Siarhiej Paŭłoŭski. Matyvacyi samahubcy

 Siarhiej Paŭłoŭski

Matyvacyi samahubcy

Zaŭvažnaja ŭ Miensku tendencyja apošniaha času — apazycyjnyja akcyi pa-rasiejsku. Hazety, ulotki, nalepki, nadpisy na płatach... Tam, dzie raniej haspadaryła biełaruščyna, ciapier niejk natužna i vinavata, byccam siabie saromiejučysia, prajaŭlajecca mova Puškina. Źjava ŭsio bolš prykmietnaja i adčuvalnaja nie ŭ kantekście palityki, a ŭ kantekście etyki i estetyki, navat litaratury. Ja sprabuju ŭjavić siabie na miescy mienskaha padpolščyka, jaki nočču farbaju vyvodzić na ścianie rytaryčnaje pytańnie pa-rasiejsku: «Hdie Hončar?» Zdymak hetaha hrafici nadrukavała ŭsia demakratyčnaja presa. I voś maje pačućci — čaho ŭ ich bolej? Strachu pierad miantami, jakija zapratorać na piać sutak u raźmierkavalnik, ci taje vuścišy, jakuju adčuvaje chvory, kali pierastaje słuchacca ruka, ci taho azartu hrešnika, što spakusiŭsia na niešta niedazvolenaje i śviatoje? Daliboh, hety kłubok pačućciaŭ varty piara Dastajeŭskaha — mnie žyva bačycca taki frahment u jahonym ramanie «Biesy». Dazvolu sabie mierkavańnie, što na hlebie siońniašniaha našaha hramadzkaha žyćcia musiła b naradžacca mienavita takaja litaratura.

Pieršaj achviaraj sioletnich pieradvybarnych žarściaŭ stanovicca biełaruskaja mova.

Historyja prablemy adnosna niepraciahłaja i ŭsia adbyłasia na našych vačoch. Z pačatkam pierastrojki biełaruskaja demakratyja vyjšła na śviet z napaŭpadpolnych, maładziovych i kulturnickich biełaruskich supołak. Jak tady kazali — ź niefarmałaŭ. Mienavita mova stała pieršym apaznavalnym atrybutam demakratyi. Jana, mova, darečy, i ciapier — adnaznačny palityčny lakmus. Na movie havorać zmahary za Biełaruś. Na movie havoryć apazycyja. Niekali jany byli nieadździelnyja. Adnak sytuacyja pačała mianiacca.

Za hetyja 10—15 hadoŭ źmianiłasia pakaleńnie, nad demakratami fatalna navis znak biasplonnaści ichnych vysiłkaŭ. Vuličnyja zmahańni, ulotki dy nalepki — usio minałasia, a niejkaha jakasnaha zruchu ŭ hramadztvie tak i nie nastavała. Tady ŭźnikła pytańnie — a moža plonu niama tamu, što demakratyja havoryć z narodam «na roznych movach»?

Chto chutčej, chto daŭžej, ale — abrusieli. Adnak vyniki minułych hadoŭ pakazali, što i apošniaja achviara plonu nie daje. Nie rastuć nakłady abrusiełych hazet, dyj hrafici na płatach, ščyra kažučy, nie vyklikajuć davieru. Byccam heta nie miascovaja arhanizacyja «Zubr», a daŭnija siabry biełaruskaj demakratyi, maskoŭskija antyfašysty, paśpiašalisia na dapamohu. Bo chto b heta ŭ nas skandavaŭ «niezavisimosť»?

Naturalna, mechanizm moŭnych pracesaŭ našmat składaniejšy, čym prostaja źmiena znakaŭ. Jak pakazali vyniki apošniaha pierapisu, biełarusy nie havorać na movie Lermantava i Puškina. Pavodle vobraznaha vyrazu Adama Hlobusa, havoračy pa-rasiejsku, u dušy jany havorać pa-biełarusku.

Vierahodna, isnuje i prostaja formuła hetkaha moŭnaha kanfliktu. Mova havorki i mova piśma — heta dźvie zusim roznyja movy. Heta vielmi dobra viedajuć supracoŭniki biełaruskich hazet, jakija pracujuć z redakcyjnaj poštaj.

Ciapier biełaruskaja mova vyhladaje apošniaj achviaraj biełaruskaj demakratyi. Dakładniej, pazbaŭleńnie ad biełaruščyny zdajecca bolšaści biełaruskich apazycyjaneraŭ apošniaj nadziejaj na pieramohu. Ja ŭžyvaju hetkija słovy, bo nadta časta ciapier čuju ich u mienskich palityzavanych asiarodkach. Tam usie žyvuć da času iks, da prezydenckich vybaraŭ, i navat nie varožać pra toje, što budzie paśla. U takim kantekście admaŭleńnie ad biełaruščyny nahadvaje mnie pavodziny samahubcy. Bo kožnamu zrazumieła, što paśla vybaraŭ jakraz biełaruščyna, biełaruskaja mova i zastaniecca. I paśla vybaraŭ, i paśla apazycyi.

Mova — heta nie katehoryja palityčnaje taktyki. Jaje termin nie vymiarajecca miesiacam i hodam. Jana — pradstaŭnica śvietu viečnaha, našmat mudrejšaha za samaha mudraha siarod nas, žyvych, i jana, jak pryncyp, pry lubych tvaich pralikach i chibach, pry lubych źmienach vonkavaje sytuacyi, zaŭsiody vyniesie, vyciahnie, vyratuje ciabie — nia siońnia, dyk zaŭtra. Adzinaje, čaho jana patrabuje — heta viernaści sabie. Biełaruskaja demakratyja bieź biełaruskaj movy moža praisnavać da času iks, kali ci pan ci prapaŭ. Demakratyja z movaj maje šancy na doŭhaje žyćcio i pieramohu. Ale nia maje šancu prapaści.

Niekali Ŭładzimier Duboŭka lubiŭ paŭtarać takuju frazu: «Nam niama čaho hublać, akramia rasiejskaj movy». Paśla hetaja fraza fihuravała ŭ jahonaj kryminalnaj spravie jak złačynstva, za jakoje jon na doŭhija hady byŭ vysłany ŭ sibirskija kamieniałomni. Jahonaja fraza zrazumiełaja i siońnia. Sens jaje nie prapaŭ. Što da palityčnych pracesaŭ, jakija adbyvajucca ŭ našym hramadztvie, dyk tut inšy pryncyp: nam niama čaho hublać, aproč biełaruščyny. Lohiku tych demakrataŭ, jakija vyraklisia biełaruskaj movy, mnie ciažka zrazumieć. Čałavieku, što źbirajecca žyć, nikoli da kanca nie zrazumieć matyvacyi samahubcy.