«Chaču ŭ staraści svaju biblijateku, jak u Radziviłaŭ u Niaśvižy». Litaraturny błohier pra svoj šlach da rodnaj movy i ŭlubionyja knihi
Šlach Makara da biełaruskaj movy pačaŭsia jašče ŭ škole z prostaha pytańnia: čamu biełarusy havorać pa-rusku? Chłopiec raskazaŭ Budzma.org, jak pierachodziŭ z ruskaj movy na biełaruskuju, u čym byli składanaści, a taksama — pra litaraturny błoh i knihi, z jakich varta pačynać znajomicca z biełaruskimi aŭtarami, piša «Budźma».
«Upieršyniu ŭbačyŭ biełaruskamoŭnaha biełarusa na knižnaj vystavie»
Makar emihravaŭ u Varšavu ŭ pačatku 2022 hoda. «Było šmat razmovaŭ pra toje, što ŭ vajnu moža ŭstupić Biełaruś, pra mabilizacyju taksama kazali, tamu źjechaŭ», — kaža jon.
Raniej chłopiec užo sprabavaŭ źjechać ź Biełarusi ŭ Polšču ŭ 2017 hodzie: jon źbiraŭsia vučycca ŭ adnym ź jeŭrapiejskich VNU, ale sum pa radzimie prymusiŭ viarnucca. U vyniku Makar pastupiŭ va ŭniviersitet kultury ŭ Minsku na markietołaha, ale nie skončyŭ jaho, bo źjechaŭ u Polšču.
Ciapier jon pracuje ŭ polskaj kampanii, jakaja zajmajecca raspracoŭkaj hulniaŭ.
Razmaŭlaje na biełaruskaj movie Makar adnosna niadaŭna. Całkam pierajšoŭ na jaje ŭ 2020 hodzie.
«Pamiataju siabie maleńkim, kali chadziŭ u pieršy kłas: tady daryli na 1 vieraśnia knihu «Maja kraina — Biełaruś». U toj momant u mianie ŭpieršyniu ŭźnikła pytańnie, čamu ja biełarus, žyvu ŭ Biełarusi, a my ŭsie razmaŭlajem pa-rusku», — uzhadvaje Makar.
Chłopiec raskazvaje, kali i dzie ŭpieršyniu ŭ žyćci ŭbačyŭ biełarusa, jaki razmaŭlaŭ na biełaruskaj movie. Heta było na knižnym kirmašy, na jaki jon chadziŭ u Minsku z baćkami.
«Heta byŭ mužčyna, jaki pradavaŭ bčb-suvieniry, tady ž heta ŭsio jašče było dazvolena, — kaža Makar. — I jon mianie tady tak uraziŭ. Heta ja tolki ciapier razumieju, što heta było jak u zaaparku: pakazvać biełaruskamoŭnaha biełarusa».
Makar kančatkova zrazumieŭ, što choča razmaŭlać na biełaruskaj movie, va ŭniviersitecie, kali adna z vykładčyc skazała, što paśla jaje pradmietu šmat ludziej pierachodzić z ruskaj na biełaruskuju. Ale składaniej za ŭsio było pačać, uzhadvaje chłopiec.
«Na niejkaj tusoŭcy ź siabram napilisia. Ja jamu tady raskazaŭ, što voś maru razmaŭlać pa-biełarusku, jon mianie ŭ hetym padtrymaŭ, i ja naŭprost na toj viečarynie staŭ havaryć. A na nastupny dzień pračnuŭsia i praciahnuŭ», — kaža jon.
Ale praz dva miesiacy Makar saskočyŭ: jamu zusim nie chapała słoŭnikavaha zapasu.
«Potym na dzień narodzinaŭ siabar padaryŭ mnie knihu «Radziva Prudok» Andrusia Horvata. Ja pračytaŭ, a da hetaha, darečy, jašče Hary Potera pa-biełarusku pračytaŭ. I niejak uva mnie stała iskryć dumka, što voś ja pačaŭ spravu i jaje nie skončyŭ, jak niejki zdradnik», — raskazvaje jon.
«Paśla mianie ŭsia maja siamja stała razmaŭlać na biełaruskaj»
Makar čytaŭ knihi na biełaruskaj movie, kab pavialičvać słoŭnikavy zapas i, narešcie, całkam pierajści na biełaruskuju movu.
«Tady pračytaŭ usie tvory Viktara Marcinoviča, jon na toj momant byŭ samy papularny sučasny biełaruski piśmieńnik, — uzhadvaje jon. — Potym pračytaŭ Uładzimira Karatkieviča «Kałasy pad siarpom tvaim», i ŭsio — paśla takoha čytańnia staŭ narmalna razmaŭlać pa-biełarusku.
Darečy, kali pierachodziŭ na biełaruskuju, da mianie adrazu padklučyłasia maci. Jana da hetaha, pamiataju, kali my vyjazdžali za miažu, zaŭsiody pierachodziła na biełaruskuju movu z nami, kab siarod zamiežnikaŭ adroźnivacca. Paśla mianie ŭsia maja siamja stała razmaŭlać na biełaruskaj».
Chłopiec adznačaje, što jon nikoli nie sutykaŭsia z chejtam z-za taho, što jon razmaŭlaje na biełaruskaj movie.
«Pamiataju, što adzin raz tolki va ŭniviersitecie vykładčyca paprasiła razmaŭlać ź joj na ruskaj movie, bo jana nibyta nie vielmi razumieła biełaruskuju, spasłałasia na toje, što Biełaruś — dvuchmoŭnaja kraina, i tamu ja nibyta mušu razmaŭlać pa-rusku na jaje parach. Ja pahadziŭsia, ale potym staŭ refleksavać, što kali ŭ nas dvuchmoŭnaja kraina, to ja mahu razmaŭlać pa-biełarusku, a jana — pa-rusku. I praciahnuŭ na biełaruskaj movie ź joj kamunikavać, vyrašyŭ, što nie złamaje mianie», — raskazvaje jon.
Łajfchaki, jak pačać razmaŭlać na biełaruskaj movie
Pieršuju paradu Makar zapomniŭ ad svajho ŭniviersiteckaha vykładčyka Aleha Trusava — łupicie na trasiancy.
«I ŭ hetym sensie ja raju pačynać čytać z knihi «Ja pryjdu za taboj u aŭhuście» Kamiły Cień, jana napisana na trasiancy, — kaža Makar. — Potym čytajcie na biełaruskaj usio, što možacie znajści. Ciapier jość šmat pierakładaŭ — pačynajučy ad «Hary Potera», «Vaładara Piarścionkaŭ» da «Marsijanina», jaki niadaŭna vyjšaŭ».
Druhoje — čas ad času hladzieć albo słuchać kantent na biełaruskaj movie.
«Ciapier niekalki razoŭ na tydzień niešta vychodzić na biełaruskaj movie, tyja ž padkasty, naprykład, «Biellit». Hladzicie i słuchajcie. Chacia, pa mnie, lepiej čytać, heta dapamahaje vybudoŭvać mienavita skazy na biełaruskaj movie. Kali pačynaŭ tolki razmaŭlać, moh chadzić ceły dzień pa horadzie i ŭ razmovach ź siabrami kazać tolki dva słovy — «dziŭna» i «cikava», bo nie moh ničoha skazać bolš hruntoŭnaha. A tut treba praktyka.
Kali vas niechta pačynaje vypraŭlać, — nie źviartajcie ŭvahu. Ale ja asabista z takim nie sutykaŭsia. Niejak hladzieŭ u tyk-toku narezku videa, dzie brytancy i amierykancy nie mohuć uspomnić niapravilnyja dziejasłovy ŭ anhielskaj movie. Nichto nie razmaŭlaje idealna, tym bolš, kali vy tolki pačynajecie», — raskazvaje jon.
«Abiraju papiarovuju knihu, elektronnaja — heta niešta składanaje»
vajnu, viosku i kachańnie. A takoje čytać nie vielmi cikava čałavieku, jaki ŭsio žyćcio pražyŭ u Minsku», — kaža jon.
Pieršaja kniha, jakuju pračytaŭ Makar na biełaruskaj movie, — «Noč» Viktara Marcinoviča.
«Spadabałasia, zastałosia adčuvańnie, što chočacca bolš. Paśla pračytaŭ «Sfahnum» hetaha ž aŭtara — zastaŭsia ŭ zachapleńni. Potym była jaho ž «Mova» — u samaje serca, bo čytaŭ heta jašče na chvali 2020 hoda. Paśla — «Kałasy pad siarpom tvaim» Uładzimira Karatkieviča. I na hetym užo stała zrazumieła, što ja budu i nadalej čytać biełaruskija knihi, aŭtaraŭ», — raskazvaje jon.
Važnaj u znajomstvie Makara ź biełaruskaj litaraturaj była vykładčyca, jakaja viała ŭ jaho va ŭniviersitecie suśvietnuju litaraturu.
«Jana rabiła heta na ruskaj movie, ale pierakłady Šekśpira čytała na biełaruskaj. Kazała, što jon lepš pierakładzieny na biełaruskuju, čym na ruskuju. I mianie hety fakt zachapiŭ tady», — tłumačyć jon.
Na pytańnie, jakuju knihu abiraje — elektronnuju ci papiarovuju, Makar adkazvaje, što tolki apošni varyjant.
«Mnie vielmi padabajecca nabyvać knihi, sam praces čytańnia papiarovaj knihi, da kožnaj, darečy, u mianie svaja zakładka, — raskazvaje Makar. — Aŭdyjaknihi słuchaju, tamu što ja ŭ cełym pavolna čytaju. Elektronnaja — heta dla mianie niešta składanaje, treba jaje nabyć, zapampavać, nie majo.
U biblijateki ja nie chadžu, bo mnie treba mienavita svaja kniha. I ŭ staraści chaču svaju vialikuju biblijateku, jak u Niaśvižy biblijateka Radziviłaŭ. Hatovy heta ŭsio pieravozić, tym bolš z kvatery na kvateru — heta prosta».
Błoh Makara pra biełaruskuju litaraturu i top knih, jakija apisvajuć biełarusaŭ i biełarusak
Ź ciaham času chłopiec vyrašyŭ zavieści svoj błoh pra biełaruskuju litaraturu.
«U mianie časta byvaje stan, kali ja chaču štości zrabić, akramia pracy, zapuścić niejki prajekt. I takoha ŭžo šmat było — i padkast rabiŭ, i torbački šyŭ, i nalepki stvaraŭ. Źjaviłasia ideja, što chaču raskazvać pra knihi. Pieryjadyčna ŭ kamientarach nazyvajuć mianie krytykam, ale nie, moj błoh — nie krytyka, prosta dzialusia svaim mierkavańniem. Taksama davoli doŭha šukaŭ, pra što moj instahram, šukaŭ nišu. I niejak hladzieŭ tyk-toki, ryłsy pra biełaruskuju litaraturu, padborki knih, a tam niešta takoje vielmi prymityŭnaje zaŭsiody było. Dumaŭ, što našmat ža bolš cikaviejšaha, sučasnaha, tamu vyrašyŭ sam raskazvać», — tłumačyć jon.
Makar starajecca kožny tydzień vypuskać pa dva videa. Pačynaŭ svoj błoh jon z rolika, u jakim ščyra raskazvaŭ, jakija knihi jon nabyŭ i nie pračytaŭ.
«Niejak u biełaruskim asiarodździ nie pryniata kazać pra toje, što nie spadabałasia, rasčaravała, nibyta pra takoje možna kazać tolki na kuchni, — kaža jon. — Ja składaju takija śpisy čas ad času ŭ tym liku, kab kahości zaachvocić pasprabavać pračytać, bo jość vypadki, kali pad videa ŭ kamientarach pisali, što čałavieku naadvarot blizki siužet i jaho takaja b kniha mahła zachapić».
Da niekatorych knih, pa mierkavańni Makara, pierad tym, jak čytać, varta padrychtavacca.
«Pračytaŭ «Sabaki Eŭropy» Alhierda Bachareviča, rabiŭ heta ŭ dva zachody — pieršuju častku pračytaŭ, a astatnija adkłaŭ nadoŭha. Pamiataju, dačytaŭ u kaviarni ŭ Varšavie, zakryŭ knihu, i ŭ mianie ŭ hałavie zavisła pytańnie «što heta było?». Niekalki dzion spatrebiłasia, kab skłaści ŭsio ŭ pazł. I ja liču, što z hetaj knihi nie treba pačynać znajomicca ź biełaruskaj litaraturaj, tamu što moža napužacca. Tym bolš, što tam treba vykarystoŭvać pierakładčyk, a ludzi ŭsio ž nie pryvykli da takoha», — tłumačyć jon.
Makar nazyvaje knihi z kłasičnaj litaratury, jakija, na jaho dumku, vielmi dobra apisvajuć biełarusaŭ i biełarusak — «Tutejšyja» Janki Kupały, «Dźvie dušy» Maksima Hareckaha, «Adviečnym šlacham» Ihnata Abdzirałoviča.
«U Abdzirałoviča zakładziena dumka pra toje, što ŭ Biełarusi jość svoj, treci šlach, jaki nie z Rasijaj i nie z Polščaj, uvohule jany pra nacyjanalnaje adradžeńnie, pačućcio hodnaści. Vielmi raju ich z kłasičnaj litaratury. A taksama, užo nie pa hetaj temie, — «Zapiski Samsona Samasuja»», — kaža jon.
Što treba rabić, kab biełaruskaja litaratura stała papularnaj siarod biełarusaŭ?
«Kali ludziam cikava, — jany pačnajuć hałasavać rublom. Heta było bačna vielmi dobra ŭ 2020 hodzie, kali palicy Oz.by byli zastaŭleny biełaruskaj litaraturaj.
Ciapier nam treba davać maksimalna šyroki vybar taho, što možna pračytać pa-biełarusku, a druhoje — jak maha bolš raskazvać pra biełaruskuju litaraturu», — padsumoŭvaje Makar.
Aficer-pahraničnik, jaki prajšoŭ praz turmu, raskazvaje pra žyćcio «da» i «paśla» dyj nie škaduje słoŭ pahardy dla amapaŭcaŭ3
Kamientary