«Jak byccam bombu ŭ škole znajšli». Byłaja biblijatekarka raskazała, jak školnyja biblijateki čyściać ad «niapravilnych» knih
Lijana Rybakova da kanca 2023 hoda pracavała ŭ biblijatecy adnoj z bresckich himnazij. Jana zaśpieła vialikuju «ministerskuju» pravierku, padčas jakoj čynoŭniki šukali «niebiaśpiečnuju litaraturu». Pa słovach śpiecyjalistki, padobnyja historyi zdaralisia i ŭ inšych škołach. «U nas byŭ čat biblijatekaraŭ, i mnohija kalehi pisali, što ŭ ich adbyvałasia toje ž samaje», — kaža žančyna. Jak vyhladali takija pravierki i kudy išli «niapravilnyja» knihi, Lijana raskazała «Lusterku».
«Jany pryjšli i adrazu spytalisia pra histaryčnyja knihi»
U Lijany Rybakovaj invalidnaść treciaj hrupy, joj 48 hadoŭ, u jaje troje dziaciej. Žančyna žyła ŭ Breście i pracavała ŭ dziciačym adździele adnoj z publičnych biblijatek horada, a jaje muž — u arhanizacyjach ŽKH.
U žniŭni 2020 hoda muž i žonka ŭdzielničali ŭ akcyjach pratestu suprać hvałtu siłavikoŭ i vynikaŭ prezidenckich vybaraŭ. Z-za hetaha Lijana była vymušanaja zvolnicca z pracy. Ale ŭ 2021 hodzie joj udałosia znajści miesca ŭ biblijatecy adnoj z himnazij Bresta.
Žančyna kaža, što prosta pierad hetym uvieś biblijatečny fond pravieryli, da jaho źmiestu pytańniaŭ nie było.
«Zvyčajna padčas takich mierapryjemstvaŭ spraŭdžvajecca najaŭnaść litaratury ŭ biblijatečnych fondach i invientarnych knihach, — tłumačyć Lijana. — Źmiest knih praviaralnikaŭ nie cikaviŭ, heta była miechaničnaja źvierka fondu biblijateki».
Ale paśla pačatku vajny va Ukrainie ŭ himnaziju pryjšła «strašnaja ministerskaja pravierka».
«Himnazija pavinna była atrymać akredytacyju, tamu pravierka była vielmi važnaj, jaje bajalisia, da jaje rychtavalisia ŭsie, — raskazvaje Lijana.
Bolš za ŭsio praviaralnikaŭ cikavili kabiniety historyi i biblijateka. Asabliva palicy z histaryčnaj vučebna-mietadyčnaj i mastackaj litaraturaj.
«Jany pryjšli i adrazu spytalisia pra histaryčnyja knihi, pakazvali mnie na svaich smartfonach fota z padručnikami, na vokładkach jakich byli «Pahonia» abo bieł-čyrvona-bieły ściah, — uspaminaje biblijatekarka. — Praviaralniki kinulisia da histaryčnaj palicy, stali ŭsio pieraryvać, vykopvać.
Znajšli tam niekalki padobnych knih i skazali, što ich treba śpisać prosta nieadkładna, kab hetaha ŭ biblijatecy nie było. Dyrektarka pahladzieła na mianie takimi strašnymi vačyma, jak byccam heta ja pryniesła i pastaviła hetyja knihi.
Ale jany trapili ŭ biblijateku lehalna, ad dziaržavy ŭ raniejšyja hady.
Dyrektarka kryčała: «Jak vy mahli? Čamu ŭ vas dahetul znachodziacca hetyja knihi? Ich treba nieadkładna śpisać! Heta navat nie abmiarkoŭvajecca. Kali niešta nie padabajecca, to zvalniajciesia».
Pa słovach Lijany, pad niamiłaść trapili padručniki pa historyi Biełarusi roznych hadoŭ vypusku: ad nadrukavanych jašče ŭ 1990-ja hady knih ź bieł-čyrvona-biełym ściaham na vokładcy da vydańniaŭ apošnich hadoŭ.
«Usia litaratura, jakaja jość u biblijatecy, pieraličanaja ŭ toŭstych invientarnych knihach, i kali niešta śpisvajecca, to heta vykreślivajuć sa śpisu i paznačajuć datu, — kaža surazmoŭca. — Mnie skazali hetyja knihi śpisać nie prosta siońniašniaj dataj, a jak byccam heta zdaryłasia dva miesiacy tamu. Navat u adździele adukacyi, dzie zaśviedčvajucca akty ab śpisańni, ździvilisia hetamu».
Nie viedali ŭ adździele adukacyi i pra toje, jakija mienavita knihi mohuć nieści pahrozu. Paśla pravierki Lijana Rybakova i jaje kalehi ź inšych bresckich škoł i himnazij źviarnulisia da mietadystki z prośbaj padać im śpis niepažadanaj litaratury.
«Mietadystka spačatku vielmi doŭha dziviłasia i nie davała adkazu, a potym skinuła na elektronnuju poštu vielizarny śpis z 500-600 knih, pryznanych ekstremisckimi ŭ sudovym paradku, — raspaviadaje Lijana. — U hetym śpisie byli niejkija adyjoznyja vydańni typu «Ruski Danbas», niešta pra fašyzm, ale ŭsich hetych knih nie było ŭ majoj biblijatecy. A tych, ad jakich mianie prymusili pazbavicca, nie było ŭ śpisie.
Kali ja skazała pra heta mietadystcy, jana znoŭ mocna ździviłasia i adkazała, što ja pavinna była zapatrabavać ad praviaralnikaŭ padstaŭ, pa jakich jany prymušajuć prybrać knihi. Ale tyja ž mnie prosta tknuli pad nos smartfon z fatahrafijaj i ničoha nie tłumačyli».
«Było adčuvańnie, što ŭ dyrektarki pačynajecca isteryka»
Kali praces vyjaŭleńnia niepažadanych knih u biblijatecy Lijana mahła chacia b nazirać, to nastaŭniki historyi hetaj himnazii apynulisia ŭ jašče horšym stanoviščy. Pa słovach biblijatekarki, hetyja kabiniety abśledavali na pradmiet «padryŭnoj litaratury» navat biez prysutnaści piedahohaŭ.
«Kali historyki pryjšli ŭ svaje kabiniety, to vyjavili, što tam užo da ich było ŭsio vyniesiena, zastalisia hołyja ścieny i palicy. Kudy — nieviadoma», — havoryć Lijana.
Niepažadanyja knihi ź biblijateki žančyna adniesła ŭ kabiniet dyrektara. Što ź imi zdaryłasia dalej, jana nie viedaje.
«Zvyčajna paśla taho, jak knihi śpisanyja i heta praviedziena adpaviednymi aktami, ich źviazvajuć u stos i addajuć u makułaturu, vaha fiksujecca i zapisvajecca na ahulny bałans škoły, — tłumačyć biblijatekarka. — Heta bieśpierapynnaje spabornictva — ad kožnaj škoły patrabujecca zdača makułatury, jakuju dzieci prynosiać z domu, a nastaŭniki vyhrabajuć sa svaich kabinietaŭ».
Što sa śpisanymi «padryŭnymi» vydańniami zrabiła dyrektarka himnazii, Lijana Rybakova nie viedaje. Spytać jaje pra heta jana nie advažyłasia.
«U mianie było adčuvańnie, što ŭ dyrektarki pačynajecca isteryka, što jana hublaje nad saboj kantrol, — pryznajecca žančyna. — Ale ja dahetul nie razumieju, čamu heta takoje strašnaje złačynstva. Jak byccam bombu ŭ škole znajšli, a nie knihi.
Ja adčuvała adčaj ad taho, što ja biudžetnica, zaležu ad hetaj dyrektarki, jana moža zvolnić mianie ŭzmacham svajoj ruki. Pryčym zvolnić tak, što bolš nikudy nie voźmuć.
Tabie havorać rabić niejki absurd. A ty pavinien, jak durań, rabić jaho, kab ludzi nie viedali historyi, praŭdy, nie viedali ničoha, kab chadzili z pramytymi mazhami. Heta prosta žach».
Zamiest śpisanych «niebiaśpiečnych» knih u biblijateku pastupali śviežyja vydańni. Biblijatekarka ŭspaminaje, jak na ich reahavali nastaŭniki himnazii:
«Pierad tym jak ja zvolniłasia, nam dasłali novy padručnik, jaki nazyvaŭsia «Hienacyd biełaruskaha naroda ŭ hady Vialikaj Ajčynnaj vajny». Viedajecie, kali navat sami nastaŭniki jaho hladzieli, ja nie mahu vam pieradać, jakija niezadavolenyja tvary ŭ ich byli. Heta značyć, jany razumiejuć, nakolki pierakručanaja infarmacyja ŭ hetym padručniku».
U biblijatecy Bresckaj himnazii žančyna prapracavała da kanca 2023 hoda. U pieršy dzień 2024-ha jana razam z mužam i tryma dziećmi źjechała ŭ Polšču.
«Ja navat nie papiaredžvała pra heta dyrektarku, — pryznajecca Lijana. — Prosta pakinuła kluč ad biblijateki pierad dźviaryma, a ŭžo z Varšavy patelefanavała i skazała, što bolš nie pryjdu ŭ himnaziju».
Ciapier na sajcie Bysol adkryty zbor srodkaŭ dla siamji Lijany Rybakovaj. Žančynie i jaje blizkim patrebna hrašovaja dapamoha dla arendy žylla, kupli lekaŭ, ježy i adzieńnia.
Hihin budzie čytać na minskim fiestyvali lekcyju pra Muraŭjova-viešalnika jak pra «adradženca»
«Anijakich ni lehiend za im, ni historyj, za jaho kroŭ nie pralivaŭ nichto». Historyk Alaksandr Paškievič pra čyrvona-zialony ściah
Mahiloŭskich studentaŭ pałochajuć śpisam «ekstremisckich» resursaŭ, ale jość adno «ale»
«Bandfarmavańnie paviešanaha palaka». Jak vykručvajucca prapahandysty paśla zabarony słovazłučeńnia «Połk Kalinoŭskaha»
Andrej Dźmitryjeŭ źjeździŭ u Bundestah, kab davieści nieabchodnaść udziełu Łukašenki ŭ mirnych pieramovach7
Kamientary