Ajnštajna, jaki 100 hadoŭ tamu stvaryŭ specyjalnuju teoryju adnosnaści, ličać hramadzianinam śvietu: na praciahu svajho žyćcia jon mieŭ niekalki hramadzianstvaŭ, u tym liku švajcarskaje, niamieckaje i amerykanskaje. Vučańniazdara ŭ škole, u 26 hadoŭ Ajnštajn robić adkryćcio, za jakoje paźniej atrymaje Nobeleŭskuju premiju.
Pierakanany pacyfist, Ajnštajn u 1939 padpisvajecca pad listom da prezydenta ZŠA Ruzvelta z papiaredžańniem pra niebiaśpieku stvareńnia atamnaj bomby ŭ Niamieččynie, inicyjujučy pačatak amerykanskaha atamnaha prajektu. Paśla Chirasymy i Nahasaki Ajnštajn patrabuje zabaranić jadziernuju zbroju i zaścierahaje pierad honkaj uzbrajeńnia zvyšdziaržaŭ. Aktyŭny ŭdzielnik sijanisckaha ruchu, u 1952 jon admaŭlajecca stać prezydentam Izrailu. Da samaj svajoj śmierci ŭ 1955 Ajnštajn zachoŭvaje pačućcie humaru i raskazvaje anekdoty svajmu papuhaju, kab «vyvieści jaho z depresii». 2005 hod u Niamieččynie abvieščany hodam Ajnštajna.
Jak nacy vykarystali Ajnštajna
«Moj muž uvieś čas atrymlivaje abraźlivyja listy», — aburałasia Elza Ajnštajn 11 krasavika 1933 u liście da svajoj siabroŭki. «Niamieckija habrei dumajuć, što jon niasie im niaščaście».
Pačatak najbolš złaviesnaj epochi ŭ niamieckaj historyi. 30 studzienia 1933 hodu Hindenburh pryznačyŭ Adolfa Hitlera rajchskancleram; vybary 5 sakavika niečakana prynosiać NSDAP balšyniu miescaŭ u parlamencie. Tym časam dyskryminacyja habrejaŭ nabyvaje pahroźlivyja maštaby. Z aściarohi za svajo zdaroŭje i žyćcio Ajnštajn u kastryčniku 1933 razam z žonkaj vypraŭlajecca ŭ emihracyju ŭ ZŠA. Toje, što Ajnštajn u taki ciažki i niebiaśpiečny dla jaho čas atrymlivaje poŭnyja abvinavačańniaŭ listy akurat ad habrejaŭ, na pieršy pohlad zdajecca paradaksalnym. Čamu kamuści prychodziła ŭ hałavu ŭskładać na suśvietna viadomaha fizyka adkaznaść za palityčnyja padziei ŭ Niamieččynie?
6 listapada 1919 brytanskija astranomy ŭpieršyniu dali nieabvieržnyja eksperymentalnyja dokazy słušnaści teoryi adnosnaści: nazirańni padčas poŭnaha soniečnaha zaćmieńnia paćvierdzili hipotezu Ajnštajna ab tym, što pramiani śviatła ŭ hravitacyjnych palach adchilajucca ŭ dva razy macniej, čym pradkazvała klasyčnaja fizyka.
Nastupnym dniom londanskaja «Tajms» hučna abviaściła pra zornuju hadzinu tearetyčnaj fizyki: «Navukovaja revalucyja. Novaja teoryja suśvietu. Ujaŭleńni Ńjutana byli niasłušnyja!» Ciaham niekalkich dzion viestka ablacieła ŭvieś śviet.
Uvosień 1919 presa, jakaja dahetul amal nia zhadvała teoryi adnosnaści i jaje tvorcy, vybuchnuła artykułami na hetu temu. U nastupnyja hady byli nadrukavany tysiačy artykułaŭ, brašur i knižak — amal usie sumnieŭnaha navukovaha ŭzroŭniu i zbolšaha zahadzia zadumanyja jak pravakacyja, ahitacyja ci palemika.
Poŭny varyjant čytajcie ŭ papiarovaj i pdf-versii hazety "Naša Niva"
Aleś Piatkievič; Spiegel.de
