Vadzim Bołbas. Moj śvietły horad-2

Vadzim BOŁBAS

Moj śvietły horad-2*

Kažuć, što sielišča moža nazyvacca horadam tady, kali ŭ im žyvuć unuki pieršych žycharoŭ sielišča. Chto ž žyvie ŭ Śvietłahorsku? Ci možna jaho ličyć horadam pavodle takoha kryteru?

Zhodna z statystyčnymi źviestkami, u Śvietłahorsku ciapier žyvuć blizu 75 tysiačaŭ čałaviek. Zbolšaha heta byłyja žychary navakolnych viosak.

Admysłoŭcy ž u halinie enerhietyki, jakija pryjechali na Śvietłahorskuju CEC, — heta zbolšaha vypuskniki enerhietyčnaha fakultetu Mienskaha politechničnaha instytutu. Jany ŭ značnaj stupieni źjaŭlajucca śviadomymi biełarusami. Šmat chto ź ich užo na pensii, šmat čyje dzieci pieraniali prafesii i spravy baćkoŭ i pracujuć tamsama.

Na inšyja bujnyja pradpryjemstvy — VA «Chimvałakno», celulozna-kardonny kambinat — pryjaždžali ŭ asnoŭnym z Rasiei — z Krasnajarsku, Ćviery i inšych haradoŭ. Hetyja i ciapier nastrojenyja, u asnoŭnaj masie, pa-prarasiejsku.

Na pačatku siamidziasiatych siaredni viek žycharoŭ horadu składaŭ kala 26 hadoŭ. Vo była viesiałucha!

Śvietłahorcy žyvuć pracaju: «Chimvałakno», celuloza, kardon, budaŭnictva, elektryka. Niamała ludziej pracujuć vachtavym metadam na rasiejskaj Poŭnačy, ale ciapier takich mieniej, čym 10—15 hadoŭ nazad.

U Śvietłahorsku vučać na kapitanaŭ

U apošnija hady ŭ horadzie šmat biespracoŭnych. Niahledziačy na toje, što śvietłahorski rehijanalny centar zaniataści abstalavaŭ sabie šykoŭny ofis. Rukami biespracoŭnych zatoje padtrymlivajecca dobraja čyścinia. Biespracoŭnych taksama rehularna pryciahvajuć da sezonnych sielskahaspadarčych pracaŭ, što dazvalaje pazbavić ad hetaha savieckaha pryhonu pracaŭnikoŭ pramysłovych pradpryjemstvaŭ. A voś školniki starejšych klasaŭ i navučency PTV na bulbu jak jeździli, tak i jeździać.

U horadzie jość industryjalny technikum, dzie rychtujuć admysłoŭcaŭ-elektratechnikaŭ, budaŭnikoŭ, chimikaŭ-technolahaŭ, mechanikaŭ i kiroŭcaŭ račnych sudnaŭ, kanstruktaraŭ-madeljeraŭ i buhaltaraŭ. A jość filija Biełaruskaha Humanitarnaha Liceju imia Jakuba Kołasa. Heta adzinaja ŭ śviecie filija hetaha liceju. Niekatoryja baćki navat sprabujuć uładkavać svaich dziaciej na vučobu ŭ licej pa «błacie».

Dyrektaram filii ad pačatku jaje zasnavańnia pracuje Telman Maślukoŭ — staršynia Rady Hramadzkaha Aśvietnaha Abjadnańnia imia akademika Ściapana Niekraševiča, siabra Sojmu Biełaruskaha Narodnaha Frontu.

Astapienka

U haradzkim centry kultury, jaki ŭ «tyja časy» byŭ prosta pałacam chimikaŭ, isnavaŭ turyscki klub «Krokus», kiravali jakim Mikałaj Astapienka i aŭtar hetych radkoŭ.

Naša turysckaja hrupa prajšła šmat hornych maršrutaŭ, udzielničała ŭ čempijanatach Biełarusi pa roznych vidach turyzmu i navat była ŭ pryziorach. Ale z pačatku 90-ch, kali na Kaŭkazie i Pamiry amal adnačasova ŭsčałasia i da hetaha času nie ścichaje stralanina, nam pryjšłosia, paviesiŭšy ledaruby na ćviki, uziać u ruki bajdaračnyja viosły. Ciapier my chodzim u vandroŭki našymi cichimi, łahodnymi Śvisłačču, Biarezinaj, Dniaprom, Niomanam, Słučču i Prypiaćciu. Viedajučy pra volnyja vandroŭki «Našaj Nivy», my daŭno majem žadańnie da ich dałučycca, ale ŭsio nijak nie arhanizujemsia.

Na vialiki sum, užo čatyry hady jak niama siarod nas Mikałaja Astapienki. Rak biaźlitasny.

Charkavienka

Dobruju viadomaść maje ŭ Śvietłahorsku i za jaho miežami amatarskaja kinastudyja «Biełaja Ruś», jakuju stvaryŭ i jakoj niaźmienna kiruje bolš za 25 hadoŭ Uładzimier Charkavienka. Darečy, heta toj samy adesiec, jaki z maładoj žonkaj zamiest Šaciłak zajechaŭ u Śvietłahorsk Kalinihradzkaj vobłaści.

Najbolš viadomy ich film «I śnieh, i łyžy, i kachańnie». Pra źmiest jaskrava kaža nazva.

«Arfej»

U praciahu siamidziasiatych niezvyčajnaj papularnaściu siarod śvietłahorcaŭ, asabliva intelihiencyi, karystaŭsia klub amataraŭ mastactvaŭ «Arfej». Da hetaha času ŭspaminajecca nievialikaja ŭtulnaja zala, stoliki sa śviečkami ŭ padśviečnikach u formie liry Arfeja, na čatyry asoby, butelka suchoha vina na stoliku, cukierki, sadavina, kava dy harbata.

I prahramy viečaroŭ! Raspoviedy pra vyjaŭlenčaje mastatctva z demanstracyjaj słajdaŭ, čytańnie vieršaŭ, narysy ab muzycy z prasłuchoŭvańniem zapisaŭ, staronki paetyčnaj parodyi ŭ vykanańni «paetaŭ-plahijataraŭ» Paŭła Surnina i Siarhieja Paduty, tancy rytm-baletu «Eŭrydyka», jaki stvaryła i doŭhi čas uznačalvała, źjaŭlajučysia adnačasova i salistkaj, Łarysa Varabjova.

Mocnyja napoi nie padavalisia i nie pradavalisia, uvachod byŭ stroha pa zaprašalnych kvitkach, zdabyć jakija było niaprosta. A rabili ŭsio heta na amatarskich pačatkach rabotniki «Chimvałakna», zachoplenyja tvorčaściu ludzi. Heta sapraŭdy była redkaja ŭ tahačasnaj Biełarusi čynnaść sapraŭdnaj kultury ŭ lepšym sensie hetaha słova.

«Menuet»

U muzyčnaj škole ŭ kancy siamidziasiatych stvorany i plonna pracuje ansambal kamernaj muzyki «Menuet». Ihrajuć u ansambli vykładčyki muzyčnaj škoły. Stvaryła ansambal i kiravała im 14 hadoŭ Halina Daŭbiščuk, pijanistka, zdolny pedahoh.

I ansambal «Menuet», i ansambal narodnaha tancu «Čabarok» z nabyćciom Biełarusiaj niezaležnaści nia raz byli z hastrolami ŭ roznych krainach Zachodniaj Eŭropy, dzie ich vielmi ciopła prymali hledačy.

Katlaroŭ

Jość u horadzie karcinnaja halereja «Tradycyja» imia mastaka Hiermana Pranišnikava, stvoranaja i ŭznačalvanaja paetam Iziasłavam Katlarovym, pieršym staršyniom Rady TBM imia F.Skaryny ŭ horadzie.

Adkryvałasia halereja ŭ 1992 hodzie persanalnaj vystavaj tvoraŭ Alaksieja Maračkina. Svaje persanalnyja vystavy ŭ našaj halerei rabili takija metry biełaruskaha žyvapisu, jak Haŭryła Vaščanka, Vasil Šaranhovič, Viktar Alšeŭski, były śvietłahorac Uładzimier Ziankievič, Uładzimier Savič, Feliks Januškievič, Neli Ščasnaja. Nam usie jany cikavyja.

Toj ža I.Katlaroŭ, razam z žonkaj, paetkaj Sofjaj Šach, kiruje lithurtkom pry hazecie «Śvietłahorskija naviny».

Hetkija frahmenty kultury, sapraŭdnaj, nia toj, jakaja z-pad pałki, isnujuć u horadzie, źbierahajučy nas dla nas.

Brydota

A aficyjnymi ŭstanovami kultury, pad patranažam uładaŭ ładziacca častyja, nie pa srodkach maštabnyja śviaty i masavyja pahulanki. Dzień horadu, śviaty, źviazanyja z druhoj suśvietnaj vajnoj.

Uražańni ad ich prykryja. Vielmi mała ŭ hetych pahulankach biełaruskaha, daminuje rasiejskaja papsa ŭpieramiešku z zaklikami «aby nie było vajny». Nad pjanym natoŭpam, jaki ŭ apošnija hady źbirajecca la adkrytaj estrady na ŭźbiarežžy Biareziny, łunaje alkaholny duch u sumiesi z amijakam — z prybiralniami tut, jak i paŭsiul u Biełarusi, deficyt. Z dynamikaŭ lijecca papsa, a z natoŭpu hučyć brydkaja rasiejskaja łajanka.

Na žal, na praciahu apošniaha dziesiacihodździa hetaja brydota raspaŭzłasia praktyčna pa ŭsich płastach hramadztva, niezaležna ad uzrostu, połu, sacyjalnaha statusu, uzroŭniu adukavanaści ludziej.

Kaliści, hadoŭ 25 tamu, u rasiejskich haradach ja časta byvaŭ šakavany, čujučy z vusnaŭ maładych, pryhožych dziaŭčat i žančynaŭ brudnyja patoki rasiejskaha matu. A ciapier toje samaje i ŭ nas.

Sumna heta i tamu, što ŭ našaj cudoŭnaj biełaruskaj movie dastatkova narmalnych słovaŭ i vyrazaŭ, kab vykazać usie pačućci, usie mahčymyja dušeŭnyja pakuty i radaści, nie prybiahajučy da rasiejskaha matu. Takich, jak u rasiejcaŭ, u našaj movie i słovaŭ niama naahuł.

Sumna i toje, što ŭžo šmat jakija biełaruskija vydańni, u tym liku j najlepšyja, vypuskajuć na svaje staronki rasiejskaje brydkasłoŭje.

Voś čamu, pišučy pra Śvietłahorsk, mnie chočacca słovy «moj» i «śvietły» ŭziać u dvukośsie.

I jašče pra adzin «dar» Rasiei. Za apošnija dziesiać hadoŭ padjezdy i lifty našych damoŭ pieratvoranyja ŭ prybiralni. U siamidziasiatyja-vaśmidziasiatyja hady takoha nie było. A ŭ Maskvie — było. Pamiataju. Źjeli jany nas, źjeli...

Dajneka

Samym viadomym spartoŭcam, vyhadavanym u Śvietłahorsku, treba ličyć baskietbalista Valeru Dajneku, siońniašniaha hulca kamandy CSKA i zbornaj Rasiei. A pačynaŭ jon hulać u baskietboł u Śvietłahorsku pad kiraŭnictvam trenera Mikałaja Zarubava.

Kiruje horadam, jak raniej było modna pisać, kamanda maładych prahmatykaŭ. I mer, i jahony pieršy namieśnik — enerhietyki pa adukacyi, vyjšli sa Śvietłahorskaj CEC. Abodvum krychu bolš za 40, abodva, naturalna, prajšli «kampartyjnuju zahartoŭku». Apošniaje, praŭda, nie pieraškadžaje im davoli paśpiachova vieści składanuju haspadarku horadu. Mera zavuć Balasłaŭ Kazimiravič Pirštuch, pieršaha namieśnika — Jaŭhien Anatolevič Ždanovič.

Jakabson

Raniej meram Śvietłahorsku byŭ Alaksandar Jakabson, deputat biełaruskaha parlamentu 12 sklikańnia, siońniašni «pałatnik». Byŭ jon dobrym haspadarnikam, karystaŭsia pavahaj śvietłahorcaŭ, dvojčy zapar vybiraŭsia deputatam u parlament. Na apošnich vybarach pieramoh spačatku kandydata ad BNF Telmana Maślukova, a ŭ druhim tury — i vielmi papularnaha ŭ horadzie tahačasnaha namieśnika dyrektara «Chimvałakna» Valera Kasiča.

Heta jon, A.Jakabson, jašče ŭ 1992 hodzie z parlamenckaj trybuny adnym ź pieršych, kali nia pieršy, ahučyŭ i sprabavaŭ abhruntavać nieabchodnaść kanfederacyi z Rasiejaj. Paśla sumnaviadomaha referendumu staŭ «pałatnikam», za što, vidać, i pajšoŭ uharu — ciapier jon mer Homiela.

Dysydenty

Pieršyja dysydenckija prajavy ŭ Śvietłahorsku pryjšlisia na peryjad «pierabudovy». Tych, chto byŭ choć u čym-niebudź niazhodny ź linijaj uładaŭ, tady ŭ horadzie zvali «niefarmałami», a pradstaŭniki kampartyjnych strukturaŭ i ich pamahatyja ŭvieś čas imknulisia «dać niefarmałam boj».

Pieršaj ža arhanizavanaj supołkaj u Śvietłahorsku była historyka-krajaznaŭčaja supołka «Poŭnia». Zasnavalnikami jaje byli Piatro Łoban, Juraś Zacharanka, Aleś Viarhiejčyk, Artur Krasnabajeŭ, Telman Maślukoŭ.

Krychu paźniej utvaryłasia Ekalahičnaja Rada, dzie aktyŭna pracavali Jaŭhien Fink, Mikałaj Łahuta, Anatol Sakałoŭski, Valancina Bražnik. Siabry Ekalahičnaje Rady nia tolki pryrodu ratavali, ale vykryvali i nieprystojnyja ŭčynki kiraŭnikoŭ horadu i rajonu: nabyćcio biez čarhi aŭtamabilaŭ, impartovaj videaaparatury i inšych, jak tady kazali, «deficytaŭ». Za heta siabroŭ «Poŭni» i Ekalahičnaj Rady vyklikali da načalstva, dy «apracoŭvali», a najbolš aktyŭnym, u pryvatnaści, Arturu Krasnabajevu, pahražali navat rasstrełam.

Paśla pieršaha źjezdu BNF u Vilni Aleś Silič i Aleś Viarhiejčyk sabrali na VA «Chimvałakno» schod. Hetki byŭ čas. Dazvalali navat sklikać schody na zavodach.

BNF razam z Ekalahičnaj Radaj arhanizavali i praviali ŭ horadzie šmatludnyja mitynhi ŭ 1991 i 1992 hadach. U nastupnyja hady cikavaść da ich źmienšyłasia, ludzi źniavierylisia jak va ŭładach, tak, na žal, i ŭ apazycyi. U vybarach parlamentu 1995 hodu ŭ Śvietłahorsku redaktar «Svabody» Ihar Hiermiančuk trapiŭ tolki ŭ druhi tur. U druhim ža tury vybary nie adbylisia.

A arhanizacyju TBM imia F.Skaryny ŭznačalvaju ja sam. U arhanizacyi 30 siabroŭ, siarod jakich taki vołat, jak nastaŭnik ź vioski Dubrovy, stały karespandent «Našaj Nivy» Mikoła Busieł. Heta jon, žyvučy ŭ vioscy, stvaryŭ niekalki biełaruska-inšamoŭnych słoŭnikaŭ, pierakłaŭ na biełaruskuju movu knihu narodnych kazak Parahvaju i ŭryŭki z «Dekameronu» Bakača.

Za Čyhira

Tut, u małym horadzie, my nia nadta padzialajemsia pa palityčnych pohladach na beenefaŭcaŭ, siabroŭ Hramady i AHP. Nas dla takich padziełaŭ prosta mała. U časy važnych palityčnych padziejaŭ my jadnajemsia i razam robim spravu.

Tak było i pad čas travieńskich vybaraŭ prezydenta, arhanizavanych Viarchoŭnym Savietam. Rajonnaja i haradzkaja vybarčyja kamisii byli stvoranyja z pradstaŭnikoŭ usich apazycyjnych partyjaŭ i hramadzkich arhanizacyjaŭ horadu. Voch, jak nas usich prapuskali praz koła karnych orhanaŭ! Ale nie aryštavali nikoha, rabotu my daviali da kanca — nakolki chapiła ŭ nas ludziej.

Našyja siabry ź pieranosnymi skrynkami dla hałasavańnia abyšli samy vialiki ŭ horadzie internat-małasiamiejku. I amal usie prahałasavali. Admovilisia ad hałasavańnia tolki ŭ dźviuch kvaterach. Bolšaść hałasavali za Čyhira, zusim niamnohija vykreślili abodvuch kandydataŭ. Pry hetym nichto nie patelefanavaŭ u karnyja orhany, nichto «nie zakłaŭ». Heta daje padstavu dumać, što kali b adbylisia sapraŭdy svabodnyja vybary prezydenta Biełarusi, dyk hramadzianina Łukašenku na hetych vybarach napatkaŭ by toj los, što i Kiebiča ŭ 1994 hodzie.

Praŭda, zusim biaz strataŭ u vyniku vybarčaj kampanii nie abyšłosia. Paśla zakančeńnia jaje dvoje našych siabroŭ, muž i žonka Źmicier Majsiejenka i Taciana Pinčuk, źjechali ŭ Niamieččynu, akazalisia ŭ lahiery ŭciekačoŭ i čakajuć adkazu na svaju zajavu ab atrymańni palityčnaha prytułku.

Nacyjanalna śviadomaja moładź, vypuskniki liceju, technikumu ŭtvaryli svaju supołku «Kresiva», jakaja arhanizoŭvała maładziovyja letniki ŭ 98 i 99 hadach. Vydała paru numaroŭ svajho biuletenia, što hetak ža zaviecca.

Mnoha nas ci mała?.. My ŭsie svaje. Na svajoj ziamli. Haroju za svaju ziamlu. Haroju adzin za adnaho. Z nas pojdzie novaja Biełaruś. Śvietłahorsk u Biełarusi adzin, ale takich Śvietłahorskaŭ šmat.

*Papiaredni artykuł pra Śvietłahorsk drukavaŭsia ŭ «NN» №35 za 1999 h.