Jak moža źmianicca palityka Litvy adnosna Biełarusi, kali na vybarach pieramohuć levyja ci radykały
Litva padyšła da parłamienckich vybaraŭ 13 kastryčnika ŭ situacyi ekanamičnaha rostu, źnižeńnia inflacyi i rostu dachodaŭ nasielnictva. Ale pry dobrych ekanamičnych pakazčykach sacyjołahi adznačajuć rost levych i navat radykalnych nastrojaŭ.
Hety paradoks, a taksama biełaruski kantekst litoŭskich vybaraŭ u intervju «Radyjo Svaboda» tłumačyć Vitaŭtas Bruviarys, hałoŭny redaktar litoŭskaha ahienctva navinaŭ ELTA.
Pierad vybarami ŭ Siejm nazapasiŭsia pratestavy patencyjał
Pavodle Vitaŭtasa Bruviarysa, dla Litvy histaryčna ŭłaścivy ŭzdym levych nastrojaŭ pierad parlamenckimi vybarami.
«Hetak zdarałasia i raniej, kali va ŭładzie byli partyi centru i levych, a što kazać pra apošni čas, kali va ŭładzie kanservatary «Źviazu Ajčyny», «Partyja svabody» i «Ruch liberałaŭ». Heta histaryčny trend, ale jość i specyfičny trend hetaj kadencyi», — miarkuje Vitaŭtas Bruviarys.
Asablivaściami peryjadu paśla minułych parlamencich vybaraŭ u kastryčniku 2020 jon nazyvaje napružańnie padčas epidemii COVID-19 i mihrancki kryzis, abumoŭleny dziejańjami ŭładaŭ Biełarusi i palitykaj Rasiei.
«Sprečki ab dziejańniach uradu padčas pandemii byli takija, atmasfera stała nastolki taksyčnaj, što ŭ nas zahavaryli pra raskoł hramadztva», — kaža spadar Bruviarys.
Faktar Biełarusi jon taksama ličyć vielmi istotnym.
«Sytuacyja ŭ Biełarusi paśla prezydenckich vybaraŭ, paŭstańnie suprać dyktatury i mihracyjny kryzys — heta važnaja historyja, jakaja znachodziła vodhuk u litoŭskim hramadztvie, asabliva ŭ toj fazie, kali dyktatura pačała pomścić aficyjnaj Vilni za padtrymku demakratyčnych siłaŭ Biełarusi. Źjavilisia siły, jakija pasprabavali rastrybušyć naša hramadztva — najpierš praź invaziju nielehałaŭ na miežach Litvy. Taksama dachodziła da zabureńniaŭ kala Siejmu, faktyčna ciaham cełaha dnia ŭvieś parlament byŭ uziaty ŭ zakładniki, dachodziła da bojek z admysłovymi padraździełami palicyi».
Vyrašalnaj dla źmieny nastrojaŭ vybarnikaŭ surazmoŭca nazvaŭ poŭnamaštabnuju vajnu Rasiei suprać Ukrainy, jakaja pačałasia ŭ 2022 hodzie i praciahvajecca ciapier:
«Abvastryłasia ekanamičnaja sytuacyja praz sapraŭdny i ŭjaŭny kryzys cen, ale hałoŭnaje, što zdaryłasia i paŭpłyvała na nastroi elektaratu, — vajna va Ŭkrainie. Hetaja tema dahetul zastajecca punktam napružańnia ŭ litoŭskim hramadztvie», — ličyć Vitaŭtas Bruviarys.
Pavodle słovaŭ Bruviarysa, usio heta i spryčyniłasia da rostu pratestavych nastrojaŭ.
Pra novych «demanaŭ» litoŭskaj palityki
Svaboda spytała ŭ hałoŭnaha redaktara ELTA pra siły, jakija zmahajucca za pieramohu na vybarach u Siejm, i ich šancy ŭziać najbolš mandataŭ.
«Heta siły tradycyjnyja: kanservatary, centar, sacyjał-demakraty, levyja, ale zrablu takoje paraŭnańnie — hetym razam niby padnialisia ŭsie «demany», — maju na ŭvazie i radykalnyja palityčnyja arhanizacyi. Na ščaście, lideram hetaha pratestavaha padjomu nie staje dośviedu i arhanizacyjnych zdolnaściaŭ, heta nia tyja profi, jak u Niamieččynie, u toj ža «Alternatyvie dla Hiermanii». Tam i publika salidniejšaja, i kraina značna bolšaja, i rasiejskich hrošaj bolš.
U Litvy hetaha niama, ale ŭsio roŭna i ŭ nas radykalny ruch padniaŭ hałavu. Ja nazvaŭ by hetych palitykaŭ vielmi strakataj publikaj, jany varahujuć adzin z adnym, ale hetych ludziej usio ž dastatkova, chvala idzie i navat nabiraje siłu jašče i ciapier, za ličanyja dni da vybaraŭ.
Na viaršyni hetaj partyjnaj hrupy — ale heta nijakija nia partyi, lepš nazvać heta «prajektam» dla prychodu da ŭłady — akazałasia arhanizacyja pad nazvaj «Zara nad Niomanam». Tam sabralisia ŭžo viadomyja palityčnyja dziejačy, jakich my bačyli pad samymi roznymi ściahami, ale jość i novyja fihury. A hałoŭnuju tam rolu adyhryvaje taki Remihijus Žamajtajcis — małady, dziorzki, navat radykalny palityčny dziajač. Darečy, jon u palitycy nie ad siońnia, pačynaŭ jon svoj šlach ź dziejačami, jakija zajmalisia aperacyjami ź ziamloj, niekatoryja ź ich byli asudžanyja, a jon zmoh vyjści paśpiachova z toj historyi.
Hetaja partyja flirtuje z svaimi prychilnikami, sprabuje praź ichnyja hałasy pryjści da ŭłady i hrošaj. Pry hetym jany atakujuć asnoŭnyja stratehičnyja i hieapalityčnyja kirunki raźvićcia litoŭskaj dziaržavy. Žamajtajcis navat pieršym złamaŭ tabu na antysemicki naratyŭ u publičnaj palityčnaj sfery. Ale, nasupierak hetamu, jon forvard u vybarčaj honcy, adzin z favarytaŭ hetych vybaraŭ i maje niebłahija šancy stać častkaju novaj kiroŭnaj kaalicyi.
Inšyja partyi ciapier sprabujuć suprać jaho stvaryć niejki sanitarny kardon, ale ci ŭdasca heta, nia viedaju. Nie vyklučaju, što paśla vybaraŭ u nas budzie niejki čas palityčny bałahan», — razvažaje Vitaŭtas Bruviarys.
Niebiaśpieka prarasiejskaha i antyŭkrainskaha papulizmu mabilizuje kanservataraŭ
Pavodle prahnozu Vitaŭtasa Bruviarysa, kanservatary straciać šmat mandataŭ, ale ŭsio ž zachoŭvajuć šancy zastacca mocnaj siłaj u parlamencie i raźličvać na kaalicyju z sacyjał-demakratami.
«Dla ciapierašniaha zruchu ŭ elektaralnych nastrojach jość i sacyjalny hrunt», — pryznaje spadar Bruviarys i źviartajecca da tradycyjnaha dla Litvy padziełu elektaratu «na stalicu i pravincyju».
«My taksama majem niby dźvie krainy, dźvie Litvy. Jość stalica z svaim aktyŭnym žyćciom i jość cichaja pravincyja, rehijony. Jość vidavočnaja sacyjalnaja razarvanaść pamiž hetymi dźviuma Litvami, dzie ŭzrovień žyćcia rozny.
Naturalna, što niekatoryja palityčnyja działki hetuju adarvanaść vykarystoŭvajuć. Pryčym davoli ŭdała. Tamu ja nia toje što nie vyklučaju prychodu novaj palityčnaj siły da ŭłady, a ź vialikaj upeŭnienaściu pra heta kažu.
Ale tut jość takaja reč: my nia viedajem, ci projduć u Siejm «Partyja svabody» i «Ruch liberałaŭ», abiedźvie liberalnyja partyi, jakija ciapier va ŭładzie. Što projduć kanservatary, heta vidavočna, jak i toje, što jany tam mohuć być zaŭvažnaj siłaj. Ale kali voźmuć usiaho jakija 20 mandataŭ, a jašče i liberały ničoha nie atrymajuć, dyk kanservatary buduć u parlamencie ŭ adzinocie, apynucca ŭ apazycyi. Ale kali, jak miarkujuć lidery kanservataraŭ, jany projduć i voźmuć 40-45 mandataŭ, tady inšy raskład. Asabista ja ŭ hetuju ličbu nia vieru, ale pahladzim.
Kanservatary tradycyjna majuć aktyŭny elektarat, jany vielmi zmabilizavanyja, i niebiaśpieka prychodu radykalnaha prarasiejskaha, antyzachodniaha i antyŭkrainskaha papulizmu vidavočna ich mabilizoŭvaje, jany mohuć zastacca mocnaj siłaj u parlamencie. Ich stratehičny plan taki: vykarystoŭvać rytoryku sanitarnaha kardonu z tym, kab sacyjał-demakraty, jakija, chutčej za ŭsio, buduć pieramožcami na vybarach, vyrašyli ź imi pajści na kaalicyju. Miarkuju, levacentrystam spatrebicca blakavać dostup da ŭłady najpierš «Zary nad Niomanam» z Žamajtajcisam, i jany pahodziacca na kaalicyju z kanservatarami. Tearetyčnaja mahčymaść takoha planu jość, ale asabista ja ŭ jaho mała vieru», — skazaŭ Vitaŭtas Bruviarys.
Jak vynik vybaraŭ moža paŭpłyvać na palityku Litvy adnosna Biełarusi
Palityka ciapierašniaha ŭradu Litvy admietnaja žorstkim staŭleńniem da režymu Łukašenki, padtrymkaj uviedzienych Eŭraźviazam sankcyjaŭ. Kali novy ŭrad budzie bolš levym, jak heta paŭpłyvaje na «biełaruskaje pytańnie» i što budzie z padtrymkaj pazovu Litvy ŭ Mižnarodny kryminalny sud, z sankcyjami suprać «Biełkaliju»?
«Kali pryjdzie da ŭłady kaalicyja z sacyjał-demakrataŭ, byłych «zialonych» i partyi byłoha premjera Saŭlusa Skviarnialisa «U imia Litvy» (dy jašče z pryčepam u vyhladzie «Ruchu liberałaŭ», kali tyja projduć u parlament), tady mohuć być novyja niuansy, najpierš adnosna Biełarusi. Bo ŭ šerahach sacyjał-demakrataŭ, jak i ŭ kabinecie prezydenta, pa-mojmu, jašče łunajuć nastroi, što možna adździalić dyktaturu Łukašenki ad Pucina, unieści pamiž imi niejki raskoł — jość takaja iluzija. U heta vierać taksama niekatoryja palityki ŭ Bruseli, u Berlinie. Dyk voś takija recydyvy mohuć viarnucca, kali my kažam pra Biełaruś. Ale heta buduć niuansy, a ŭ asnoŭnym mižnarodnaja palityka zachavajecca», — miarkuje spadar Bruviarys.
Ale ŭ vypadku bolš jaŭnaj pieramohi levych radykałaŭ u žurnalista prahnoz inšy.
«Kali ž u kiroŭnuju kaalicyju ŭvojdzie «Zara nad Niomanam» dy niekatoryja inšyja siły, zaryjentavanyja na nacyjanalnyja mienšaści, to sapraŭdy niešta budzie mianiacca istotna. Niekatoryja ź ich adkryta kažuć, što treba terminova viartać kali nie siabroŭstva, to dobrasusiedzkija adnosiny z Łukašenkam. Valdemar Tamašeŭski ŭhołas zajaviŭ, što Litvie patrebny dyjaloh z Łukašenkam.
Jašče i Eduardas Vajtkus, jaki braŭ udzieł u prezydenckich vybarach prezydenta i nabraŭ 7% hałasoŭ, taksama adkryta kaža pra źmieny ŭ palitycy stasoŭna režymu ŭ Biełarusi. Nie vyklučaju, što i ŭ šerahach «zialonych» i sacyjał-demakrataŭ iduć takija razmovy. Moža, nia dojdzie da taho, jak byvała raniej, kali prezydent Dala Hrybaŭskajcie prymała kvietki ad Łukašenki, tak užo nia budzie, ale i jak ciapier, kali Litva ŭ istocie nie adździalaje Łukašenku ad terarystyčnaha režymu Maskvy, moža ŭžo nia być», — prahnazuje Vitaŭtas Bruviarys.
Bruviarys dapuskaje, što kali ŭładnaja kaalicyja budzie čysta levaha tołku, asabliva kali ŭ joj buduć hetyja radykalnyja siły, to całkam mahčymaj stanie i novaja palityka sankcyjaŭ stasoŭna Biełarusi.
Tema mihracyi robicca taksyčnaj
Litoŭski žurnalist miarkuje, što aściarohi nakont biaśpieki ŭ suviazi z napłyvam u krainu mihrantaŭ buduć narastać, i heta paŭpłyvaje na sytuacyju ź mihrantami, u tym liku ź Biełarusi.
«Sytuacyja što da mihrantaŭ pry ŭsiakim raskładzie budzie paharšacca, bo palityki ŭsich koleraŭ adčuvajuć nastroi litoŭcaŭ. Vy viedajecie pra nastroi ŭ sacyjalnych sietkach: litoŭskaj movy ŭ Vilni mienš čuvać i hetak dalej. Heta palityki ŭsich koleraŭ adčuvajuć, u svaje hulni hulaje i naš deep-state, našy specsłužby, jakija ŭ idealahičnym planie taksama nastrojenyja nie asabliva prychilna da «panajechaŭšych». Tamu miarkuju, što tema imihracyi budzie stanavicca ŭsio bolš taksyčnaju.
Ale moža być i hetak, što kali sacyjał-demakraty buduć pieršym numaram u Siejmie, tady ministerstvy zamiežnych spravaŭ i abarony buduć addadzienyja prezydentu dla pryznačeńnia kiraŭnikoŭ.
Dyk voś tady moža zachavacca ciapierašniaja linija. Ale treba mieć na ŭvazie, što prezydet taksama budzie, jak my kažam, pryniuchvacca da viatroŭ, jakija dźmuć z Bruselu, z Vašynhtonu. A adtul nas zaŭsiody strymlivali ŭ rašučaści što da sankcyjaŭ: maŭlaŭ, nie eskalujcie, na zabyvajcie, što tut miaža nia tolki Litvy, ale ŭsiaho Eŭraźviazu. Karaciej, šmat niuansaŭ. Kraina małaja, ale niuansaŭ šmat», — razvažaje spadar Bruviarys pra mahčymyja źmieny adnosin Litvy ź Biełaruśsiu.
Ci havaryli pra «litvinizm» padčas ahitacyjnaj kampanii
Pra miesca temy hetak zvanaha «litvinizmu» ŭ vybarčaj kampanii ŭ Litvie Vitaŭtas Bruviarys skazaŭ, što asobna jana nie hučała, choć časam tema pretenzijaŭ na terytoryju Litvy z boku susiedziaŭ abmiarkoŭvalisia — u kantekście dačynieńniaŭ z Rasiejaj, Biełaruśsiu i vajny va Ŭkrainie.
«Ale niejkaj asablivaj eskalacyi temy «litvinizmu» ŭ suviazi z vybarami nie było. U mižnarodnaj tematycy pieravažajuć Ukraina, Rasieja. Adna častka palityčnych siłaŭ — tradycyjnyja systemnyja levacentrysckija partyi — paŭtarali, što treba ŭmacoŭvać abaronu, nie mianiać palityku sankcyjaŭ. A tyja siły, jakija znachodziacca źleva, jak «Zara nad Niomanam» dy inšyja, prosta adkryta paŭtarali lozunhi rasiejskaj prapahandy. Pryznaju, što raniej nikoli nie było ŭ takich pamierach i na takim uzroŭni radykalizmu, kab z vusnaŭ kandydataŭ u deputaty litoŭskaha parlamentu hučali pastulaty z rasiejskaj prapahandy.
Razumiejecie, u hetych levacentrysckich partyjaŭ šmat sudzinaŭ, źviazanych pamiž saboju. U elektaracie hetych partyjaŭ chapaje i tych, chto prosta varoža nastrojeny da litoŭskaj dziaržavy jak takoj. I da zachodnich krain, da Eŭraźviazu — taksama. «Navošta nam takija vialikija vydatki na abaronu? Navošta my pasvarylisia z susiedziami, ź imi treba žyć mirna, i ź Biełaruśsiu taksama. Čamu my pasvarylisia ź vialikimi krainami, jak Rasieja, jak Kitaj? ZŠA nas vykarystoŭvajuć u svaich palityčnych hulniach, praź ich my pasvarylisia ź vialikimi krainami». Voś ich nastroi. To bok siarod tych vybarnikaŭ šmat ludziej z takoj mentalnaściu, i heta treba ŭličvać, sacyjał-demakratam treba mieć heta na ŭvazie».
Chto zmabilizuje elektarat, toj i pieramoža
Pieršy tur vybaraŭ u Siejm projdzie 13 kastryčnika. Pry napružanaści pieradvybarnaj baraćby Vitaŭtas Bruviarys miarkuje, što vybary nie złamajuć tradycyju nievialikaj jaŭki vybarnikaŭ. Na jahonuju dumku, intryha na vybarach budzie zachoŭvacca da druhoha turu, jaki projdzie praz dva tydni. Vielmi važnym zastajecca pytańnie, jak zahitavać svaich adnadumcaŭ pryjści na ŭčastki.
«Aktyŭnaść budzie tradycyjnaj — 50% plus niekalki pracentaŭ. I heta paradoks: pry takoj napružanaści moža i nia być šmat ludziej. Usio budzie zaležać ad partyjaŭ. Jakaja ź ich zdoleje lepš zmabilizavać svaich prychilnikaŭ, taja stanie pieršaj. Asabliva heta budzie aktualna ŭ druhim tury na vybarach u adnamandatnych akruhach. Ale ŭ kožnym razie, čysta arytmetyčna, pratestavaha centryscka-levaha elektaratu bolš. I ja dumaju, što jon u bolšaści pryjdzie na vybary, i hetaja chvala, jakuju my bačym u rejtynhach i adčuvajem u pavietry, siabie pakaža», — miarkuje hałoŭny redaktar ELTA Vitaŭtas Bruviarys.
***
- Siejm Litvy — adnapałatny parlament u składzie 141 deputata, ich abirajuć na čatyrochhadovy termin paralelnym hałasavańniem.
- 71 deputata abirajuć u adnamandatnych akruhach, a 70 astatnich parlamentaroŭ — pavodle praparcyjnaj systemy.
- Vybary ŭ mažarytarnych akruhach prachodziać u dva tury.
- Hałasavać na vybarach mohuć usie hramadzianie Litvy, jakija dasiahnuli 18-hadovaha ŭzrostu.
Kamientary