Maładečna paciahnulisia biznesoŭcy sa stalicy (firmy «Dajnova», «Santas», «Ramas»). U horadzie było stvorana tysiača małych pradpryjemstvaŭ i 10 tysiač pracoŭnych miescaŭ.
Mały i siaredni biznes pierakryŭ u try razy dachodnuju častku biudžetu horadu. A ŭ toj čas pry pieravykanańni biudžetu srodki zastavalisia ŭ rasparadžeńni haradzkich uładaŭ. Medykam i pedahoham pabudavali dzieviacipaviarchovy dom. Asobny dom pabudavali dla veteranaŭ vajny — na pieršym paviersie tam zaŭsiody dziažuryŭ lekar. Zaasfaltavali vulicy, pabudavali novy stadyjon.
Zaviravała kulturnaje žyćcio: Karpienka z dramaturham Alaksiejem Dudaravym zasnavali teatralny festyval «Maładačanskaja sakavica», Festyval biełaruskaj pieśni i paezii.
U pačatku 1990-ch była stvorana tapanimičnaja kamisija z udziełam Hienadzia Kachanoŭskaha i Mikoły Jermałoviča, padklučyli Akademiju navuk i pierajmienavali vulicy. Viarnuli histaryčnyja nazvy: praspekt Lenina staŭ Vialikim Haścincam, Savieckaja znoŭ Vilenskaj. Źjavilisia vulicy Skaryny, Dunina-Marcinkieviča, Drazdoviča, Jasinskaha, Taŭłaja, Bujnickaha, Zamkavaja, Haradockaja, paźniej i vulica Jermałoviča.
Z taho času za Maładečnam zamacavałasia niefarmalnaja nazva «Horad sonca».
«Karpienka — vychadziec z narodu, jaki praz adukacyju, universytety staŭ sapraŭdnym intelihientam. Voś Šuškievič taki rafinavany, i mnie składana ŭjavić Šuškieviča, jaki pje piva ci vino z prostymi rabaciahami. Ale ja lohka ŭjaŭlaju, jak Karpienka pje piva dzie-niebudź na Vialikim Haścincy ŭ Maładečnie z narodam. I heta vielmi lohka ŭpisvałasia ŭ jahony vobraz i nijak nie pamianšała jahonaha aŭtarytetu. Jon častka hetaha narodu.
Karpienka zaŭsiody byŭ aŭtarytetam, lidaram, ale nie adčuvaŭ siabie mesijaj. U jaho była enerhija mas, i hetaj enerhijaj jon zaražaŭ masy», — uspaminaje jaho žurnalist Alaksandar.
Nadyšoŭ 1994 hod, prezydentam vybrali Łukašenku. Karpienka napisaŭ zajavu ab adstaŭcy z pasady i pracavaŭ u Viarchoŭnym Saviecie staršyniom parlamenckaj kamisii ŭ navucy.
«Treba karystacca tolki čystymi hałasami»
Padčas prezydenckaj kampanii 1994 hodu Hienadź Karpienka taksama źbiraŭ hałasy i mieŭ namier vyłučacca kandydatam u prezydenty.
Sa 116 tysiač podpisaŭ, sabranych za Hienadzia Karpienku, sapraŭdnymi pryznali 93 472. Jon moh być zarehistravany kandydatam i na padstavie sabranych 78 podpisaŭ deputataŭ Viarchoŭnaha Savietu (pry nieabchodnych 70).
Jak raskazaŭ Svabodzie tahačasny parlamencki karespandent adnaho ŭpłyvovaha ŚMI, u Viarchoŭnym Saviecie 12-ha sklikańnia była vialikaja sacyjał-demakratyčnaja frakcyja, Karpienku padtrymlivali taksama mnohija sacyjał-demakraty.
«Pryčym zakanadaŭstva praduhledžvała, što deputaty mahli davać podpisy za luboha svajho kalehu. I nie abaviazkova za adnaho. To bok, umoŭna kažučy, deputat Małaška ad sacyjał-demakrataŭ moh addać svoj podpis i za Karpienku, i za Šuškieviča. Ale treba ž było prybrać niejkim čynam Karpienku! I sacyjał-demakraty pad kiraŭnictvam deputata Aleha Trusava, jaki ačolvaŭ frakcyju, «praviarnuli» takuju aperacyju: pierad rehistracyjaj 14 deputataŭ adklikali svaje podpisy za Karpienku. Takim čynam, u jaho zastałosia 64 podpisy — Karpienku nie chapiła niekalki hałasoŭ. Voś tak jon, pa sutnaści, «pralacieŭ» — i historyja Biełarusi stała zusim inšaj», — razvažaje žurnalist.
U CVK Hienadź Karpienka zajaviŭ, što zdymaje svaju kandydaturu, pakolki «jak u palitycy, tak i ŭ žyćci treba karystacca tolki čystymi hałasami».
Ci pieramoh by jon? Tahačasny parlamencki karespandent kaža, što ciažka skazać:
«Sprava ŭ tym, što ŭ Karpienki była pieravaha, jakoj nie było ni ŭ adnaho z tahačasnych kandydataŭ. Jon byŭ «krepki chaziajśćvieńnik». U Maładečna jeździli ŭsie, pra horad pisali, Maładečna viedali. Karpienka kiravaŭ zavodam, jaki zrabiŭ uzornym pradpryjemstvam u Savieckim Sajuzie. Zavod paraškovaj metalurhii ŭ toj čas — heta jak da niadaŭniaha času Park vysokich technalohij. Karpienka kiravaŭ i horadam.
Jamu było što pakazać, a astatnija ŭmieli tolki havaryć. Źviarnicie ŭvahu na adnu detal: Łukašenka nikoli pierad vybarami, navat pierad pieršymi, nie paklikaŭ da siabie na radzimu nivodnaha žurnalista, palityka — bo pakazvać jamu nie było čaho.
A ŭ Karpienki było što pakazać — «Horad Sonca», maŭlaŭ, «davajcie zrobim takoj usiu Biełaruś».
Suaŭtarka knihi «Hienadź Karpienka. Chronika nadziejaŭ, jakija nia spraŭdzilisia» Śviatłana Kalinkina miarkuje, što Karpienka, kali b jon zastaŭsia žyvy, abaviazkova staŭ by prezydentam. Mahčyma, praŭda, nie ŭ 2001 hodzie, a paźniej:
«Mnie zdajecca, što kali b jon dažyŭ da 2006 hodu, da 2010-ha, da siońniašniaha dnia, to ŭžo prosta abstaviny b vymusili apazycyju abjadnacca vakoł takoha ciažkavahavika. I naahuł, kali b usie hetyja hady žyŭ Karpienka, to my b mieli ŭ našaj krainie inšuju sytuacyju. I ŭ apazycyi, i va ŭładzie», — piša Kalinkina.
Historyja pra toje, jak apranali dvuchmetrovaha vołata
U śniežni 1994 hodu hrupa palitykaŭ i žurnalistaŭ ź Biełarusi nakiravałasia naziralnikami na municypalnyja vybary ŭ Budapešt — pajezdku arhanizavaŭ tady Fond Lva Sapiehi, jaki zajmaŭsia prablemami samakiravańnia. U składzie hrupy byŭ i deputat Karpienka. U Vuhorščynu ź Miensku jechali ź pierasadkaj u Varšavie, dzie było niekalki hadzin volnaha času. Zajšli ŭ varšaŭski «Centrum» na Maršałkoŭskaj. Tady jon nahadvaŭ biełaruski ŭnivermah, kštałtu HUMu ci CUMu. Ceły pavierch zajmali «Tavary dla mužčyn».
Hienadź Dźmitryjevič byŭ vialikim čałaviekam u pramym sensie: mieŭ rost 198 sm, pamier adzieńnia 66-68. U Biełarusi ŭ toj čas kupić hatovuju vopratku na takaha vołata było prablematyčna, i Karpienku — deputatu, meru — davodziłasia šyć harnitury ŭ maładačanskim atelje.
«Jak tolki my zajšli ŭ adździeł vopratki, nas abstupili niekalki pradavačak. My pažartavali, maŭlaŭ «voś hety vialiki čałaviek — budučy prezydent Biełarusi. Jaho treba elehantna apranuć». Kabiety zabiehali, prynieśli dziasiatak harnituraŭ, raili prymierać pinžak z «dvojki» adnaho pamieru, a nahavicy ź inšaha kamplektu (u Biełarusi «rasparyć» kaścium było niemahčyma: pad pinžak z šyrynioj plačej umoŭna 50-ha pamieru na peŭny rost DAST zaćvierdziŭ i nahavicy taho ž pamieru). A tut kabiety idealna padabrali pinžaki na vałatoŭskija plečy Karpienki, švačka biaspłatna padahnała nahavicy pa roście, jamu prapanavali kašuli, halštuki. Hienadź Dźmitryjevič byŭ prosta ščaślivy!» — pryhadvaje historyju 30-hadovaj daŭnaści žurnalist Alaksandar.
Jon raskazaŭ i pra scenu ŭ budapešckim bary, kudy biełarusy zajšli paśla nazirańnia za vybarami.
«My byli vielmi stomlenyja i ŭ toj ža čas uražanyja — z 6-j ranicy da poźniaha viečara dobrasumlenna nazirali: tady ŭžo ŭ Budapešcie byli prazrystyja skryni dla biuleteniaŭ, adkryty padlik hałasoŭ. U bary paprasili pa šklancy viski. Treba było bačyć vyraz tvaru Karpienki: porcyja ŭ 40 mililitraŭ na dnie šklanki i šmat kubikaŭ lodu! Biełaruski vołat ustaje, demanstruje svoj rost pad 2 metry, vałatoŭskuju postać i prosić nalić u šklanku 5 porcyj viski biaź lodu. Rahatali ŭsie naviedniki baru.
Jon vialiki čałaviek. Voś takija ludzi va ŭsich sensach — jany vialikija. Ale jon nikoli nie hladzieŭ zvysoku na inšych ludziej», — kaža žurnalist Alaksandar.
U 1995 hodzie Hienadź Karpienka byŭ vybrany i ŭ Viarchoŭny Saviet 13-ha sklikańnia, staŭ vice-śpikieram.
U 1996 hodzie jon staŭ adnym ź inicyjataraŭ pracedury impičmentu Łukašenki. Praz dva hady ŭznačaliŭ Nacyjanalny vykanaŭčy kamitet, stvorany biełaruskaj apazycyjaj.
Raptoŭnaja śmierć i pomsta Łukašenki
Śmierć palityka była zusim niečakanaj, bo jon nikoli nia skardziŭsia na drennaje zdaroŭje. 31 sakavika 1999 hodu Hienadzia Karpienku dastavili ŭ 9-ju mienskuju kliničnuju lakarniu z dyjahnazam «krovaźlićcio ŭ mozh» — napiaredadni jon nibyta piŭ kavu z małaviadomaj žurnalistkaj. Pieršaha krasavika jamu zrabili aperacyju vydaleńnia hiematomy, piać dzion jon znachodziŭsia ŭ reanimacyi biez prytomnaści. Hienadź Karpienka pamior a 7-j hadzinie ranicy 6 krasavika. Jamu było tolki 49 hadoŭ.
Łukašenka i paśla śmierci palityka pomściŭ siamji: publična papraknuŭ žonku Ludmiłu Pilipaŭnu ŭ niaŭdziačnaści, zajaviŭšy, što pa jaje prośbie ŭłady całkam apłacili ŭsie vydatki na pachavańnie muža. «Kali pamior Karpienka, ja ŭžo vam ščyra skažu, my jaho chavali», — zajaviŭ tady Łukašenka.
«Nas ablivali hraźziu pry žyćci Hieny, praciahvajecca heta i ciapier. Heta cyničnaja chłuśnia», — zajaviła ŭ adkaz na słovy Łukašenki Ludmiła Karpienka ŭ interviju hazecie «Narodnaja vola» 2 žniŭnia 1999 hodu.
«Sapraŭdy, nam telefanavaŭ Miaśnikovič. Prychodziŭ Ciciankoŭ. Ale ja pra heta daviedałasia ŭžo paśla pachavańnia… Dy ja b lepš pamierła, čym pajšła da hetych ludziej!» — cytavała tady «BDH» słovy ŭdavy.
Na dzień naradžeńnia Łukašenki Ludmiła Karpienka adpraviła jamu poštaj biełyja tapački. U studzieni 2002 hodu praz pahrozy Ludmiła Karpienka ź dziećmi i ŭnukami vyjechali ź Biełarusi ŭ Niamieččynu. Tam jany atrymali palityčny prytułak. Dačka Taciana zaraz pracuje ŭ banku ŭ Frankfurcie-na Majnie, Dźmitry — u sfery lahistyki i prodažaŭ.
Starejšaja ŭnučka Hanna pajšła śladami dzieda i baćki, stała fizykam, jana ŭ Miensku. Unuki Viera, Nasta i Daniła žyvuć u Niamieččynie.
Kamientary