Archiŭnaja znachodka stavić pad sumnieńnie aŭtarstva biełaruskaha architektara.
U kalekcyi Navukova-daśledčaha muzieja pry Rasijskaj akademii mastactvaŭ adšukali prajekt, jaki vyhladaje amal identyčnym z tym, pa jakim byŭ stvorany budynak Opiernaha teatra ŭ Biełarusi.
Na liście tuššu namalavany fasad Zały narodnych schodaŭ. Hety prajekt byŭ dypłomnaj pracaj architektara Maryjana Pieraciatkoviča, jakuju jon paśpiachova abaraniŭ u 1906 hodzie, kali skančaŭ navučańnie ŭ Vyšejšym mastackim vučyliščy pry Impieratarskaj Akademii mastactvaŭ u Pieciarburhu.
U prajekcie Pieraciatkoviča luby minčuk paznaje znajomy budynak: tyja ž try cylindryčnyja abjomy, pastaŭlenyja adzin na adzin, tyja ž dźvie leśvičnyja kletki zzadu. Adroźnieńnie ad taho, što možna pabačyć u prajekcie Łanhbarda ci ŭžyvuju na Trajeckaj Hary, tolki ŭ dekory fasadaŭ.
Jak ža tak stałasia? Maryjan Pieraciatkovič naradziŭsia na Vałyni. Dziakujučy svajmu vydatnamu prajektu jon atrymaŭ u 1907 hodzie prava na piensijanierskuju (to-bok za košt dziaržavy) pajezdku ŭ Italiju i Francyju. Pa viartańni vykładaŭ u vyšejšych navučalnych ustanovach, u tym liku čytaŭ kurs lekcyj u alma-matar, kudy ŭ 1907 hodzie pastupiŭ Iosif Łanhbard.
Ci byŭ biełaruski dojlid jahonym vučniem, niajasna, ale viadoma, što prajekt Pieraciatkoviča byŭ nadrukavany ŭ 1907 u «Ježiehodniku Obŝiestva architiektorov-chudožnikov», jaki pieciarburhski student-architektar nie moh nie bačyć.
Pieraciatkovič zaŭčasna pamior u 1916 hodzie ŭ Kijevie ad infarktu. Łanhbard, jaki skončyŭ navučańnie adnačasova z pačatkam Pieršaj suśvietnaj vajny, paśla słužyŭ na froncie načalnikam inžyniernaha atrada, naŭrad ci mieŭ mahčymaść papracavać ź Pieraciatkovičam.
Prajekt Łanhbarda i ŭ pačatku 1930-ch hadoŭ, kali byŭ pabudavany teatr u Minsku, vyhladaŭ nadzvyčaj sučasna, u duchu tahačasnaha postkanstruktyvizmu z elemientami art-deko. Jak ža prajekt Pieraciatkoviča zmoh apiaredzić svoj čas?
Pavodle mierkavańnia telehram-kanała «Spadčyna», Pieraciatkovič nie tolki nie apiaredžvaŭ svoj čas, ale i natchniaŭsia rymskaj architekturaj tysiačahadovaj daŭniny.
Pieraciatkovič choć i viadomy ŭ pieršuju čarhu jak architektar madernu, ale ŭ toj ža čas byŭ adnym z hałoŭnych nieakłasicystaŭ 1900-1910-ch hh. Jaho imia časta idzie druhim paśla imia biełarusa Ivana Žałtoŭskaha, jaki na italjanskich, u pryvatnaści paładyjanskich, uzorach stvaryŭ paśla «stalinski ampir». Vidać, nie mienš apantanym italjanafiłam byŭ i Pieraciatkovič.
Najpierš padabienstva prajekta Pieraciatkoviča bačać z rymskimi maŭzalejami impierataraŭ Adryjana i Aŭhusta. Abodva maŭzalei zachavalisia častkova, maŭzalej Adryjana siońnia — zamak Śviatoha Anioła, a maŭzalej Aŭhusta — prosta muziejafikavanaja ruina na inšym bierazie Tybra. Ale abodva mieli teleskapičnuju pabudovu, dzie kožny cylindryčny jarus byŭ mienšym za nižejšy.
Vierchniaja častka maŭzalejaŭ, adnak, nie źbierahłasia, jość niekalki varyjantaŭ sučasnych rekanstrukcyj. Ale histaryčna adna z najbolš raspaŭsiudžanych rekanstrukcyj maŭzaleja Aŭhusta, jakaja była viadomaja i ŭ pačatku XX stahodździa, nahadvała čatyrochiarusny «tort».
Druhoj krynicaj natchnieńnia Pieraciatkoviča, jakaja, chutčej, padmacoŭvała pieršuju, byli znakamityja rymskija amfiteatr Fłavija, bolš viadomy jak Kaliziej, i cyrk Marceła. Cyrk Marceła ŭ płanie paŭkruhły, bo mieŭ scenu dla pradstaŭleńnia, jak i Zała narodnych schodaŭ, i Opierny teatr. Architektary zaŭvažajuć, što ŭ cyrka Marceła na płanie jość bakavyja zały-kułuary z paŭkruhłymi apsidami, jakija Pieraciatkovič paŭtaraje ŭ svaim prajekcie biez asablivaj nieabchodnaści.
Sama forma zusim niaredkaja, absalutna naturalnaja dla hladzielnaj zały. U 1870-ja hady budujuć znakamituju opieru Zempiera ŭ Drezdenie, u 1880-ja opierny teatr u Adesie. U adroźnieńnie ad ichnich pyšnych fasadaŭ, prajekt Pieraciatkoviča pa-rymsku askietyčny, ź vialikimi płoščami ścien, pazbaŭlenych dekoru, čaho nie mahło być u papiarednim eklektyčnym styli. Ale mahło być u rymskaj architektury, prynamsi ŭ tym vyhladzie, u jakim jana dajšła da XX stahodździa — pryhadajcie hołyja brutalnyja ścieny termaŭ, maŭzalejaŭ, Panteona.
Architektary adznačajuć, što dakładnaha pierajmańnia ŭ Pieraciatkoviča niama, heta, chutčej, sintez i kampilacyja rymskich pomnikaŭ z ulikam sučasnych aŭtaru realij, a voś prajekt Łanhbarda sapraŭdy «nieadrozny da źmiašeńnia» z prajektam papiarednika.
Praŭda, kab asučaśnić minski teatr, Łanhbard admoviŭsia ad rymskaha askietyzmu i kłasičnaha ordara, raźbiŭšy hruvastki abjom častymi viertykalnymi članieńniami — atrymaŭsia całkam prajekt u duchu madernizmu i art-deko. Tyja ž članieńni byli i na kultavym prajekcie Pałaca Savietaŭ u Maskvie. Miarkujecca, što tak zvany «rabrysty styl» taksama nie vynachodnictva savieckich dojlidaŭ, a paŭtaraje styl amierykanskich chmaračosaŭ.
Takim čynam, Opierny teatr u Minsku ŭ svajoj asnovie abjadnoŭvaje styli i formy, jakija sparadzili dalokija ad kamunistyčnaj ideałohii kultury. Ale architektary adznačajuć, što prajekt Łanhbarda nie varta ličyć płahijatam — chutčej, amažam nierealizavanamu prajektu papiarednika.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆVialikaja hutarka z Alinaj Koŭšyk — pra intervju z Padsasonnym, skandał z Kulejem i reformy na «Biełsacie»23
Kamientary