Hetaja fraza była jahonaj ulubionaj prymaŭkaj. Pamior Pinačet, jaki išoŭ da ŭłady z dobrym namieram uratavać krainu ad chaosu, a zastaŭsia ŭ historyi kryvavym dyktataram. Hutarka z daśledčykam Łacinskaj Ameryki Siarhiejem Šabielcavym.
«Naša Niva»: Jakimi byli pieradumovy prychodu da ŭłady Pinačeta?
Siarhiej Šabielcaŭ: Pinačet – heta małaviadomy čałaviek, biez asablivych zdolnaściaŭ. Jon staŭ viadomym i pryjšoŭ da ŭłady tolki dziakujučy palitycy, jakuju pravodziŭ jaho papiarednik – Aŭhusta Aljende, palitycy masavaj nacyjanalizacyi. Ułada nie mahła kantralavać sytuacyju na miescach, rabočyja chunty zachoplivali pradpryjemstvy. Ekanomika pačała razvalvaccaa, kraina pahružałasia ŭ chaos. Adzin dzień idzie miljonnaja akcyja padtrymki Aljende, nazaŭtra takaja ž akcyja suprać palityki ŭradu. U 1973 hodzie inflacyja ŭ Čyli skłała 600%. Ultrapravyja i ultralevyja teraktami zahnali krainu ŭ stan faktyčnaj hramadzianskaj vajny.
«NN»: Jak źjaviŭsia varyjant ź Pinačetam?
SŠ: Čyli była najbolš zakonapasłuchmianaj, eŭrapeizavanaj i industryjalj krainaj Łacinskaj Ameryki. Z XIX st. Jana mieła samaje mocnaje vojska ŭ rehijonie. Pry hetym vojska pa svajoj struktury nie kłanavaje, dyscyplinavanaje. Pryčym čylijskija vajskoŭcy byli pazbaŭlenyja toj pychi, jakaja charakternaja dla Arhientyny. Pavaha da vajskoŭcaŭ zaŭsiody była vysokaj. U takoj sytuacyi častka hienerałaŭ prychodzić da Pinačeta z prośbaj uznačalić ich, kažučy: kali ty nia zhodziśsia, zhodziacca inšyja.
«NN»: Ci byŭ Pinačet vidavočnym lideram paŭstancaŭ?
SŠ: Nie, Pinačet nia byŭ niejkim tam ruchavikom pieravarotu, ale jon uziaŭ na siabie adkaznaść. Užo sam fakt, što da pieravarotu hienerał značyŭsia numaram 3 u śpisach na źniščeńnie, składzienych ultrapravymi, śviedčyć pra toje, što tut svaju rolu chutčej adyhraŭ pan Vypadak. Dyj u hramadztvie jon asablivaje viadomaści nia mieŭ. Adnak niavažna, chto vam padkazaŭ pravilnaje rašeńnie, važna, chto ŭziaŭ na siabie adkaznaść. Supracivu vojsku praktyčna nie było akazana, pieravarot byŭ ździejśnieny za adzin dzień. «Ja nie adčuvaju siabie pieramožcam, ja liču siabie prosta čałaviekam, jaki vykanaŭ svoj abaviazak pierad Radzimaj». – kazaŭ Pinačet.
«NN»: Jaki los moh napatkać Čyli ŭ vypadku niaŭdałaha pieravarotu?
SŠ: Čyli mahło paŭtaryć los Kuby ci inšaj krainy z sacyjalistyčnaha raju.
«NN»: Jak my možam acharaktaryzavać časy znachodžańnia va ŭładzie Pinačeta?
SŠ: Jany byli roznymi. Pieršyja hady byli žorstkimi, išli biaźlitasnyja raspravy z kamunistami. Na stadyjonie ŭ Santjaha dziejničaŭ kanclahier. Kamisija «Praŭdy i prymireńnia» ŭ 1991 hodzie pryjšła da vysnovy, što ŭ hety čas źniščyli 2279 čałaviek, 164 stali achviarami razhonu manifestacyjaŭ. Pinačet vidavočna moh by pieraškodzić stvareńniu ŭ krainie kanclahieraŭ, dzie katavali ludziej, ale nie zrabiŭ hetaha. Moža być, jamu nie dali, bo za hetym stajali staŭpy Pinačetavaj ułady, a razryvać ź imi dačynieńni Pinačet nia moh. Varta adznačyć, što ludzi, jakich zabivaŭ Pinačet, rabili toje samaje sa svaimi praciŭnikami, kali byli va ŭładzie.
«NN»: Dyktatura Pinačeta była klasyčnaj u razumieńni hetaha słova?
SŠ: Tak, jon zabaraniŭ partyi, raspraŭlaŭsia ź inšadumcami, raspuściŭ kanhres, umiešvaŭsia va ŭnutranyja spravy ŭniversytetaŭ. Pinačet paličyŭ, što ŭ nadzvyčajnaj sytuacyi, jakaja skłasia ŭ krainie, možna časova zabycca na zakonnaść, a paśla kraina budzie raźvivacca pa narmalnym šlachu. Jon ustalavaŭ dyktaturu, ale zaachvočvaŭ pryvatnuju ŭłasnaść i rynačnyja pieraŭtvareńni.
«NN»: Za časami kiraŭnictva Pinačeta Čyli dasiahnuła vydatnych pośpiechaŭ u ekanomicy?
SŠ: Taksama ŭsio nia tak adnaznačna. Pinačet pryjšoŭ da ŭłady, kali ŭ Čyli było žachlivaja ekanamičnaja sytuacyja. Byli kryzisy i pry Pinačetu ŭ 1976 i 1982 hadach. U siaredzinie 70-ch Pinačet sprabavaŭ budavać karparatyŭnuju dziaržavu, jakaja budavałasia na supracoŭnictvie roznych klasaŭ hramadztva, adnak adsutnaść ekanamičnaha rostu vymusiła ad hetaj idei admovicca. Paśla byŭ liberalizm uzoraŭ čykahskaj škoły, i paśla hetaha Čyli dasiahnuła sapraŭdy vydatnych ekanamičnych pośpiechaŭ.
«NN»: Na Vaš pohlad, ci musiŭ adbycca sud nad Pinačetam?
SŠ: Kali čałaviek ździajśniaŭ złačynstvy, jon pavinien nieści pakarańnie. Nivodnaje złačynstva nia musić być niepakaranaje. Svajaki achviaraŭ absalutna zakonna patrabavali pakarańnia Pinačeta, ale heta musić tyčycca tolki tych zabojstvaŭ, jakija byli padčas jahonaha kiraŭnictva. Karać za padziei pieravarota niama padstavaŭ, bo Pinačet faktyčna vyratavaŭ krainu ad hramadzianskaj vajny.
«NN»: Što siońnia čylijcy dumajuć pra byłoha dyktatara?
SŠ: Ciapierašniaje pakaleńnie čylijcaŭ vychavanaje na pryncypach, što adstojvaŭ Pinačet. Pryncypach panavańnia zakonu i spraviadlivaści. Pinačet syšoŭ, a jahonyja pryncypy zastalisia. Tamu ja nie dziŭlusia, što stolki ludziej ciapier u Čyli vychodzić na vulicy ź plakatami kštałtu «Ja vitaju ciabie, moj hienerał!», ci «Dziakuj, moj hienerał». Pinačet nie pamior na svajoj pasadzie, jon nie pakinuŭ syna na kiraŭnictvie. Lubimymi słovami dyktatara byli: «U kožnaj krainy svoj aśpiryn». U Čyli jon byŭ mienavita takim.
«NN»:Ci isnujuć peŭnyja paraleli miž Čyli časoŭ Pinačeta i siońniašniaj Biełaruśsiu?
SŠ: Mnie zdajecca, što jany nie da miesca. My žyviom u roznych suśvietach. U Biełarusi pravy na ŭłasnaść, na svabodnaje volevyjaleńnie nikoli nie abmiaroŭvajucca ŭ hramadztvie, nibyta jany jość, ale nichto pra ich nie havoryć. U Čyli našmat było bolej pahrozaŭ pravam čałavieka, ale pra ich zaŭsiody havaryli, ich sprabavali adstajać i abaranić, navat takim šlacham, jak heta rabiŭ Pinačet.
Siarhiej Šabielcaŭ
naradziŭsia ŭ 1972 u Miensku. Kandydat histaryčnych navuk. Daśledčyk krainaŭ Łacinskaj Ameryki.
