Маршруты народная логіка абрала невыпадкова: Вільня — старая сталіца, а Косава — месца, дзе стаіць неверагоднай пышнасці і багацця палац. І нічога, што ён на дзвесце год маладзейшы за ружанскі.
Бізнес-магнат
Гісторыя роду Пуслоўскіх, якія пакінулі па сабе такую памяць, не падобная да Радзівілаў, Сапегаў, Агінскіх. Не было звычайнага для магнацкіх фамілій генеалагічнага дрэва, якое каранямі ішло б да Гедыміна. Не было службы каралям і вялікім князям, слаўных перамог у бітвах.
Хоць па-руску, казалі сучаснікі, ён гаварыў з цяжкасцю — карыстаўся польскай і беларускай. Не ведаў таксама ні французскай, ні нямецкай — такі быў узровень адукацыі перад канцом Рэчы Паспалітай.
Паўстанне Касцюшкі, напалеонаўскія войны, выступ 1830-га — Пуслоўскі дзейнічаў насуперак стэрэатыпам і ні ў чым з гэтага не браў удзелу. Нельга сказаць, што ён не цікавіўся палітыкай, проста, як бізнесовец, абыходзіў вострыя вуглы.
Пуслоўскі пачынаў з суконнай мануфактуры ў мястэчку Хомск, арандаваным у Агінскіх. (Цікава, што ў той самы час непадалёк ад Масквы пачынаў свой тэкстыльны бізнес прыгонны селянін Сава Марозаў — і да 1820-х зарабіў такія грошы, што выкупіў з прыгону і сябе, і дарослых сыноў.)
Калі кажуць пра гаспадарчую рухавасць Пуслоўскага, забываюцца, як часта бывае, згадаць пра жанчын, якія за ім стаялі. Яго жонка Жазэфа з Друцкіх-Любецкіх і жончына сястра Тэрэза Сцыпіёнава, што аўдавеўшы жыла пры іх, разам з Войцехам утваралі мазгавы цэнтр усіх бізнес-праектаў. Пазней да іх далучыўся брат жонкі, Францішак Ксаверый Друцкі-Любецкі. Ён, успаміналі сучаснікі, «жыў парадамі» Пуслоўскага і зрабіў імклівую кар’еру чыноўніка Расійскай імперыі: займаў пасады гродзенскага ды віленскага губернатара, быў міністрам фінансаў Царства Польскага. Імператар Аляксандр І нават падарыў Любецкаму брыльянтавы пярсцёнак.
Ёсць версія, што менавіта дзякуючы швагру Пуслоўскі ў 1812-м, падчас вайны з Напалеонам, атрымаў мільённы кантракт на пастаўку сукна, збожжа і мяса расійскаму войску.
Гэта не перашкодзіла ім праз некалькі год разам абедаць у маёнтку Міхалін. Казалі, што Пуслоўскі залучыў да сябе Аляксандра І, што якраз праязджаў побач, каб выпрасіць дараванне для сына Уладзіслава. Таго выгналі з элітнага кавалергардскага палка за дуэль.
Шанавальнік Касцюшкі
Фальварак аднаўлялі па тагачасных малюнках і абмерах.
У часы Касцюшкаў усё наваколле было заселенае. Непадалёк, прыкладна на месцы сённяшняй паркоўкі, стаяў дом косаўскага старасты. Яшчэ адзін вялікі падмурак адшукалі справа ад палаца, дзе цяпер стаіць гарадок з будаўнічых вагончыкаў. Мерачоўшчына не складалася з аднаго Касцюшкавага дома.
У часы Касцюшкі наваколле мела зусім іншы рэльеф. Змяняць яго пачалі Пуслоўскія: выкапалі тры ставы, а з узятай зямлі насыпалі ўзвышша, на якім стаіць палац.
А ў 1960-я з’явілася яшчэ вялікае возера.
Неаготыка
Палац Пуслоўскіх быў створаны ў модным на той час неагатычным стылі — з вежамі, зубцамі, спічастымі вокнамі.
Неаготыка ў наваколлі Косава
Гэта капліца на каталіцкіх кладах, збудаваная ў 1859-м, у часы Вандаліна Пуслоўскага.
Яе адметнасць — умураваныя ў сцены помнікі ранейшых часоў. Непадалёк, пад вялікім дубам, пахаваныя паўстанцы Каліноўскага.
Каменная Касцюшкава купель без усякага пафасу выстаўленая ў касцёле.
Няўзброеным вокам бачнае падабенства касцёла да палаца Пуслоўскіх.
Тэхналагічнасць і дзівосы
Пуслоўскія мелі цёплыя падлогі ў 1838-м!
Тагачасная фотатэхніка зафіксавала ў лепшым выпадку фасады і элементы інтэр’еру — накшталт роспісаў у танцавальнай Белай зале.
Усе залы палаца называліся па колерах і мелі розныя функцыі: у Ружовай, напрыклад, працавалі, у Чорнай гулялі ў карты. Палац меў 132 памяшканні, мастацкую галерэю, бібліятэку з дзесяці тысяч кніг.
Першы раз палац разрабавалі ў часе першай сусветнай. Між войнамі тут была мясцовая польская адміністрацыя і школа пчалаводства. У другую сусветную немцы прыстасавалі палац пад гета для косаўскіх яўрэяў. У 1944-м партызаны запалілі яго.
Палаючая страха абрынулася і прабіла падлогі другога паверха. Без даху і вакон палацу Пуслоўскіх было наканавана прастаяць паўстагоддзя.
Цяпер не верыцца, што яшчэ трынаццаць год таму, у 2008-м, вакол палаца, шчыльна да сцен, шумелі хвоі. Уздымацца на гару перашкаджалі зараснікі баршчэўніка.
Парк быў таксама знішчаны. Пра яго нагадваюць старая ліпа і тры лістаўніцы, што перажылі ўсе нягоды ХХ стагоддзя.
Ні ўнікальная сістэма цёплых падлог, ні «музычныя» сцены падчас аднаўлення не захаваліся. Затое ў палацы з’явіліся рэстаран і гатэль, а ў адной з цэнтральных вежаў збіраюцца зрабіць ліфт.
Белая зала
Пускаюць наведнікаў таксама ў яшчэ два меншыя памяшканні з эклектычным наборам мэблі, якія супрацоўнікі музея ўмоўна называюць «вітальня» і «сталовая».
Дарэчы, многія памылкова лічаць, што цяперашні пад'езд да палаца з боку Мерачоўшчыны — з каванай брамай, высокімі прыступкамі, ганкам — гэта і ёсць парадны ўваход у палац. Насамрэч парадны — з адваротнага боку. Ён пакуль упіраецца ў лес, тая частка закрытая для наведнікаў. А ўсё, што мы бачым — гэта такі сабе маленькі задні дворык Пуслоўскіх.
Як той казаў — мы бачым далёка, бо стаім на плячах тытанаў.
Каментары