Polšča ŭžo viarnuła paviety
U artykule «Rajonnyja cyrymonii» ŭ minułym numary «NN» vy pišacie pra paviety: «Palaki ŭ siabie chočuć ich viarnuć». Dyk palaki ŭžo toje zrabili. Administracyjnaja reforma 1998 hodu viarnuła ŭ Polščy samakiravanyja vajavodztvy i paviety.
Paviety ŭ Polščy stvaryŭ kala 1300 hodu karol Vacłaŭ II Česki, aryjentujučysia na siarednieeŭrapiejskija madeli (najpierš niamieckija). Adnym z nabytkaŭ Haradzielskaj polska-litoŭskaj unii było ŭtvareńnie ŭ Litvie systemy terytaryjalnaha padziełu na ŭzor Karony. Padzieł na vajavodztvy i paviety praisnavaŭ u Rečy Paspalitaj da 1795 h. Paźniej, u čas padziełaŭ, roznym byŭ los vajavodztvaŭ, ale paviety zastalisia.
Pry adnaŭleńni niezaležnaści ŭ 1918 h. Polšča pieraniała terytaryjalnyja padzieły pa dziaržavach, jakija jaje padzialili. Paśla 1945-ha byli ŭnifikavanyja administracyjnyja padzieły, ukaraniałasia savieckaja systema narodnych savietaŭ — z abmiežavanaj kampetencyjaj i hijerarchična zaležnych ad partyjnych aparataŭ.
Zakon 1990 h. pra samakiravańnie hminaŭ byŭ Zakonam revalucyjnym. Hminy atrymali ŭ pasah realnuju kampetencyju, realnuju majomaść (udzieł u prybytkovych padatkach, pieravažna padatkach na nieruchomaść; pieralik na ŭłasnaść hminy častki miascovaj majomaści dziaržavy). Hmina vykonvaje z taho času svaje zadańni ad UŁASNAHA IMIA (a nie ad imia Dziaržavy, Uradu, Prezydenta i h.d.) i NA ŬŁASNUJU ADKAZNAŚĆ. Ułady hminy abirajucca jaje nasielnikami i tolki pierad imi adkazvajuć. Rada Hminy sama zaćviardžaje biudžet. Kiraŭnictva hminy adkazvaje tolki pierad Radaj. Dziaržava kantraluje tolki adpaviednaść rašeńniaŭ pravu — nie kantraluje metazhodnaści, dakładnaści i haspadarčaści takich rašeńniaŭ.
Na čale pavietu staić starasta, a zaćviardžaje jaho Rada pavietu. Na čale hminy staić vojt (u viaskovych hminach), burmistar (u miestačkovych hminach) albo prezydent miesta (u haradach, dzie bolš za 100 tysiačaŭ nasielnikaŭ).
Aprača taho, hminy mohuć vyrašać pra ŭtvareńnie dapamožnych adzinak — solectvo (z sołtysam), dzielnica, osiedle.
Naprykancy lista pasyłaju śpis harantyjaŭ, jakija pavinna mieć miascovaja supolnaść, kab nazyvacca samakiraŭničaj:
1. Abaviazkovaja prynaležnaść nasielnictva da samakiraŭničaj supolnaści (kožny nasielnik jość čalcom samakiravańnia).
2. Pavaha da prava ŭłasnaści adzinak samakiravańnia.
3. Pryncyp pasilnaści funkcyjaŭ: najbližejšyja spravy abyvatali pavinny vyrašać u sfery najbližejšaj (siamja — škoła — hmina — paviet — vajavodztva — dziaržava). Dziaržava nie pavinna zajmacca miascovymi spravami (naprykład, miascovyja darohi, paradak, dohlad budynkaŭ. U Polščy dohladam pačatkovych škołaŭ zajmajucca hminy, a siarednich škołaŭ — paviety).
4. Jurydyčnyja harantyi niezaležnaści miascovych orhanaŭ ułady.
5. Sudovy kantrol za imi.
6. Orhany vajavodzkaha samakiravańnia nia jość dla pavietaŭ i hminaŭ orhanami nahladu albo kantrolu, jany nie spaŭniajuć funkcyi orhanaŭ vyšejšaj stupieni ŭ administracyjnym strukturavańni (nielha admianić rašeńnie starasty rašeńniem vajavody).
7. Miascovyja ŭłady abirajucca šlacham demakratyčnych vybaraŭ.
8. Samakiravańnie maje ŭłasnuju majomaść, biudžet, udzieł u padatkach.
Adam Saŭer, Varšava
