Vulf Sosienski. Z fondaŭ BDAMŁM.
Jaŭrej ź vilejskaha Daŭhinava, jaki nie zdoleŭ zaniacca biznesam pa siońniašnich paniatkach, a paciahnuŭsia da biełaruskaha słova. Heta aŭtar «Našaj Nivy» stahadovaj daŭniny Vulf Abielevič Sosienski.
Jon nie mieŭ dobraj adukacyi, što zaškodziła jamu raskrycca jak tvorčaj asobie. Chacieŭ stać litarataram, ale tak i zastaŭsia pačatkoŭcam. Zavodziŭ znajomstvy ź dziejačami kultury, paśla, kali ich nie stała, pisaŭ uspaminy.
Jon naradziŭsia ŭ 1883 u Daŭhinavie. Ź jaho bijahrafii pakul viadoma mała. Toje-sioje znachodzim na staronkach «Našaj Nivy», bolš — u jahonych listach.
«Vulf Sosienski załažyŭ vialikuju švalniu i vučylišča kraviectva, — prymaje ŭčanikoŭ, vučyć anhlijskaj i niamieckaj rabocie. Skončyŭšym u jaho navuku vydajecca śviadectva», — paviedamlała NN u krasaviku 1910. A ŭžo praź niepraciahły čas praz redakcyju źbirali hrošy dla Vulfa i jaho «pakalečanaj matki», jak dla paharelcaŭ. Vidać, sprava sa švalniaj skončyłasia ničym.
A pieršyja jaho dopisy ŭ haziecie źjavilisia jašče ŭ 1908-m.
Pakazaŭ Biadulu hazietu pa-biełarusku
Mienavita Sosienski byŭ tym čałaviekam, jaki Samuiła Płaŭnika (Źmitraka Biadulu) dałučyŭ da biełaruščyny. I chacia Samuił viedaŭ biełaruskuju movu, u vieršaskładańni praktykavaŭsia pa-rasiejsku (u dziacinstvie składaŭ radki i na staražytnajaŭrejskaj movie). I jaho rasiejskamoŭnyja vieršy i apaviadańni drukavalisia.
U Płaŭnika ŭ Daŭhinavie žyła ciotka pa maci — Złata Biejle. Tudy jaho i adpravili na vučobu ŭ ješybot (škołu rabinaŭ) u 1898. Tam, praŭda, doŭha nie pravučyŭsia — pieravioŭsia praz paŭhoda ŭ ješybot u Ilju.
Kolišni ješybot u Daŭhinavie.
Zatym była praca kala Baturyna, u rodnym Pasadcy. Ale naviedvaŭsia ŭ Daŭhinava, za 25 kiłamietraŭ. Prykładna ŭ 1907 u miastečku jon zapisaŭsia ŭ sacyjalistyčny hurtok, u jakim čytali rasiejskija brašury pra Marksa, Enhielsa, prahramy Bunda… A ź biełaruskim drukavanym słovam jaho paznajomiŭ Vulf.
Spačatku pra daŭhinaŭca, jaki vypisvaje biełaruskamoŭnuju hazietu Biadulu raskazała znajomaja dziaŭčyna Mera Hardon. Paraiła ź im pabačycca. Ale ŭsio nie vypadała.
A kali ŭžo Samuiłu baćka pryvioz adrez sukna na harnitur, sam i advioz syna da Sosienskaha na prymierku — kraviec ža. Tady, praŭda, pahavaryć pry baćku nadta nie atrymałasia, ale niekalki numaroŭ «Našaj Nivy» jon pryvioz u Pasadziec.
Sosienski paśla pra zdolnaha chłopca napisaŭ u «Našu Nivu». A daŭhinaŭskamu karespandentu adkazali: «Vaš piaśniar, kali moža pisać biełaruskija vieršy, to niachaj pryšle, kali dobryja buduć, to achvotna nadrukujem». Praź dzieviatnaccać numaroŭ redakcyja adkazvała samomu Płaŭniku:
«Užo lepiej, pišycie jašče. Tolki bolš uvahi na movu». Pieršaja litaraturnaja publikacyja źjaviłasia 23 vieraśnia 1910. Abrazok «Piajuć načležniki» padpisany «S.Płaŭnik».
Nieviadoma, jak by skłaŭsia litaraturny los Biaduli, kali b Sosienski nie pakazaŭ jamu hazietu na biełaruskaj movie. Daŭhinaŭski jaŭrej hetym faktam hanaryŭsia i pry nahodzie nie zabyvaŭsia pra toje raskazać. Praŭda, nie ŭsie vieryli.
Nie vučyŭsia
«Ty ž byŭ zdolnym chłopcam, — pisaŭ u 1940m u liście da Vulfa Biadula, — niachaj by ty zajmaŭsia ŭ svoj čas samaadukacyjaj. Ja ž u maładyja hady byŭ nie bahaciejšy za ciabie, adnak vučyŭsia».
«Słuchaj, bratku. Kali ŭ ciabie chopić času i ciarplivaści, ja paraiŭ by tabie vučycca ŭ volny čas, kab stać dobrahramatnym čałaviekam, a to pišaš tak, jak pisaŭ 30 hadoŭ tamu nazad. Ja dobra pomniu tvaje materyjały, jakija ty prysyłaŭ u «Našu Nivu». Tvaje karespandencyi byli zaŭsiody razumnyja i tałkovyja», — praciahvaŭ Biadula ŭ tym ža liście. I padkazvaŭ, što dopisy ŭ hazietach dobra apłočvajucca, ale pisać treba litaraturnaj movaj. Raiŭ stać karespandentam adnaho ź minskich vydańniaŭ, a jon by, jak užo viadomy piśmieńnik, pieršy čas praviŭ jahonyja teksty. Praŭda, z hetaha ničoha, zdajecca, nie vyjšła. A praz hod pamior i Źmitrok Biadula.
Sosienskaha šmat chto viedaŭ. Jašče ŭ mižvajennny čas jon paznajomiŭsia ź Jankam Stankievičam, Antonam Łuckievičam.
U 1933 u «Hadaviku Biełaruskaha navukovaha tavarystva ŭ Vilni» doktar Stankievič nadrukavaŭ artykuł «Žydoŭskija relihijnyja pieśni pabiełarusku», u jakim pryvioŭ pieśniu, zapisanuju ad Vulfa. Darečy, jon sabraŭ ceły «zbornik biełaruskažydoŭskaha falkłoru», jaki źbiraŭsia pieradać Biełaruskamu muzieju ŭ Vilni.
Z Maksimam Tankam Sosienski sutyknuŭsia, kali paet pracavaŭ u abłasnoj haziecie «Vilejskaja praŭda» (zatym «Sialanskaja hazieta») u 1939—1940. Užo padčas vajny pisaŭ Tanku listy. Praŭda, paet nie ŭsprymaŭ ziemlaka surjozna. «Stary jaŭrej pracavaŭ kaliś u «Našaj Nivie». Chvaliŭsia, što jon Biadulu vyvieŭ u śviet. Jaho partyzany pierapravili na hety bok [za liniju frontu]. Jon znajšoŭ praz hazietu moj adras i ciapier prysyłaje to nikudyšnyja vieršy, to sientymientalnyja listy», — tłumačyŭ u liście da žonki Tank.
«Jak-niebudź žyvu»
U Vulfa była vialikaja radzina. Pierad vajnoj, u 1935-m, jon aŭdavieŭ, zastaŭsia z šaściu dziećmi na rukach. A jak pryjšli nacysty, zabili ŭsich. «Fašysty spalili šaściora maich dziaciej, čaćviora bratoŭ i siastru ŭ tym ža Daŭhinavie. Nas było vosiem bratoŭ i adna siastra. Adzin pamior maleńkim, adzin nie moh pieranieści pryhniotu polskich panoŭ — atruciŭsia… Samy mienšy ŭ Buenas-Ajresie na vulicy pavaliŭsia — pamior… Ja, toj lehiendarny Sosienski, jakoha šmat viedali, jak-niebudź žyvu», — pisaŭ Maksimu Tanku.
U vajnu jon trapiŭ u evakuacyju ŭ Sibir, dzie «syšoŭsia z adnoj dosyć dobraj kabiecinaj, ale słaboj zdaroŭjem». Jaho druhaja žonka Bunia była na 33 hady maładziejšaj. U hod zakančeńnia Druhoj suśvietnaj u ich naradziłasia dačka Raisa.
Dziadok prapanavaŭ prabiehčysia
Z evakuacyi siamja pierabrałasia ŭ Łatviju — u miastečka Ikškile Ohrskaha rajona, za 30 kiłamietraŭ ad Ryhi. Bunia pracavała ŭ stalicy na elektratechničnym zavodzie, Raisa vučyłasia na miedyka, haspadar vartavaŭ kramu. A jamu było za 80 ŭžo. U listach skardziŭsia na paharšeńnie zdaroŭja: «troški ahłuch, vočy — zaciahvajucca plonkaju». Ale nie zabyvaŭsia na spravy tvorčyja: «Dniom, volnym časam, pamaleńku pišu kazki, apaviadańni…»
U 1960-ja Sosienskaha ŭ Łatvii naviedaŭ litaraturaznaŭca Arsień Lis. Arsień Siarhiejevič uspaminaje, jakim žvavym jašče byŭ dziadok. Jon prapanavaŭ prabiehčysia da duba, jaki stajaŭ navoddal. I pabieh…
Sosienski pražyŭ u Ikškile roŭna dvaccać hadoŭ, a ŭ 1966 vyjechaŭ ź siamjoj u Polšču, kab adtul lacieć u Izrail. Ź Ijerusalima jon prysyłaŭ u Biełaruś paštoŭki. Pisaŭ ich pabiełarusku.
Tam u 1969, jak padkazaŭ daśledčyk historyi litaratury Viktar Žybul, i pierastała bicca serca «taho lehiendarnaha Sosienskaha», aŭtara «Našaj Nivy» stahadovaj daŭniny.
***
Źmitrok Biadula (Samuił Jafimavič Płaŭnik) naradziŭsia 23 krasavika 1886 u vioscy Pasadziec Łahojskaha rajona. Siamja była niebahataj, ale baćki chacieli dać synu adukacyju. Vučyŭsia ŭ chiedery, zatym ješybocie. Praŭda, sa škoły rabinaŭ jaho vyhnali. Pačynaŭ pisać parasiejsku, ale pierajšoŭ na biełaruskuju. Pracavaŭ razam ź Jankam Kupałam u «Našaj Nivie». Paśla revalucyi 1917 — u redakcyjach haziety «Savieckaja Biełaruś», časopisa «Zorka». Paźbieh represij. Pry žyćci byŭ šanavanym biełaruskim piśmieńnikam. Pamior 3 listapada 1941 ad infarktu ŭ vahonie ciahnika, kali jechaŭ ź siamjoj u evakuacyju. Pachavany kala Uralska ŭ Rasii. U Minsku ŭ piśmieńnika žyvie syn Jafim Płaŭnik.
Źmitrok Biadula — aŭtar dziasiatkaŭ knižak prozy i vieršaŭ. Najbolš viadomyja jaho tvory — apovieśćkazka «Siarebranaja tabakierka», apovieściaŭ «Sałaviej» i «U drymučych lasach», apaviadańni «Piać łyžak zacirki», «Na Kalady k synu», «Letapiscy».
