Prezident Litvy Dala Hrybaŭskajcie padpisała novy dekret ab Mižnarodnaj kamisii pa acency złačynstvaŭ nacysckaha i savieckaha akupacyjnych režymaŭ u Litvie, pravioŭšy liniju padziełu pamiž dvuma režymami, a taksama ŭklučyła ŭ skład kamisii novaha člena ź Miemaryjalnaha muzieja chałakostu ZŠA.
U składzie kamisii buduć pracavać niekalki dziasiatkaŭ litoŭskich i zamiežnych historykaŭ,jakija buduć zajmacca daśledavańniami i pasprabujuć dać sumiesnuju acenku złačynstvam, učynienym u hady akupacyi Litvy. Padpisanym u aŭtorak dekretam udakładnieny žnivieński pravavy akt.
U adpaviednaści z dekretam, kamisija padzialajecca na dźvie asobnyja i niezaležnyja padkamisii: «Pa acency złačynstvaŭ nacysckaha akupacyjnaha režymu i Chałakostu», a taksama «Pa acency złačynstvaŭ savieckaha akupacyjnaha režymu», u abiedźviuch padkamisijach budzie pracavać pa dziesiać čałaviek.
Jak zaznačajecca ŭ dekrecie, heta robicca «z metaj pravieści liniju padziełu pamiž złačynstvami nacysckaha akupacyjnaha i savieckaha akupacyjnaha režymaŭ».U papiarednim dekrecie nie było hetych słoŭ, z hetaj pryčyny pretenzii vykazvali pradstaŭnika dziejučaha ŭ Izraili muzieja Jad Vašem.
Mižnarodnaja kamisija była pieršy raz sfarmiravana ŭ 1998 h. prezidentam Vałdasam Adamkusam.Adnak jaje členy nie źbiralisia na pasiadžeńni z 2007 hoda, kali Hienprakuratura Litvy pradjaviła padazreńni členu kamisii Icchaku Aradu ŭ dapamahańni ŭ zabojstvach cyvilnaha nasielnictva Litvy ŭ hady Druhoj suśvietnaj vajny.
Arad, jaki byŭ savieckim partyzanam, svaju vinu kateharyčna admaŭlaŭ, a ŭ 2008 h. było spynienaje rasśledavańnie ŭ dačynieńni da jaho, bo ŭ prakuroraŭ nie było dastatkova dokazaŭ.
Jak u raniejšym, tak i ŭ novym dekrecie prezidenta Litvy pryznajecca vyklučny charaktar Chałakostu— adznačajecca, što kamisija farmirujecca z ulikam «vyklučnaha, jaki nie maje precedentaŭ charaktaru i maštabu chałakostu, inšych złačynstvaŭ akupacyjnaha nacysckaha režymu i balučych nastupstvaŭ savieckaha akupacyjnaha režymu dla žycharoŭ Litvy».
Pasolstva ZŠA u Litvie vitała adnaŭleńnie pracy kamisii, adznačyŭšy, što heta budzie spryjać lepšamu ŭśviedamleńniu historyi.
«Ambasada ZŠA vitaje padpisany prezidentam Hrybaŭskajcie dekret ab stvareńni Mižnarodnaj kamisii pa acency złačynstvaŭ akupacyjnych nacysckaha i savieckaha režymaŭ u Litvie. Heta važny krok na šlachu da bolšaha ŭśviedamleńnia składanaj i trahičnaj historyi Litvy», — zajaviŭ BNS
Raniej Litva i inšyja krainy Uschodniaj Jeŭropy krytykavalisia za toje, što hetyja krainy niby sprabujuć pryraŭniać złačynstvy nacystaŭ i savietaŭ, prynizić maštab Chałakostu.
Litoŭskija ŭłady takija abvinavačvańni adkidali i, u svaju čarhu, zajaŭlali, što Zachad mała viedaje ab złačynstvach kamunistyčnych režymaŭ, a Rasija paźbiahaje sumlennaj acenki žorstkaści SSSR i fakt akupacyi Bałtyjskich krain.
Staršynioj kamisii pryznačany parłamientaryj Emanuelis Zinhierys. Raniej jon zajaŭlaŭ, što siabry kamisii pavinny sabracca na pasiadžeńnie jašče ŭ hetym hodzie.
U padkamisiju Pa acency złačynstvaŭ nacysckaha akupacyjnaha režymu i Chałakostu pryznačanyja dva pradstaŭniki arhanizacyi pamiaci achviaraŭ Chałakostu i hierojaŭ Jad-Vašem u Izraili, adzin člen Kamiteta jaŭrejaŭ Amieryki, niekalki litoŭskich historykaŭ. Siarod ich- pradstaŭnik Kamiteta habrejaŭ Amieryki Endru Bejkier, pradstaŭniki Jad Vašem Dzina Porat i Arkadź Zelcer, vykładčyk Milerśvilskaha univiersiteta Saŭlus Sužedelis, vykładčyk Vilenskaha univiersiteta Kiastucis Hirnius.
U padkamisiju Pa acency złačynstvaŭ savieckaha akupacyjnaha režymu pryznačanyja pradstaŭniki mižnarodnaj hramadskaj arhanizacyi «Miemaryjał» u Rasii, Jelskaha, Stenfardskaha univiersitetaŭ u ZŠA, univiersiteta Sarbony, Vilenskaha univiersiteta. U hetaj padkamisii buduć pracavać staršynia Kamiteta pa nacyjanalnaj biaśpiecy i abaronie siejma Litvy, historyk Arvidas Anušaŭskas, člen «Miemaryjała» Alaksandr Daniel, člen Kamiteta jaŭrejaŭ Amieryki Nikałas Lejn, pradstaŭnik Jelskaha univiersiteta Cimaci Snajder, pradstaŭnik Sarbony Fransua Tamas, vienhierski historyk Janaš Rajnier.
Novym dekretam prezidenta ŭ skład kamisii ŭklučany dadatkovy člen — pradstaŭnik Miemaryjalnaha muzieja Chałakostu ZŠA Jurhien Mateŭs.
Saviecki Sajuz akupavaŭ Litvu ŭ 1940 hodzie, nakiravaŭšy paśla pradjaŭleńnia ultymatumu ŭ krainu bolš za 150 tys. čyrvonaarmiejcaŭ. U 1941–1944 hady Litva była akupavanaja nacysckaj Hiermanijaj, paśla jakoj až da 1990 hoda była znoŭ akupavanaja SSSR.
Padčas Druhoj suśvietnaj vajny Litvu akupavała Hiermanija. Nacysty i ich miascovyja pamahatyja źniščyli 90% jaŭrejskaha nasielnictva Litvy, jakoje naličvała 208 tys. čałaviek.
U 1940–1952 hady ź Litvy byli repatryjavana abo vyjechali 444 tys. žycharoŭ, na froncie zahinuli 25 tys., a ŭ łahiery i ssyłki byli adpraŭlenyja 275 tys. čałaviek, akramia taho, zahinuli bolš za 20 tys. asobaŭ, jakija zmahalisia z savieckaj akupacyjaj abo padtrymlivali supraciŭ.Ličycca, što Litva
z-za ŭčynienych tatalitarnymi režymami złačynstvaŭ, u tym liku hienacydu, straciła prykładna tracinu svajho nasielnictva.
Dziaržavy Zachadu nie pryznavali zakonnaść ŭklučeńnia krain Bałtyi ŭ skład SSSR.
