Ci vinavataja Vizantyja ŭ tym, što my – nie Zachad?

Historyk Aleh Dziarnovič pračytaŭ publičnuju lekcyju, pryśviečanuju Vizantyjskaj impieryi i jaje spadčynie. Nie stolki materyjalnaj, kolki duchoŭnaj i mientalnaj. Bo mnohija bačać «vizantyjski śled» navat u siońniašnich palityčnych padziejach va Uschodniaj Jeŭropie.

«Ja daŭno staviŭ dla siabie pytańnie, nakolki historyka-kulturnyja tradycyi, realnyja albo ŭjaŭnyja, mohuć upłyvać na funkcyjanavańnie aktualnych sacyjalnych instytutaŭ, — raspačynaje Aleh Dziarnovič. — Ale hetaje pytańnie ja sfarmulavaŭ tak: „A ci vinavataja Vizantyja“? Ci sapraŭdy isnujuć niejkija napracavanyja stereatypy pavodzin ci instytuty? Ja kažu nie tolki pra Biełaruś».

Vizantyja stajała la vytokaŭ piśmovaj i relihijnaj tradycyi vialikaha koła narodaŭ. Ale ŭžo davoli rana, ad XVI ct., u Jeŭropie skłaŭsia niehatyŭny vobraz Vizantyi, jaki pačaŭ tranślavacca i nabyŭ novaje hučańnie ŭ pačatku XX st."

Hetuju impieryju, kaža Dziarnovič, možna ličyć kantynuataram Rymskaj impieryi, bo Kanstancinopal, stalicu Vizantyi, zasnavaŭ rymski impieratar Kanstancin. Jaje žychary, darečy, nikoli nie nazyvali siabie vizantyjcami. Aficyjna heta była Rymskaja impieryja, i žychary nazyvali siabie ramiejami, to bok rymlanami. U XIX st. hrečaskaj intelihiencyi pryjšłosia prykłaści niemałyja namahańni, kab navučyć sialan nazyvać siabie elinami.

Vizantyjskuju impieryju možna razhladać jak poźni varyjant Rymskaj, ličyć historyk, ale heta była impieryja zachavalnikaŭ, jana naradziłasia staroj, nahružanaj ciažaram kultur, joj brakavała dynamizmu, jaki byŭ ŭłaścivy tahačasnym varvarskim cyvilizacyjam.

«U nievyraznaści biełaruskaj kultury bačać śmierć naroda»

«Dazvolu sabie zacytavać radki z tvora, jaki byŭ napisany ŭ Vilni ŭ traŭni 1921 h. Ihnatam Abdzirałovičam, — kaža Aleh Dziarnovič. — Jon vielmi dramatyčna apisvaŭ cyvilizacyjnuju padzielenaść historyi Biełarusi: „U nievyraznaści Biełaruskaj kultury chočuć bačyć duchoŭnuju śmierć narodu, jaho niazdolnaść vyznačyć svoj ŭłasny ideał. Kali biełaruski narod nie stvaryŭ vyraznaj kultury — dyk heta z-za taho, što spadčynaj jaho była vialikaja trahiedyja narodnaha duchu, jakuju pieražyć vypadała tolki dvum-trom jeŭrapiejskim narodam.

Biełaruś ad Ch stahodździa i da hetaj pary faktyčna źjaŭlajecca polem baraćby dvuch kirunkaŭ jeŭrapiejskaj kultury — zachodniaj i ŭschodniaj. Miaža, jakaja padzialaje słavianskuju kulturu na dva stany, prachodzić praź Biełaruś i chavajecca ŭ bałkanskich krajach

Dziesiaciviakovaje vahańnie śviedčyć ab tym, što biełarusy, jak i ŭkraincy, jak i bałkanskija słavianie nie mahli dałučycca ni da adnaho z kirunkaŭ. My nie zrabilisia narodam Uschodu, ale nie pryniali i kultury Zachodniaj Jeŭropy. Za ŭvieś čas nas pačali nazyvć ciomnym, dzikim narodam».

Ale isnuje i supraćlehły pozirk na Vizantyju.

U jakaści prykładu Dziarnovič prapanuje prahladzieć film «Hibiel impieryi. Vizantyjski urok». Jaho ŭ 2008 hodzie źniaŭ rasiejski archimandryt Cichan Šaŭkunoŭ, duchoŭnik Uładzimira Pucina. Film danosić bačańnie histaryčnych padziejaŭ Vizantyjskaj impieryi z punktu hledžańnia kansiervatyŭnych rasiejskich kołaŭ.

Ideja hetaha filma, pa sutnaści, antyzachodniaha, u tym, što asnoŭnaj prablemaj Vizantyi była adsutnaść pierajemnikaŭ. Tam bolš za pałovu impierataraŭ pamierła nie svajoj śmierciu, bo Vizantyja nie mieła pracedury pieradačy ŭłady.

I hety kanstrukt pieranosiŭsia na Rasiju, vybudoŭvałasia histaryčnaja parlel: maŭlaŭ, Rasija moža vyratavacca, kali budzie pierajemnaść… Jak tut nie zhadać pierajemnaść Pucina-Miadźviedzieva.

Aŭtar davodzić, byccam Zachad byŭ voraham Vizantyi, jon nie kaža pra italjanskija harady, jakija byli kankurentami Vizantyi ŭ handlovaj spravie. Jon kaža, što Vizantyja — heta vialikaja impieryja, jakaja była padtočanaja Zachadam. A na samoj spravie ŭžo ŭ XIV–XV st. ad jaje zastałasia adna nazva.

Słužyć dziaržavie i impierataru ŭ imia Carkvy

«My možam pasprabavać zafiksavać niekatoryja adroźnieńni pamiž zachodniaj cyvilizacyjaj poźniaha Siaredniaviečča i Vizantyjaj, — praciahvaje spadar Dziarnovič. — Apošniaja źnikła ŭ XV stahodździ, ale niekatoryja fundamientalnyja jaje rysy praciahvali isnavać.

Pieršy kryter — heta staŭleńnie da antyčnaj spadčyny. Zachad uziaŭ tradycyju hreckaj fiłasofii racyjanalizmu, rymskaha prava, łaciny i chryścijanstva; u Vizantyi ž byli niadbajnyja adnosiny da antyčnaj spadčyny. Pryznavałasia, što antyčnaść była padmurkam, ale ŭsio ž taki dachryścijanskim. Admaŭleńnie Vizantyjaj pahanskich zdabytkaŭ było bolš vyraznaje, čym na Zachadzie.

Što tyčycca relihii, to tut usio zrazumieła: katalicyzm na Zachadzie i, adpaviedna, pravasłaŭje ŭ Vizantyi. U moŭnym sensie ŭsie zrazumieła: univiersalnaja łacina. U Vizantyi — taksama łacina spačatku była aficyjnaj movaj. A paśla źjaviłasia hreckaja. Čamu dla nas ŭsio heta važna? Tamu što ŭ vyniku hetaha ŭ nas źjaviłasia carkoŭnasłavianskaja mova. Heta absalutna štučnaja mova, dva hreki, Kiryła i Miafodzij, sistematyzavali leksiku, a paśla „pasadzili“ hetuju leksiku na hreckuju hramatyku. To bok faktyčna carkoŭnasłavianskaja mova — heta kalka z hreckaj. Cikava nazirać, jak u XVI st. adbyvajecca biełarusifikacyja takoj štučnaj movy. Zachodniaja tradycyja taksama dała cikavyja varyjanty u ich była łacina, ale paśla adbyvajecca Refarmacyja i adzin z punktaŭ Refarmacyi — słužby na nacyjanalnych movach. Heta taksama dało svaje moŭnyja ekśpierymienty.

Adnosna prava: i tam, i tam isnavała rymskaje, kodeks Justynijana. Ale na Zachadzie było zachavana tolki rymskaje prava, a ŭ Vizantyi isnavaŭ pravavy utylitaryzm impieratara, to bok jon vydavaŭ vierdykty, jakija paśla karektavalisia».

Aleh Dziarnovič zaŭvažaje, što vielmi važny punkt zachodniaj tradycyi — sacyjalny pluralizm.

Histaryčna zachodniaje hramadstva było vyklučna pluralistyčnym, tam isnavali roznyja aŭtanomnyja hrupy, zasnavanyja nie tolki na šlubie. Heta było karparatyŭnaje hramadstva, sa svaimi zakonami dziejnaści. U nas prykładami karparacyj źjaŭlalisia cechi, univiersitety. Na Uschodzie ułada strymlivała sacyjalnaje rassłajeńnie i abmiažoŭvała isnavańnie aŭtanomnych karparacyj.

Dalej. Na Zachadzie — indyvidualizm, na Uschodzie — sakralizacyja čałavieka ŭ hramadskim žyćci. Isnuje ceły korpus piśmovych pomnikaŭ, dzie apisana, što abaviazak čałavieka — spryjać svajoj dziaržavie i impieryi ŭ imia carkvy. Heta razumiejecca jak sakralizacyja čałavieka ŭ hramadskaj dziejnaści, i bolš za toje — heta była aficyjnaja palityka dziaržavy.

«Kali Ruś niedzie niedaraźviłasia — heta jaje prablemy»

«Ja pryznaju, — padsumoŭvaje spadar Dziarnovič, — što padkinuŭ pravakacyju ŭ zahałoŭku. I mušu nieści za heta adkaznaść, tamu na pytańnie, jakoje my vynieśli ŭ nazvu dyskusii, adkazvaju: Vizantyja, kaniečnie, nie vinavataja. Va ŭkrainskaj tradycyi jość adno cikavaje pračytańnie hetaj situacyi ŭ Michaiła Hrušeŭskaha. Jon pisaŭ, što kniaź Uładzimir zrabiŭ łahičny vybar u bok vizantyjskich tradycyjaŭ. Tamu što ŭ toj čas nad Zachadam tolki zarnica ŭźnikała, a Vizantyja była najbahaciejšym krajem tahačasnaj Ajkumieny.

Inšaja sprava, što Ruś (majecca na ŭvazie Kijeŭ) z taho patencyjału, jaki byŭ joj prapanavany, nie zmahła ŭvabrać usio bahaćcie. Hrušeŭski kaža, što kali Ruś niedzie niedaraźviłasia, heta jaje prablemy, a nie Vizantyi.

Našaje pytańnie byccam by pra Vizantyju, ale padśviadoma my dumajem i pra Zachad. Čamu u nas ŭsio nie tak, jak na Zachadzie? Mnohija, chto zadaje padobnyy pytańni, nasamreč staviać takuju prablemu: „Čamu my — nie Zachad?“ Ale ž ciapier my majem paćvierdžańnie, što kulturnyja i histaryčnyja tradycyi ŭpłyvajuć na našaje aktualnaje žyćcio.

Ci praciahvaje isnavać Vizantyja? Sama impieryja bolš nie isnuje, ale tyja formy kultury, jakija byli vypracavanyja, tranślujucca i štučna apielujuiucca da toj Vizantyi — usie hetyja „vizantyjskija zvyčki“ mienavita adtul».

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0