Śviatłana Aleksijevič: Toje, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, — heta fašyzm
Nobieleŭskaja łaŭreatka pryjechała na knižny kirmaš u Vilni i ŭziała ŭdzieł u dyskusii «Ci moža mastactva być dypłamatyčnym mostam?» Pramovu Śviatłany Aleksijevič zanatavaŭ karespandent «Biełsata».
Pra mirnuju revalucyju:
«U 2020 hodzie my pieražyli revalucyju, i revalucyja naša, ciažka pra heta kazać, adnak jana paciarpieła parazu, bo my mahli b adoleć Łukašenku, ale z Pucinym my b rady nie dali. A toj adrazu abviaściŭ, što nie pakinie Alaksandra Ryhoraviča ŭ biadzie. Ciapier 500 tysiač biełarusaŭ žyvuć za miažoj, heta tyja, chto byŭ vymušany źjechać, uciakać ad represijaŭ, ad niežadańnia žyć u dyktatury».
Pra vydaviectva ŭ vyhnańni:
«Razam ź ludźmi ŭciakali vydaviectvy. Tady my padumali, što musim pieranieści našyja vydaviectvy ŭ Litvu. Dziakuj bohu, my heta zrabili zahadzia, užo pradčuvajučy. I kali my apynulisia tut, my zrazumieli, što vyžyć nam usim moža dapamahčy tolki ahulnaść našych pohladaŭ, blizkaść našych kultur, žadańnie našych kultur razmaŭlać adna z adnoj. I voś my tut abžyvajemsia, my ŭlublajemsia ŭ Litvu, u jaje piśmieńnikaŭ, u jaje pryrodu, va ŭsio, što majecca. Heta inšaja kultura, vielmi blizkaja da našaj».
Pra «kantrabandu» knih u Biełaruś:
«My šmat jakija litoŭskija knihi ŭ pierakładzie na biełaruskuju sprabujem pieradavać na radzimu, heta naš sposab naładzić masty. Adnak heta vielmi ciažka, bo kali hetyja knihi znojduć u bahažy, to asoba zaznaje niepryjemnaści ažno da taho, što jaje mohuć… U nas jość takaja samaja žudasnaja turma, Akreścina… Što čałaviek moža apynucca na Akreścina. I tamu ludzi viazuć adzin-dva ekzemplary, nibyta dla siabie. Kali čałaviek prosta čytaje knihu, hetym vochraŭcam nie prychodzić u hałavu spraŭdzić, što jon tam čytaje. Ale mała ŭdajecca pieradać, na žal».
Pra patrebu ŭ biełaruskich knihach na emihracyi:
«Učora ja sustrakałasia z dyjasparaj, jość takoje miesca, «Zamak», dzie Natalla Kalehava, naša biełaruska, zdoleła arhanizavać pryjom ludziej, jakija ŭciakajuć praz bałoty, pierałaziać cieraz płot, uciakajučy ad Łukašenki, kab nie trapić u turmu. Ja bačyła hetych ludziej, ich naźbirałasia vielmi šmat, i tam byli knihi. I jany kuplali hetyja knihi, chacia ŭ ich nie tak bahata hrošaj ciapier. Adnak čałavieku, dumaju, adzinoka biez słova. Čałavieku, asabliva za miežami radzimy, vielmi važna słova, rodnaje słova. I jany kuplali biełaruskija knihi, bo litoŭskuju movu jany tolki pačynajuć vyvučać».
Pra inšy śviet:
«U 2020 hodzie, kali ŭ nas byli maršy pratestu i vychodzili sotni tysiač ludziej na vulicu, ja siarod ich bačyła šmat tych, kaho možna nazvać hramadzianskaj supolnaściu. Heta maładziony, jakija šmat jeździli, hladzieli na śviet. I voś hetyja viedy taksama byli tym mostam, jaki my sprabavali pabudavać u siabie na radzimie. Jany stali čytać, kali jany apynulisia ŭ našych maleńkich hurtkach, arhanizacyjach, jakija Łukašenka zakryŭ, jany čytali inšyja knihi. U mianie byŭ taki kłub Śviatłany Aleksijevič, my zaprašali ludziej z usiaho śvietu, kab jany razmaŭlali z našymi ludźmi, kab jany havaryli pra inšy śviet, kab nam, jak ja ličyła, pazbavicca pravincyjnaści, adkrycca śvietu».
Pra demakratyju:
«Demakratyja — heta viedy pra toje, jak uładkavany inšy śviet. I toj śviet, što pryhoža ŭładkavany, razumna ŭładkavany — voś ź jaho možna brać prykład. Hetyja ludzi tady vyjšli na vulicu, kali ja išła ŭ natoŭpie, ja tak była radaja sustrakać tych, kaho bačyła ŭ svaim kole. Dumaju, masty — heta toje, što jadnaje razumnych ludziej, ludziej, jakija zdolnyja siońnia nie adstupić, kali demakratyja adstupaje. Usio-taki nas bahata, nam vielmi važna nie adstupić, tamu što my pieražyli hetyja momanty jadnańnia, hetyja momanty viedańnia pra inšy śviet, pra inšy ład śvietu. Heta ŭsio dali nam hetyja masty, jakija da nas sprabavała pierakinuć Jeŭropa. Pa-mojmu, tady i ŭdałosia, adnak nas akazałasia mieniej, na žal, čym ludziej ź inšaha času».
Pra most, što jadnaje:
«Kali ja znajomlusia, naprykład, ź inšaj litaraturaj, ź inšymi ludźmi, dla mianie vielmi važnaja voś hetaja ahulnaść, što robić nas ludźmi. Ty biareš ź inšaj kultury toje, što dapamahaje tabie być bolš čałaviečnym. U hetym płanie šmat što moža ŭziać moj čytač — biełarus, moj narod — z vašaj kultury, kultury hodnaści, kultury inšaha śvietapohladu. Mnie vielmi važna, kab my lepiej paznali adno adnaho, kab kožny ŭziaŭ adno ŭ adnaho toje, što cikava, toje, što dapamoža vytrymać u zvarjaciełym śviecie. Ty žyvieš u adnym śviecie, a potym daviedvaješsia, što Zialenskaha vyhnali ź Biełaha domu, i ty źnianacku apynaješsia ŭ inšym śviecie. Heta navat palitykam ciažka ŭśviadomić, a jak heta ŭrazumieć u masavaj śviadomaści? Navyki duchoŭnaha žyćcia, što my biarom adno ŭ adnaho, musiać nam dapamahčy».
Pra pryznačeńnie kultury:
«Tolki kultury siońnia zdolnyja zrabić niešta bolšaje, čym robiać zbroja, vajskovyja samaloty, tanki. Heta novaje Siaredniaviečča, a kultura prapanuje inšy pohlad na śviet. Biez humanitarnaha pohladu my nie padymiem čałavieka da tych novych vyklikaŭ, što stajać siońnia pierad nami, da razumieńnia taho, što čałaviek stvorany dla niečaha bolšaha, čym zhareć u tanku».
Pra biaśsille mastactva:
«Mastactva nie tak šmat moža, jak nam chaciełasia b. Kolki antyvajennych knih, kolki antyvajennych fatahrafij. Voś XXI stahodździe — i z čaho jano pačałosia? Pačałosia novaje Siaredniaviečča. Rasijskija tanki pajšli na Ukrainu. My vieryli, što demakratyčnyja pieramieny niezvarotnyja. Niachaj pavolna, ale Rasija idzie da demakratyi, Biełaruś idzie da demakratyi. Akazałasia, što hetaha nazapašanaha supracivu nie tak šmat».
Pra žyvy kamunizm:
«U 90-ja my byli ramantykami. My dumali, što kamunizm miortvy. My dumali, što jahonyja idei miortvyja. Akazałasia, što nie. Akazałasia, što balšynia ludziej, asabliva ŭ Rasiei, zdolnyja žyć hetymi idejami, pamirać za ich. Heta bolš za ŭsio mianie ŭražvaje. Kali rodnyja rasijskich vajskoŭcaŭ kazali: nie zabudź prychapić noŭtbuk i naohuł zabivaj ich tam pabolej, — ja ašałomlenaja, nakolki my nie viedali adno adnaho, nakolki heta niečakana».
Pra luboŭ da Maskvy i rasiejcaŭ:
«Ja lubiła Maskvu, lubiła rasijski narod. Dla adnoj z maich knih ja vielmi šmat jeździła pa Rasii. Mianie pužali mnohija rečy, adnak mnohija zachaplali. I ciapier ja dumaju: dzie ž tyja ludzi, jakija mianie zachaplali? Nie mohuć ža jany ŭsie być u turmie. Moža, jany zamoŭkli, i našyja hałasy, kali dojduć tudy, padtrymajuć hetych najlepšych ludziej, jakija siońnia zamoŭkli?»
Pra fašyzm u ciapierašniaj Biełarusi:
«My, biełarusy, ciapier apynulisia, badaj, u najciažejšym momancie našaj historyi. Toje, što adbyvajecca ŭ nas, heta strašniej za Stalina. U nas humanitarnaja katastrofa. Toje, što adbyłosia ŭ nas, kali my nie zaŭvažyli, jak heta nie zaŭvažyli i ŭ Rasii, kali paśla ejfaryi svabody, nibyta svabody, u krainu staŭ zapaŭzać fašyzm. Toje, što adbyvajecca ŭ Rasiei, što adbyvajecca ŭ nas, — heta fašyzm».
Pra tupikovuju nianaviść i vyratavalnuju luboŭ:
«Niadaŭna ja zapisvała palitźniavolenuju, jana tolki vyjšła z turmy, ja spytałasia: «Na čym ty trymaješsia? Ty dobra trymaješsia, u ciabie dobry tvar». Jana kaža: «Na nianaviści». Heta strašna, bo nianaviść nikudy nas nie pryviadzie. Krychu sientymientalna, ale patrebnyja masty ź lubovi, sa słovaŭ lubovi, jakija ludzi znajšli ŭ siabie, u svajoj historyi. Moža, heta šukać navat u ludziach, jakija vyjšli ź piekła, kali ŭ ich chopić siłaŭ dla hetych słovaŭ».
Pra nadzieju ŭ novaj knizie:
«Ja pišu novuju knihu, ja pytajusia ŭ tych, z kim razmaŭlaju: jakuju knihu chočacie? Kažuć, knihu nadziei. A ja ŭ siabie pytajusia: nu dzie ž uziać tuju nadzieju? Nu dzie ž jaje ŭziać? Ź siły, ź viery čałaviečaj, z taho, što možna znajści ŭ vas, u nas, i niejak heta spałučyć. Kab ludzi nie bajalisia adno adnaho, radavalisia adno adnamu».
Pra niazdolnaść Łukašenki i Pucina pieramahčy čas:
«U nas nad nami ciapier lotaje duch niejkaj hramadzianskaj vajny. Ci ŭciahnuć nas u vajnu, ja nie viedaju. Adzinaje, što ja viedaju, što ani Łukašenku, ani Pucinu nie pieramahčy čas. Pryjdziem, moža, nie my, ale našyja dzieci i ŭnuki».
Čamu Cichanoŭskaja nie pajechała na pachavańnie Papy?23
Kamientary
nikto, nikohda nie słušajet učienych i śpiecialistov. no oni i tohda znali, čto nie miertv, i siejčas ob etom hovoriat.
Eto naučnaja aksioma: avtoritarizm/totalitarizm/fašizm VSIEHDA diełajet popytku viernuťsia. dla etoho mnoho pričin, osnovnaja iz kotorych v tom, čto oni ostavlajut pośle siebia ruiny v ekonomikie. i tie diemokraty i libierały, kotoryje prichodiat im na smienu nieiźbiežno prinimajut na siebia vsiu otvietstviennosť za uchudšienije urovnia i kačiestva žiźni. prostoj obyvatiel čieriez 5-7 let zadajetsia voprosom: "a počiemu vsie tak płocho, kohda rańšie vsio było? a možiet nu ich nafih etich kłounov, ničieho nie umiejuŝich diełať!" i im biespolezno objaśniať počiemu tak, a nie inačie.
v Rośsii v 90-je nie proizošło NIČIEHO nieobyčnoho ili novoho: chołopam nie ponraviłoś žiť svoim umom, trudom, znanijami. im proŝie viernuťsia v fieodalizm.
tožie samoje ždiet S.Korieju kohda-nibud́, i Iran, i Vieniesuełu.. i daleje po śpisku.
vołšiebnoho rieciepta pieriežiť riestavraciju niet. hdie-to nado dvihaťsia po-miahčie, hdie-to "šokovoj tierapijej", no urody pytajutsia viernuťsia VSIEHDA.
i v tiečienije 10 let pośle Haulajtiera budiet tožie samoje.
Chorošo ispancam - u nich Franko pomier i raški pod bokom nie było.....