Alaksandr Łukašuk źniščalna krytykuje knihu Aleksijevič

Da Prahi apošni, 65-ty numar «Dziejasłova» dajšoŭ užo paśla Nobeleŭskich žarściaŭ — a ŭ Miensku jon źjaviŭsia raniej, i adkryvała numar Śviatłana Aleksijevič, «Čas second-hand» u pierakładzie na biełaruskuju Valera Strałko.

Hetaja publikacyja, biaźlitasnaja jak pramy ŭdar u skivicu napčatku pieršaha raŭndu — mahčyma, samaje mocnaje redaktarskaje rašeńnie i ŭdača ŭ najnoŭšaj historyi biełaruskich časopisaŭ. Svoječasova, da miesca, na piku ŭsiaśvietnaha litaraturnaha hodu. Zdymaju kapialuš, jak kaža adzin moj siabar, pierad Barysam Piatrovičam.

Ale nadvorje — reč pieramienlivaja, tamu pra «Second-hand» skažu ŭ hałaŭnym ubory — čytać Aleksijevič niemahčyma. Niemahčyma navat cytavać.

Naŭhad:

«Ja naradziŭsia ŭ SSSR i mnie tam padabałasia».

«Harbačoŭ — sakretny amerykanski ahient… Mason… Zdradziŭ kamunizmu».

«Televizar u nas doma nie vyklučaŭsia… Prahramu «Novosti» hladzieli kožnuju hadzinu».

I tak — kilametrami. Pa-mojmu, my nazirajem poŭnuju pieramohu materyjału nad aŭtaram. Aleksijevič pavieryła Alesiu Adamoviču, jaki byŭ čałaviekam viasiołym, jaho zanosiła ŭ roznyja bliskučyja prorvy, i tam jon, kab adčapilisia kanvairy, jakich nervavali jaho kroki ŭleva-prava-pabieh, prydumaŭ «zvyšlitaraturu». Usia sprava, vučyŭ padstupny Aleś, u technicy: voś Dastajeŭskamu spatrebiŭsia dośvied śmiarotnaha prysudu i katarhi, kab dabracca da biezdani čałaviečaj šlacham «hłybinnaha bureńnia», «siłaj talentu prabicca da takoha materyjału». A sučasny litaratar maje «koŭš», jak Adamovič nazyvaje mahnitafon, i adkrytym sposabam, nie raŭnujučy rotarny ekskavatar, pieramołvaje tony čałaviečaj rudy.

Hety artykuł Adamoviča, dzie jon pisaŭ pra piśmieńnika jak pra kiroŭcu ziemlaryjnaj mašyny (pryśviečany, darečy, jakraz Śviatłanie Aleksijevič), nazyvaŭsia jak instrukcyja («Jak być hienijalnym») i nahadvaŭ stary anekdot:

Adna źbiadniełaja arystakratka pajechała ŭ Ńju-Jork i viarnułasia adtul u vielmi darahim futry. Na pytańnie pakajoŭki adkazała, što sustreła adnaho džentlmena. Pakajoŭka taksama pajechała ŭ Ńju-Jork i viarnułasia ŭ takim samym futry. Na pytańnie ździŭlenaj haspadyni patłumačyła, što prosta joj daviałosia sustrecca ź piaćciudziesiaćciu džentlmenami.

«Second-hand» moh by napisać, naprykład, Džejms Džojs, kali b pracavaŭ na ekskavatary. Ci handlavaŭ futrami.

Kab havaryć pra recenziju vialebnaha krytyka Anatola Sidareviča na knihu Zośki Vieras «Ja pomniu ŭsio», varta spačatku adzieć na hałavu budaŭničuju kasku, jakuju, jak viadoma, sto hadoŭ tamu nievypadkova prydumaŭ tut u Prazie mienavita piśmieńnik (chto nia viedaje — Franc Kafka, jaki navat atrymaŭ za heta amerykanski medal).

Pryŭkrasnaja Zośka! Darahaja Ludvika Antonaŭna! Caryca bataničnaja, kachanka śvietłaja biełaruskich hierojaŭ, paplečnica i svajačka sonca paezii kryvickaj Maksima i amerykanskaha sałaŭja Dančyka, Mnemazina lasnaja, Klijo vilenskaja! Navošta vy napisali knihu «Ja pomniu ŭsio»?.. Nu, nie napisali, a paet i naš kaleha Michaś Skobła ździejśniŭ čarhovy Hierakłavy podźvih: sabraŭ, skłaŭ, adredahavaŭ i vydaŭ tom spadčyny pad takoj fantastyčna dziorzkaj nazvaj. Na jakuju Anatol Sidarevič abrynuŭ uvieś arsenał svaich sacyjał-demakratyčnych viedaŭ, zdolny vyklikać pracesualny arhazm u dušy luboha śledčaha, prakurora i sudździ, jakija dziejničali ŭ miescach i časie pražyvańnia hr. Ludviki Sivickaj-Vojcik, 1892-1991.

Lehkadumnaja aŭtarka, surova, ale spraviadliva adznačaje recenzent, nasamreč pomnić nia ŭsio:

«Zabyła pra peŭnyja svaje publikacyi. Nia pamiatała jana i ŭsich siabroŭ Haradzienskaha hurtka biełaruskaj moładzi, u jaki ŭvachodziła sama. Niekatoryja imiony joj nahadvali jejnyja karespandenty. Nia raz u svaich tekstach jana piarečyła samoj sabie. Byvała, što asprečvała vidavočnyja fakty, viadomyja ŭsim. Pra niekatoryja fakty nie chacieła zhadvać».

Naprykład, Anatol Sidarevič nie znajšoŭ adkazu na chvalujučaje pytańnie: «Dzie była Ł. Sivickaja ŭ noč z 24 na 25 sakavika 1918 hodu?»

A j praŭda. Taksama chaciełasia b viedać — z kim? Jak doŭha? Čym zajmałasia? Što pry hetym dumała i adčuvała? I kankretna, kankretna — prykładna tak, jak recenzuje sam recenzent:

«Voś ža, amal u susiednich abzacach na s. 23 my sustrakajem abrevijatury HHBM i HHBK. Vidavočna, što ŭ druhim vypadku my majem spravu z pamyłkaju naboru, bo i ŭ pieršym i druhim razie havorka idzie pra Haradzienski hurtok biełaruskaj moładzi. Pra jakija bai ŭ Sakolskim paviecie ŭ 1921 hodzie idzie havorka na s.157? Saviecka-polskaja vajna na toj čas užo skončyłasia. Kali tut nie pamyłka naboru, dyk varta było b zrabić zaŭvahu».

Kali niechta paśla takoha zbližeńnia ŭ adnym abzacy na adnym dychańni staronak 23 i 157 zrobić vysnovu, što, značycca, usio astatniaje pamiž imi cip-top, dyk nasuńcie kasku hłybiej. Heta tolki pačatak — takich pytańniaŭ, niazhodaŭ, zaŭvah na vaśmi staronkach bolš za sotniu, i ŭsie jany padskokvajuć, ščyplucca, zadzirajucca, pierachodziać adna ŭ adnu, vypłyvajuć i bjuć chvastom rusałčynym u niečakana śviadomaj płyni.

«Nie pra historyju ich kachańnia ja źbirajusia pisać», — udakładniaje Anatol Sidarevič žanr dla tych, chto jašče spadziavaŭsia abłudna, kali analizuje apošniaju sustreču hieraini i blizkaha joj čałavieka, Fabijana Šantyra, jakaja, pavodle aŭtarki, adbyłasia 13 traŭnia 1918 hodu. I prosić zanieści ŭ pratakoł: «Liču, što heta dakładnaja data, bo žančyny takija daty zapaminajuć».

Recenziju Sidareviča moh by napisać Džojs, kali b byŭ buchhaltaram ci słužyŭ u viečnaj pamiaci OBCHSS.

«Vušacki słovazbor» Ryhora Baradulina u časopisie pradstaŭlaje Ŭładzimier Niaklajeŭ — heta nia prosta kapialuš, a dach. Navat kupał. Amal sarkafah. I heta pravilna — Baradulin rasščaplaje movu jak jadzierny reaktar i vyzvalaje enerhiju, jakoj chopić na ŭsiu nacyju na sto hadoŭ napierad.

«Siońnia tak ukavała, tak umiorzła, jak u hłybokuju vosień. Dumała, karčakom źlezu, tak azaleła. U hałavie stała błažyć. Kali j pryniemahusia…»

«Pajšoŭ chłopiec u błyt, najšoŭ hetu suchabździelinu. Hrudzi, jak u pietucha kaleni. Jana, jak voŭk, takaja padžarystaja, daŭhałytaja. A, synočak, ty mianie adrazu z chaty vyhań, a to jana mianie vyhanić!..»

«Lubili čarku paciahnuć. Harčaku ŭ rot nabrać. Čarak piać absadziŭ. Jorš tvaju na korani! A jana pražycca pa im…»

Pieśniu pieśniaŭ Ryhora Baradulina moh by napisać Džojs, kali b, jorš jaho na korani, naradziŭsia na Vušaččynie.

Ale što b tady rabiŭ redaktar rubryki «Varta» Jan Maksimiuk, jaki pierakłaŭ byŭ «Ulisa» na biełaruskuju?..

Moža, napisaŭ by vodhuk na źmieščany ŭ «Dziejasłovie» raman Ihara Babkova, pałovu jakoha mnie cikava było b čytać hadoŭ tak dvaccać tamu, a druhuju pałovu, mahčyma, zrazumieju jašče praz dvaccać. Ci vystupiŭ by arbitram u sprečcy pra husty pamiž kandydatam histaryčnych navuk Eduardam Dubianieckim, jaki ŭžyvaje vialikija litary dla nazoŭnikaŭ u siaredzinie skazu (za što ja b adrazu prymušaŭ pierazdavać kandydacki minimum), i kandydatam filalahičnych navuk Viktaram Žybulem (jakomu ja b daŭ doktara historyi ci psychijatryi, ale jon paet i jamu biez patreby). Nu dy ci mała što jašče varta adznačyć u najlepšym litaraturnym časopisie — rekvijem Ninie Maciaš, jaki praśpiavała Danuta Bičel, ździŭleńnie pieraborlivaha Leanida Hałuboviča paezijaj Valera Duboŭskaha, karcinu Hieorhija Skrypničenki z sabakam u kapielušy na vokładcy..

— Usio heta dobra, ale pry čym tut Džojs? — spraviadliva zapytaje ŭ mianie redaktar rubryki «Varta». — Što ahulnaha, aproč fryvolnych aŭtarskich metanimijaŭ i inšych sinekdachaŭ u biednaha Džejmsa z aŭtarami «Dziejasłova»?

— Elementarna, Jan, — adkažu ja. — Džojs taksama nie atrymaŭ Nobela.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0