Padtrymka, jakuju ŭ Polščy vyłučali i biełaruskim teatram, stała dastupnaj tolki ŭkraincam? Razabralisia, što adbyvajecca i jak žyvie niezaležny teatr za miažoj
Paśla 2020 hoda mnohija biełarusy zhubili mahčymaść pracavać unutry krainy praz svaju hramadzianskuju pazicyju. Siarod ich i tvorcy. «Kupałaŭcy» emihravali ledź nie cełaj trupaj. Ale akramia ich, dziasiatki akcioraŭ i režysioraŭ ź niezaležnych teatraŭ apynulisia ŭ čužych krainach, vymušanyja pačynać žyćcio z nula. U Polščy z 2021 hoda mnohich ź ich padtrymlivała Ministerstva kultury: dziakujučy vyłučanym srodkam, za try hady amal 200 rezidentaŭ zmahli realizavać novyja prajekty na roznych polskich placoŭkach.
23.08.2024 / 11:12
U hetym hodzie prahrama, raniej adkrytaja i biełarusam, zastałasia dastupnaj tolki ŭkraincam. «Heta moža być hłabalnaj i vielmi surjoznaj prablemaj dla nas u budučyni», — bje tryvohu režysiorka Valancina Maroz, kiraŭnica Łabaratoryi sacyjalnaha teatra, pradstaŭnica Biełaruskaha instytuta teatra — kamjunici niezaležnych teatralnych dziejačaŭ. «I tamu ja chaču, kab my byli pačutyja».
«Niezaležny teatr paśla padziej 2020-ha prosta abvaliŭsia»
Teatralny instytut imia Źbihnieva Rašeŭskaha ŭ Varšavie zapuściŭ prahramu art-rezidencyj, jakoj mahli karystacca biełarusy ŭ kryzisny dla tvorcaŭ momant — u 2021 hodzie niechta ŭžo źjechaŭ ź Biełarusi, a niechta zastaŭsia biez pracy ŭnutry krainy, bo ich ustanovu likvidavali. Ci paprostu nie prachodziŭ «fejs-kantrol» dla atrymańnia hastrolki.
«Kali niezaležny teatr paśla padziej 2020-ha prosta abvaliŭsia i ŭsie prajekty byli ci zakrytyja, ci źniščanyja, byŭ šok i nierazumieńnie, jak žyć dalej, jak zajmacca teatram. I kali ŭ Polščy zapuścili takuju prahramu, heta była mahčymaść i hrošy niejkija zarabić, pryčym nie ŭ «Biedroncy» (nazva bujnoj sietki praduktovych kram u Polščy. — NN), a zajmajučysia svajoj prafiesijaj. Dziakujučy hetaj opcyi, my, možna skazać, uzdužali, padnialisia na nohi, źjavilisia niejkija płany, niechta raspačaŭ novyja prajekty — heta absalutna nieacenna», — kamientuje Valancina Maroz.
Valancina Maroz. Fota z archiva surazmoŭcy
Plus polskich rezidencyj byŭ u tym, što jany nie prosta adkryvali dostup da sutačnych hrošaj, a davali «dach» dla repietycyj i premjernych pakazaŭ. U ich miežach mahła sabracca cełaja trupa, kamanda, jakuju da hetaha raskidała pa roznych miescach śvietu.
Historyi troch biełaruskich trup, jakija ŭ emihracyi pačali ŭsio z nula
Tak, Łabaratoryja sacyjalnaha teatra, jakoj kiruje Valancina i kalektyŭ jakoj amal całkam emihravaŭ za miažu, padčas rezidencyi-2021 zrabiła śpiektakl pa pjesie «Paŭhoda» ajčynnaha dramaturha Kasi Čakatoŭskaj. Pastanoŭka, jakaja pieradaje chranałohiju šaści miesiacaŭ žyćcia adnoj dziaŭčyny paśla vybaraŭ u Biełarusi, była pakazanaja ŭ Poznani i na fiestyvali ŭ Lublinie.
U 2022 hodzie ŭ miežach novaj rezidencyi kalektyŭ try miesiacy pracavaŭ nad dakumientalnym śpiektaklem «Raskolina» — pra razryvy siamiejnych suviaziaŭ na fonie roznych pohladaŭ na pratesty i vajnu. Novuju pracu prezientavali ŭ poznańskim «Baraku kultury».
Fota sa śpiektakla pa pjesie «Paŭhady»
Akciorskaja siamja Novik pierabrałasia ŭ Polšču ŭ 2021 hodzie. Andrej byŭ adnoj z zorak RTBD, a Darja pracavała ŭ Vialikim teatry — kožny ź ich zvolniŭsia paśla padziej 2020 hoda.
Andrej i Darja Novik. Fota z archivaŭ hierojaŭ
Dziakujučy polskim rezidencyjam, amal adrazu paśla pierajezdu jany zmahli praciahvać zajmacca lubimaj pracaj. Śviet pabačyli čatyry śpiektakli: «Viarcinski. Emihracyja» — hetkaja paralel pamiž dośviedam tvorčych mihrantaŭ pačatku XX stahodździa i XXI; «Mora Kryściny», dzie raspaviali pra pieršyja dni pratestaŭ u Biełarusi ŭzoru 2020, a taksama antyvajennaje vykazvańnie «How are you?» — dakumientalny śpiektakl, sabrany z historyj uciekačoŭ, i muzyčny prajekt «Z@mova», stvorany pa matyvach piesień i rytuałaŭ Paleśsia.
Sceny z pastanoŭki «Mora Kryściny»
Razam z adnadumcami Andrej Novik zasnavaŭ u Varšavie novy niezaležny kalektyŭ — BY teatr, ale, kab praciahvać tvorčaść i mieć hrošy na žyćcio, usie jaho pradstaŭniki dadatkova pracujuć u inšych śfierach.
Scena z prajekta «Z@mova»
«U našych šerahach bolš za 20 asobaŭ. Heta pradstaŭniki roznych teatralnych prafiesij ź Biełarusi, Polščy, Rasii i Ukrainy — kampazitary, dramaturhi, režysiory, akciory. Usie prafiesijanały svajoj spravy. Niechta pracuje ŭ taksi, niechta na budoŭli ci kurjeram, pradaŭcom. Taki emihrancki los: za adnyja śpiektakli niemahčyma prakarmić siamju, asabliva kali jon raz na miesiac. Ale my ŭvieś čas sprabujem šukać niejkaje hrantavaje dafinansavańnie, partnioraŭ, kab zachavać kulturu i jaje raźvivać. Ale skažam ščyra, heta dajecca niaprosta».
Sam Andrej 2,5 hoda adpracavaŭ kurjeram, zvolniŭsia zusim niadaŭna:
«My adčynili ź siabrami teatralnuju kaviarniu Michelle i sprabujem pracavać tam jak barysty, kuchary i paralelna jak teatralnyja dziejačy — chto režysior, chto opiernaja dziva. Štopiatnicu ŭ nas ładziacca kancerty roznych kalektyvaŭ i solnyja vystupy».
Što tyčycca Darji, to ŭ jaje, jak kaža muž, składvajecca «bolš teatralna». Na siońnia jana paśpiachova pracuje ŭ troch polskich prajektach i vykładaje ŭ miascovych teatrach.
Darja pravodzić indyvidualnyja zaniatki pa vakale i zasnavała ŭłasny «hukavy teatr». A taksama ładzić majstar-kłasy ŭ roznych haradach Polščy. «Na apošni, naprykład, pryjšło 40 asob», — raspaviadaje Andrej.
Rezidencyi ŭpłyvali na vybar krainy dla rełakacyi
Kali pierad Andrejem Saŭčankam — kiraŭnikom, režysioram i akcioram «Tutejšaha teatra» paŭstaŭ vybar, dzie praciahvać svaju dziejnaść i žyćcio, teatr akurat atrymaŭ padćvieržańnie pryjomu na rezidencyju Teatralnaha instytuta imia Źbihnieva Rašeŭskaha. Heta i paŭpłyvała na rašeńnie pa rełakacyi.
Andrej Saŭčanka ŭ monapierformansie «Višniovy sad»
«Tutejšy teatr» praciahnuŭ pracu ŭ zamiežžy paśla taho, jak Andreja Saŭčanku zvolnili z teatra «Na bałkonie». Da hetaha jon pabyvaŭ na Akreścina i ŭ SIZA i, majučy padpisku pra niavyjazd, zmoh evakujavacca ź Biełarusi tolki z druhoj sproby.
Mienavita dziakujučy rezidencyjam, śviet pabačyli takija pracy «Tutejšaha», jak «Śviatło ŭ ciemry» pra los, žyćcio i tvorčaść paetaŭ 30-ch hadoŭ XX stahodzia; «Vino ź dźmuchaŭcoŭ» — eskiz śpiektakla pavodle apovieści Reja Bredbiery i ekśpierymientalnaja praca ź impravizacyjnym sposabam isnavańnia «Łabaratoryja Kantakta».
Kalektyŭ pakazvaje svaje pracy ŭ Varšavie, pakrysie pašyraje jadro publiki — ludzi chodziać na śpiektakli trupy i hatovyja płacić za kvitki. U płanach i novyja pastanoŭki, a taksama padača zajavak na dastupnyja rezidencyi, kab mieć prafiesijnuju bazu i mahčymaść skancentravacca vyklučna na tvorčaści.
Ahułam prychodzicca repietavać u volny ad inšych prac čas.
«Ja asabista sprabuju zarablać adukacyjnymi prajektami: vykładaju aratarskaje majsterstva», — kamientuje Andrej Saŭčanka. Pry hetym jon dadaje, što i ŭ Biełarusi na vyklučna tvorčy zarobak taksama vyžyć było składana.
«Hrošaj niama, kali źjaviacca — nieviadoma»
Usiaho ŭ 2021 hodzie praz rezidencyi ŭ Polščy prajšli 44 biełarusy i biełaruski, u 2022-m — 66 i ŭ 2023-m — 76. Na žal, mnohaje z hetaha było pakazana ŭsiaho adzin raz pa toj ža pryčynie: niedachop hrošaj.
Viasnoj hetaha hoda čarhovy nabor byŭ adkryty ŭžo tolki dla ŭkraincaŭ. Na pytańnie biełaruskich tvorcaŭ, čamu tak, u Teatralnym instytucie imia Źbihnieva Rašeŭskaha adkazali, što sprava ŭ abmiežavanym finansavańni: «Realizacyja prahramy zaležyć ad finansavych resursaŭ, što vyłučajucca ŭ vyhladzie metavaj subsidyi z boku Ministerstva kultury i nacyjanalnaj spadčyny pa zapycie instytuta. Sioleta my atrymali adkaz tolki na zajaŭku na subsidyju dla tvorcaŭ z Ukrainy» (kopija adkazu hetaha lista jość u redakcyi «Našaj Nivy»).
Ci źmienicca hetaja situacyja i kali, nie viedajuć navat u samim Ministerstvie — tudy dazvanilisia polskija kalehi, jakija aktyŭna padtrymlivajuć teatralnaje biełaruskaje kamjunici. Adkaz z Departamienta nacyjanalnych kulturnych ustanoŭ taksama pakul tumanny: hrošaj niama, kali źjaviacca — nieviadoma.
«Tut važna, što da ŭłady paśla parłamienckich vybaraŭ pryjšło novaje kiraŭnictva, novyja siły. Adbyłosia šmat źmienaŭ u kiraŭnictvie roznych instytucyj. Farmirujecca pohlad na toje, u jaki bok usim ruchacca. Nu i, mahčyma, hrošaj na kulturu, dapamohu ŭkraincam i biełarusam va ŭmovach vajny stanovicca ŭsio mienš. I my trapili ŭ hetuju rahatku», — zaŭvažaje Valancina Maroz.
«Dla mnohich heta budzie katastrofa i sychod z prafiesii»
«Naša Niva» dadatkova nakiravała ŭ Ministerstva kultury list z pytańniami pra budučuju palityku pa padtrymcy biełaruskich tvorcaŭ u Polščy. Kali my atrymajem adkaz, my apublikujem jaho asobna.
«Bieź niejkaha dadatkovaha finansavańnia, na žal, mnohija biełaruskija tvorčyja prajekty pavoli prychodziać u zaniapad i źnikajuć. U bolšaści ludziej niama druhoha vyjścia, jak iści pracavać u inšyja śfiery, i tady ŭžo nie znachodzicca ni mahčymaści, ni času na tvorčaść», — kamientuje Andrej Novik.
Andrej Saŭčanka ž adrazu raić najpierš spadziavacca na siabie:
«Rezidencyi byli dobraj mahčymaściu znajści novyja sposaby supracy i ŭzajemadziejańnia ŭ novaj krainie. Ale stavić pytańnie tak, što kali niama rezidencyj, to i niama teatra, ja nie mahu sabie dazvolić. Kali raźličvać vyklučna na ich, tady ŭvohule nijaki prajekt teatralny nie budzie isnavać».
«Rezidencyi, kaniečnie, nie vyrašali ŭsie prablemy emihrantaŭ, — dadaje Valancina Maroz. — Usio roŭna paralelna ludzi zarablali hrošy na žyćcio samastojna. Ale, dziakujučy takomu farmatu, zachoŭvalisia cełyja kalektyvy, ludzi mahli repietavać, supracoŭničać z polskaj prafiesijnaj supolnaściu i adnosna miakka intehravacca ŭ novaje hramadstva — za heta vialiki dziakuj.
Kaniečnie, źjaŭlajucca rezidencyi ŭ inšych jeŭrapiejskich krainach, ale zvyčajna tam prapanoŭvajecca zusim inšy farmat. Ujavić sabie, što my zhubim takuju mahčymaść — dla mnohich heta budzie katastrofa i sychod z prafiesii. Tamu, spadziajemsia, što koły dla biełarusaŭ na rezidencyi ŭ miežach Teatralnaha instytuta buduć adkryvacca, nas pačujuć», — reziumuje pradstaŭnica Biełaruskaha instytuta teatra.
U Akademii navuk pišuć novuju šmattomnuju historyju Biełarusi. Što źmienicca?
Dom tvorcaŭ u Varšavie akazaŭsia pad pahrozaj zakryćcia
Chalezin raspavioŭ, kali i dzie vyjdzie śpiektakl pra Snycinu sa Snycinaj