«Ja ŭsio ž taki biełarus». Historyi ruskamoŭnych ludziej, jakija ŭ apošnija hady pierajšli na biełaruskuju movu
30.10.2024 / 20:0
25 kastryčnika biełaruski muzyčny hurt «Piatla prychilnaści» vypuściŭ svoj siomy studyjny albom «Supierpazicyja». Heta pieršy całkam biełaruskamoŭny albom hetych muzykaŭ, bo da hetaha ŭsie ich tvory byli na ruskaj movie, a sam hurt maje vialikuju aŭdytoryju ŭ Rasii. Reliz vyklikaŭ chvalu abureńnia tam: fanaty narakali na nieparazumieńnie tekstaŭ i z abureńniem uspryniali pierachod hurtu na biełaruskuju movu. «Radyjo Svaboda» pahavaryła ź biełarusami, jakija zrabili toje ž samaje paśla padziej 2020-ha ci 2022 hoda.
Kałaž: Radyjo Svaboda
Alaksandr Knyrovič: «Inšy pohlad na śviet»
Pradprymalnik, siabra Kaardynacyjnaj rady Alaksandr Knyrovič pierajšoŭ na biełaruskuju movu i zdaŭ ispyt na ŭzrovień V1 pa polskaj u 50-hadovym uzroście. Ličyć hetyja dva svaje dasiahnieńni podźviham.
U siaredzinie 2010-ch biznesoviec, kiraŭnik bujnoha chołdynha «Sarmat», Alaksandr Knyrovič razam z Aleham Chusajenavym, Alaksandram Paliŭkam i Dźmitryjem Cieraščankam vioŭ prajekt «Moj biznes» na kanale ANT. U «biznes-anioła» Knyroviča byli svaje prajekty i ŭ kłubie «Imahuru». Razmaŭlaŭ jon vyklučna pa-rusku. U 2017-m jaho zatrymali, abvinavacili va ŭchileńni ad spłaty padatkaŭ i chabarnictvie. Asudzili na 5 hadoŭ.
Paśla adbyćcia terminu ŭ vieraśni 2021 hoda Alaksandr Knyrovič pierajechaŭ u Polšču, aktyŭna vystupaje ŭ ŚMI, viadzie telehram-kanał. U Polščy taksama pačynaŭ pa-rusku. U kancy 2022 hoda całkam pierajšoŭ na biełaruskuju movu.
«Kali b ja skazaŭ, što heta było śviadomym vybaram — pierajści na biełaruskuju movu ŭ publičnych kamunikacyjach — heta było b chłuśnioj. Nie było heta śviadomym vybaram», — ščyra pryznajecca Knyrovič.
Biznesoviec raz na tydzień vystupaŭ u strymach «Jeŭraradyjo», a hledačy pastajanna pisali ŭ kamientarach, a čamu pa-rusku? I ŭ vieraśni 2022 hoda ŭ efiry «Jeŭraradyjo» jon paabiacaŭ, što praz 4 miesiacy, z novaha hoda, całkam piarojdzie na biełaruskuju movu.
«Ja ŭsio ž taki biełarus, choć i vyras u ruskamoŭnym asiarodździ. Karaciej, ja paabiacaŭ heta svaim hledačam. Druhi krok — maja prahrama pra ekanomiku «Atmaśfiera» na «Biełsacie». My sprabavali rabić dvuchmoŭnaje vydańnie, ale praz peŭny čas vyrašyli pierajści na biełaruskuju. Była niejkaja ryzyka, ale my asensavana zrabili heta.
Nu a treci krok… Kali ty ŭžyvaješ biełaruskuju movu, u ciabie inšy pohlad na śviet, takoje dziŭnaje ŭnutranaje adčuvańnie, heta praŭda. Biełaruskaja mova — heta toje, što nas abjadnoŭvaje, dazvalaje adčuvać siabie biełarusami.
I na svaim asabistym kanale, kali ja rablu strymy, jość praviła: kali pytańnie zadajecca pa-biełarusku, zaŭsiody adkazvaju pa-biełarusku praz pavahu da svajho hledača».
Alaksandr Knyrovič raskazaŭ, što niekalki ŭrokaŭ zajmaŭsia z nastaŭnikami. Jon vielmi ŭdziačny supracoŭnikam «Biełsata», jakija padkazvali, jak pravilna vymaŭlać, stavić nacisk.
I z honaram kaža, što niadaŭna zdaŭ ispyt pa polskaj movie na ŭzrovień V1. Zajmaŭsia 2-3 razy na tydzień na praciahu 8 miesiacaŭ z repietytaram i zdaŭ z vynikam 84 %.
«Heta moj podźvih u 50 hadoŭ! Maje rodnyja apošni miesiac nie mahli mianie pieranosić, ja byŭ vielmi napružany, zły! Bo ŭ 50 mova zasvojvajecca nie tak, jak u 15 ci 8 hadoŭ. Ja hladzieŭ na svaju ŭnučku, jakaja praz try miesiacy ŭ Polščy ŭžo razmaŭlała, a ciapier viedaje movu nie horš za palakaŭ. Ale i ja heta zrabiŭ!» — kaža Alaksandr Knyrovič.
Dźmitryj Furmanaŭ: «Dobraja škoła była ŭ mianie za kratami»
Dźmitryj Furmanaŭ uvachodziŭ u inicyjatyŭnuju hrupu pa vyłučeńni Śviatłany Cichanoŭskaj u prezidenty. Jaho aryštavali padčas pikieta dla zboru podpisaŭ u Hrodnie 29 maja 2020 hoda razam z błohieram Siarhiejem Cichanoŭskim. Asudzili na 2 hady kałonii, vyjšaŭ na volu 21 kastryčnika 2021 hoda i adrazu ž vyjechaŭ ź Biełarusi. Žyvie ŭ Vilni, jon suzasnavalnik prastory i kramy «Kropka». Całkam pierajšoŭ na biełaruskuju movu ŭžo ŭ emihracyi, u kancy 2022-ha.
Adnak kaža, što sa svajoj budučaj žonkaj Volhaj pačaŭ vykarystoŭvać biełaruskuju movu ŭ sacsietkach u kancy 2019 hoda.
«Pryčym nie tolki pamiž saboj, ale i ŭ kamunikacyi ź inšymi ludźmi my kantaktavali pa-biełarusku. Heta byŭ pieršy krok da pastupovaha pierachodu na biełaruskuju movu ŭ razmovach.
Dobraja škoła biełaruskaj movy była ŭ mianie za kratami. Mnie słali listy, paštoŭki — ja adkazvaŭ pa-biełarusku. Čytaŭ knihi, choć ich u turemnaj biblijatecy było niašmat. Heta aprača sapraŭdnaj škoły, bo ja zastaŭ jašče časy, kali ŭ 1990-ch usie pradmiety vykładalisia pa-biełarusku», — uspaminaje Dźmitryj.
U kancy 2022 hoda jany z žonkaj pryjšli da vysnovy, što mohuć i pavinny razmaŭlać pa-biełarusku.
«Ja tady skončyŭ pravaabarončuju škołu ŭ Vilni, vykładčyk Andrej Pałuda sa ździŭleńniem zapytaŭsia, čamu ja dahetul razmaŭlaju pa-rusku, choć u sacsietkach pišu pa-biełarusku. Ja adkazaŭ, što rychtujusia pierajści, ale krychu aścierahajusia, što moj uzrovień biełaruskaj jašče słabavaty, nie chaču pačynać z trasianki. Jon skazaŭ, što treba pačać razmaŭlać — i pastupova ŭdaskanalvać.
Ciapier u siamji havorym vyklučna pa-biełarusku, šmat čytajem ŚMI, hladzim jutub-kanały na biełaruskaj. U svajoj kramie «Kropka» pradajem biełaruskija knihi», — kaža Furmanaŭ.
Dźmitryj i Volha Furmanavy vyvučyli na bazavym uzroŭni i litoŭskuju movu. Kali atrymali status uciekačoŭ, vučylisia na prahramie intehracyi, potym jašče dadatkova chadzili na kursy. Za paŭtara hoda atrymali siertyfikaty ŭzroŭniu A2.
Kanstancin Kavieryn: «Kali źjaždžaješ, bolš vostra adčuvaješ siabie biełarusam»
Kanstancin Kavieryn, viadoŭca prahramy «Obyčnoje utro» na YouTube, a ŭ minułym hołas «Barysaŭ Areny» i «Radyjo Junistar», u zvyčajnym žyćci, u efirach, na futbolnych matčach karystaŭsia vyklučna ruskaj movaj.
Letam 2022 hoda vyjechaŭ z krainy razam z žonkaj, jakaja pracuje ŭ IT i była rełakavanaja ŭ Varšavu. Pryznajecca, što pierachod na biełaruskuju movu ŭžo ŭ Polščy nie byŭ pryncypovym rašeńniem.
«Ničoha pryncypovaha ŭ hetym nie było. Pačałosia i pačałosia. Spačatku efiry ŭ Varšavie vialisia pa-rusku, kali ž hości byli biełaruskamoŭnyja — pierachodzili na biełaruskuju.
Ale za miažoj chočacca być krychu bolš biełarusam, čym jość na samaj spravie. My ž u emihracyi, my emihranty. A dzie jašče zachoŭvać biełaruskaść, jak nie ŭ emihracyi? Nu nie ŭ Biełarusi ž jaje zachoŭvać!» — kaža Kanstancin.
Televiadoŭca raskazaŭ, jak dniami rychtavaŭsia da razmovy z kiraŭnikom Biełaruskaj Rady kultury Siarhiejem Budkinym pra «Noč rasstralanych paetaŭ».
«Pryjdzie Budkin, nu jak pra heta ja budu razmaŭlać pa-rusku? Na sajcie Radyjo Svaboda znajšoŭ niekalki cikavych artykułaŭ, pačytaŭ, padrychtavaŭsia.
Ja liču, što kali ty źjazdžaješ, ty bolš vostra adčuvaješ siabie biełarusam. Ty apynuŭsia ŭ inšamoŭnym asiarodździ, polskim, i pačynaješ sam sabie zadavać hetaje pytańnie: chto ty? Heta nie pytańnie pryncypu, tak jano idzie samo pa sabie. I heta narmalna. Choć, napeŭna, kali b my zastavalisia ŭ Biełarusi, rabili b taki kantent pa-rusku», — ščyra kaža Kanstancin.
Polskuju movu televiadoŭca zbolšaha vyvučyŭ, choć ispytu na ŭzrovień nie zdavaŭ.
«Razmaŭlaju pa-polsku — kab schadzić na piva, pahutaryć z palakami. Ja sam chaču pamianiać koły ŭ mašynie, vyrašyć pobytavyja pytańni. Naviedvaju baćkoŭskija schody ŭ škole. Viadoma, karystajusia i anłajn-pierakładčykam.
Hod vyvučaŭ polskuju movu z repietytaram, a potym mianie vučyli ŭ pabie naviedniki. Jany nie dazvalajuć pasłableńniaŭ, kali ty razmaŭlaješ z pamyłkami, jak pačatkoviec, jany skažuć tabie heta ŭ tvar.
Nu a dačka viedaje polskuju, zrazumieła, lepš za mianie, jana mianie papraŭlaje. Naprykład, pryjšoŭ kupić uvilhatnialnik pavietra i nie viedaŭ, jak skazać pa-polsku, a dačka adrazu padkazała: nawilżacz», — padzialiŭsia Kanstancin Kavieryn.
Štraf 2 złotych za ruskaje słova
Alesia (imia źmienienaje ź mierkavańniaŭ biaśpieki. — RS) pryjechała ŭ Polšču letam 2021 hoda. U Biełarusi na pracy, ź siabrami, svajakami razmaŭlała pa-rusku, choć biełaruskuju movu dobra viedała. U atestacie pa biełaruskaj movie i litaratury byli «dziaviatki», centralizavany test zdavała pa biełaruskaj movie i atrymała 87 bałaŭ.
Surazmoŭca raskazvaje, što ŭ Polščy padałasia na «kartu palaka» i ź pieršych dzion pačała intensiŭna vyvučać polskuju movu (dla atrymańnia dakumienta treba było zdać śpiecyjalny ispyt pa movie, historyi, kultury). Kaža, što dobraje viedańnie biełaruskaj dapamahło davoli chutka zasvoić i polskuju. Adnak surjozna zajmałasia z repietytaram, značnaja častka srodkaŭ pajšła na jaho apłatu.
Spačatku ŭładkavałasia na pracu na skład, z kalehami-palakami starałasia razmaŭlać pa-polsku, a ź biełarusami, jakija taksama pracavali na składzie, havaryła pa-rusku.
«Kalektyŭ na pracy byŭ internacyjanalny: palaki, biełarusy, ukraincy. Kalehi-palaki niejak pacikavilisia, čamu pamiž saboj biełarusy razmaŭlajuć pa-rusku, niaŭžo my nie viedajem rodnaj movy. Zadumalisia: nibyta viedajem… Asabista dla mianie pierajści na biełaruskuju movu nie prablema, ja šmat čytaju pa-biełarusku.
A kali pačałasia vajna va Ukrainie, my vyrašyli, što razmaŭlać u Polščy pa-rusku — heta hańba! Uviali na pracy sistemu simvaličnych štrafaŭ — 2 złotych za ŭžyvańnie ruskich słoŭ. Pastavili «skarbonku» — pryhožuju skrynačku z prarezam dla maniet. Tracili ich na łasunki da kavy. Zdavałasia b, 2 złotych — nievialikija hrošy, ale praz paru miesiacaŭ pili kavu padčas pierapynkaŭ užo biez łasunkaŭ, nichto «nie prakołvaŭsia», — z uśmieškaj uspaminaje Alesia.
Paźniej Alesia vyjšła zamuž za biełarusa, i jany razam vyrašyli pierajechać u bolšy horad. Aboje zdali polskuju movu na ŭzrovień V1. Pamiž saboj i ź biełaruskimi siabrami jany razmaŭlajuć vyklučna pa-biełarusku. Alesia skončyła kursy «knižnikaŭ» (buchhałtaraŭ). Zdała nastupny ispyt pa polskaj užo na ŭzrovień V2. Uładkavałasia na novuju pracu jak finansavy analityk.