U haziecie New York Times 25 žniŭnia źjaviŭsia strašny zdymak: na płoščy ŭ Daniecku staić chudzieńkaja dryžačaja žančyna, abmatanaja ŭkrainskim ściaham, na hrudziach jaje šylda: «Jana zabivaje našych dziaciej. Ahient karnikaŭ».
Jašče adzin ściažok pryviazany ŭ jaje na hałavie. Na inšym zdymku raźjušanaja błandynka ŭ čornym bje žančynu, jakaja staić la haniebnaha słupa, nahoj. Praz dva dni stała viadoma imia pałońnicy — Iryna Doŭhań.
Dziakujučy zastupnictvu žurnalistaŭ — u pieršuju čarhu Endru Kramiera (New York Times) i Marka Frankieci (Sunday Times) — jaje ŭdałosia vyzvalić. Vyśvietliłasia, što Irynu trymali ŭ Daniecku, u kazarmach deneeraŭskaha bataljona «Uschod», kamandzir jakoha, Alaksandr Chadakoŭski, i adpuściŭ jaje pa prośbie zamiežnych žurnalistaŭ.
Ciapier Irynie Doŭhań udałosia pakinuć terytoryju, kantralavanuju DNR, i jana raspaviała rasijskaj słužbie radyjo «Svaboda» svaju historyju.
Padajom hetuju historyju pa-biełarusku skaročana, a dalej, u poŭnym varyjancie, u rasiejskim aryhinale.
Iryna Doŭhań. 52-hadovaja kaśmietołah ź Jasinavataj.
«Fatahrafija la słupa – heta drobiaź u paraŭnańni z tym, što było jašče…
Iryna Doŭhań svaich pohladaŭ nie chavała. Źbirała hrošy dla ŭkrainskaj armii. Kali vojska padyšło pad samuju Jasinavatuju, vaziła sałdatam pradukty. Za heta jaje i schapili. «Adviali mianie ŭ pakoj, dzie było čałaviek 20 asiecin i toj samy Babaj … Kaho hierojem zrabili — jon ža kłoŭn. Usie chadziŭ vakoł mianie i sakavita raskazvaŭ, kudy jon mianie mieć budzie. Štany rasšpiliŭ. Futbołku mnie zadraŭ. Kaža: «Dy jana ŭžo nie padychodzić, kab adymieć pa-sapraŭdnamu. Chiba što ŭ rot prymusić…
Iržuć… Ja nie kazała ničoha, i tady adzin vybuchnuŭ. Tym bolš, što jon znajšoŭ svaju fatahrafiju ŭ mianie ŭ płanšecie. Ja vypadkova raniej źniała mienavita jaho i adpraviła siastry, kab pakazać, što naš horad pad kantrolem asiecinaŭ. «Ty kamu mianie zdać chacieła?» Nieŭzabavie prynieśli tabličku, jakuju ja potym trymała. Jany pryvieźli mianie na tuju płošču. Šmat mašyn i ludziej, abmatali ściaham, jaki znajšli ŭ pakoi dački.
Ja stajała bolš za try hadziny. Mužčyny nie bili. Łajalisia mocna, ale nie bili. Čamu bili tolki žančyny? Nie viedaju. Adna staraja navat svajoj pałkaj mianie biła. Ja nie viedała, jak ja stajała. Słup dapamahaŭ. Potym niechta pryjechaŭ, staŭ patrabavać, kab mianie im pieradali, ale asieciny mianie im nie addali. Znoŭ pavieźli da siabie. Kinuli ŭ kamieru. Voś tam było strašna. Na płoščy ja choć b viedała, što mianie nie zhvałciać. Pastajanna ŭ kamieru uryvaŭsia adzin i toj ža asiecin i prosta šturchaŭ mianie ŭ hrudzi nahoj.
Potym Irynu niečakana pieraviali na treci pavierch budynka. I katavańni spynilisia. Mienavita tam «apałčency» užo inakš ź joj razmaŭlali, dali abiazbolvalvajučaje.
Akazałasia, dva amierykancy-žurnalisty prabilisia da kamandzira bataljona bajevikoŭ «Uschod» Chadakoŭskaha. Jak ža tak, jak takoje z žančynaj robiać, spytalisia jany? A Chadakoŭski nie z Rasii, a miascovy, daniecki, były kiraŭnik hrupy «Alfa». I jon skazaŭ takoje: «Ja nie znaŭ, što hetaja žančyna znachodzicca tut u nas. Ja nie razumieju, jak vy mahli dapuścić takuju hańbu. Ja znajdu vinavatych, i jany adkažuć. Maja asabistaja dumka, što ludzi na hetaj ziamli mohuć karmić i dapamahać kamu jany chočuć, lubomu boku — heta nie jość złačynstvam».
Jaje advieźli pad jaje dom – jana žyła ŭ svaim domie. Tam za dzień «apałčency» ŭsio raściahnuli — navat abutak i kuchonny kambajn vynieśli. Ale katoŭ i sabaku nie začapili. Iryna pasadziła ich u mašynu i ŭ supravadžeńni bajevikoŭ vyjechała ŭ niejtralnuju zonu. Jana była apošnim čałaviekam na ichnaj vulicy ŭ Jasinavataj. Astatnija vyjechali jašče raniej.
«Što ja takoha zrabiła? Ja karmiła ŭkrainskich sałdat, — kaža žančyna. — Heta ž moj abaviazak. U mianie ŭkrainski pašpart, u mianie ŭkrainskaje proźvišča Doŭhań, maja baba razmaŭlała na ŭkrainskaj movie. Jaki ja mahu zrabić vybar, skažycie mnie? «.
– Ja živu v maleńkom horodie riadom s Donieckom – Jasinovataja, eto počti Donieck. Mnie 52 hoda, u mienia dvoje dietiej. Užie davno rabotaju kośmietołohom. U mienia svoi klijenty, očień prijatnaja rabota. Moj muž – hłavnyj inžienier uśpiešnoj stroitielnoj firmy. U nas była dostatočno obieśpiečiennaja sieḿja, svoj dom v etom maleńkom horodie, sad, ohorod. V obŝiem, obyknoviennyj ja čiełoviek.
– Politikoj vy nikohda nie zanimaliś?
– Božie upasi, o čiem vy hovoritie. Politika – eto užasno. Kak možno pomieniať krasivuju rabotu kośmietołoha na politiku?
– No vy byli za jedinuju Ukrainu?
– Ja žie hraždanka Ukrainy, u mienia ukrainskij pasport. U mienia ukrainskaja familija Dovhań. Ja s dietstva žiła u babuški v Dniepropietrovskoj obłasti, vsie sieło i ja vmiestie s nimi hovoriła na ukrainskom jazykie. Dla mienia nikohda nie vstavało vybora. Ja mnoho jezdiła po miru i znaju, čto takoje vozvraŝienije na rodinu, kakoje eto sčasťje. Hdie by ty ni był i kak by krasivo ni było hdie-to, rodina vsie ravno łučšie vsieho.
– Kohda načałaś rievolucija, čto vy dumali o Majdanie?
– Ja očień sopierieživała Majdanu, vsie vriemia sobirałaś tuda jechať, no muž mnie hovorił: tam spraviatsia biez tiebia, sidi doma. Tak ja i nie vybrałaś. No my postojanno posyłali tuda dieńhi. I vy nie možietie siebie priedstaviť našiej radosti, kohda my podumali, čto vot nakoniec-to narod prosnułsia i siejčas v našiej stranie budut pozitivnyje jevropiejskije pieriemieny, sbrosim okovy etich diebilnych priezidientov, i vsie staniet chorošo. Majdan, poka nie proizošli trahičieskije sobytija, był dla nas ohromnoj nadieždoj. Ja vsie vriemia ždała i nadiejałaś, čto vot-vot my pobiedim, vsie naładitsia, u ludiej v umach proizojdiet prośvietlenije, vsie pojmut, čto nie nado dieliť stranu.
– A potom pojaviłaś DNR. Kak vy eto pierieživali i čto proischodiło v Jasinovatoj?
– V Jasinovatoj živut tie žie samyje ludi, kotorych ŚMI ubiedili, čto oni živut na Donbaśsie sčastlivieje vsiech, čto oni kormiat vsiu Ukrainu i čuť li nie vieś ostalnoj mir. Ludi na Donbaśsie śpiecifičieskije. Jeśli pytaješsia čto-to čiełovieku rasskazať, on prosto nie chočiet słušať. On točno uvierien, čto Donbass – eto hordyj riehion, kotoryj nie vstaniet na koleni i tak daleje. Lubomu čiełovieku, prijechavšiemu izvnie, eto vsie poniatno i śmiešno. I točno tak žie nam było hoŕko i obidno. Vot dažie v mojej rabotie. Čto takoje rabota kośmietołoha? Eto žienŝiny, blizkoje obŝienije, razhovory, 4-5 čiełoviek v dień. Ja potieriała očień mnoho klijentok, potomu čto pytałaś rasskazať, čto vsie strany vossojediniajutsia, čto vsie chotiat byť silnieje vmiestie. Fiedierativnaja Riespublika Hiermanija pošła na očień sieŕjeznyj uŝierb dla toho, čtoby vossojediniťsia s HDR. Tiem nie mienieje, radi vossojedinienija strany, očień bohatyje ludi riešiliś na očień bolšije žiertvy. Kohda ja eto rasskazyvała, ja potieriała bolšoje količiestvo klijentok, mienia prosto nie poniali i voźnienavidieli. Dažie odna žienŝina v lico nazvała mienia duroj. No ja vsie ravno vsiehda otkrovienno vyskazyvała svoju poziciju. Vsiem, kto chotieł otkrovienno obsuždať, ja rasskazyvała, dokazyvała. Točno tak žie diełał moj muž na svojej rabotie. Eto vsiehda była pozicija našiej sieḿji.
– A kak vieli siebia deenerovcy v Jasinovatoj?
– Znajetie, eto vsie snačała było, kak kakaja-to ihra, kakoj-to tieatr. Zdieś babuški hovorili: a my chotim Sovietskij Sojuz, i nikto nam nie pomiešajet. Moja kuma pošła na riefieriendum: «Ja pojdu i prohołosuju za Sovietskij Sojuz». Kto-to imieł korystnyje cieli, kto-to uvidieł po rośsijskomu tielevidieniju, čto zarpłaty stanut v tri raza bolšie, a piensii v čietyrie, čto pridiet silnyj Putin i naviediet poriadok, zamienit našich ukrainskich nieporiadočnych politikov. Eto było osnovnoje nastrojenije v obŝiestvie snačała, nie było ahrieśsii, kakoho-to silnoho razdielenija. Ludi, kotoryje byli i za, i protiv jedinoj Ukrainy, prodołžali obŝaťsia. Potom etot prociess pod vozdiejstvijem tielevidienija usuhublałsia vsie silnieje i silnieje. Mnohije ravnodušnyje sdiełali svoj vybor, potomu čto postjepienno nievozmožno užie było dieržať niejtralitiet. Situacija nakalałaś. Ja vsiehda stojała na svojem. So mnohimi lud́mi pieriestała obŝaťsia, possoriłaś, dažie s rodstvieńnikami. Eto tak u vsiech proizošło.
– A ludi, kotoryje vziali vłasť, kak siebia vieli? Byli hrabieži, marodierstvo, eto vsie došło do Jasinovatoj?
– Do Jasinovatoj eto vsie dokatiłoś tolko siejčas, kak-to riezko i bystro. A tak počiemu-to hrabieži obchodili nas storonoj. My znali, čto nieskolko čiełoviek iz Jasinovatoj byli vziaty v plen v Donieckie, ariestovany. No u nas vsie byli ravnodušny. Kohda ja kričała, čto choziaina maleńkoj riekłamnoj firmy, otca troich dietiej, zabrali v Donieck v plen, nikomu eto nie było intieriesno. No eto było połtora miesiaca nazad. Ludi ravnodušnyje. I dažie tie, kto poddierživali proukrainskuju storonu, nie byli hotovy čto-to diełať i boroťsia.
Mienia načali iźbivať i pytať
– Irina, kak eto słučiłoś s vami, kak vy popali v plen k etim ludiam?
– U nas jesť riadom posiełok, tam vzorvannyj most, na kotorom ležit sostav. Ja otvoziła dietiej znakomych v Słavianohorsk k rodstvieńnikam. Ja projezžała vokruh etoho vzorvannoho mosta i uvidieła, čto za etim mostom disłokacija ukrainskoj voinskoj časti. Ja podošła k etim sołdatam, pohovoriła s nimi. Eto užie było boleje čiem połtora miesiaca nazad. Ja načała voziť im jedu, miedikamienty, kotoryje oni prosili. Ja rasskazała ob etom ludiam, kotorym ja dovieriaju, očień mnohije mienia poddieržali. Mnie načali niesti dieńhi, odiejała, kto-to prinies spalnyj miešok, postojanno sobirałoś čto-to. U mienia pojaviłaś jedinomyšleńnica, ja nie budu nazyvať jeje imia, ja nie znaju, hdie ona, vozmožno, jeŝie v etoj opasnoj zonie. My s niej jezdili vmiestie, odin raz na mojej mašinie, odin raz na jeje mašinie, čtoby nie było tak zamietno. U mienia był kontakt s ukrainskim vołontierom Taťjanoj Ryčkovoj. Jeŝie v načale viesny, poka nie było ukrainskich vojsk riadom, ja otsyłała jej odieždu, majki, trusy dla sołdat, noski. Kohda ja sama načała etim zanimaťsia, ja skazała Taťjanie, čto sołdaty prosiat u mienia odieždu, vot etot kamuflaž, on nazyvajetsia u nas «dubok», potomu čto oni byli v potiertom i oborvannom kamuflažie. Ona mnie poobieŝała. Užie bukvalno pieried vsiemi etimi sobytijami druźja-vołontiery iz Kijeva čieriez Chaŕkov mnie dostavili v Kramatorsk tri bolšich tiuka etoj odieždy, kamuflaža vojennoho. Ja vsie eto połučiła i otviezła brihadie, kotoruju my opiekali. Oni užie pieriešli sovsiem v druhoje miesto. Ja jechała čieriez zaminirovannyje pola, no ja ich vsie-taki našła. Produkty viezła tožie, vsie eto razhruziła. My sobrali 16 tysiač hrivien, v našiem riehionie siejčas u ludiej dieńhi zakančivajutsia prosto katastrofičieski, zarpłat i piensij niet, ludi pootdavali mnie poślednieje. Čuvstvo dołha mienia tołknuło na to, čto ja pofotohrafirovała etot momient, ja nikohda rańšie etoho nie diełała, a tut płanšietom sdiełała mnoho śnimkov. Ja sfotohrafirovała etot kamuflaž, kak jeho sołdaty raźbirajut. Potom mienia vyvozili, potomu čto mnie skazali, čto ja jechała na mašinie čieriez zaminirovannoje pole. Vpieriedi jechał BTR, mienia vyvieźli na trassu v boleje biezopasnoje miesto. Ja i eto sfotohrafirovała, nie udieržałaś, eto i stało osnovnym dokazatielstvom. Po stiečieniju obstojatielstv, był najdien moj płanšiet s etimi fotohrafijami, potom był vzłoman moj akkaunt v «Fiejsbukie», našli pieriepisku s Taťjanoj Ryčkovoj i s donieckimi vołontierami. Eto było pričinoj toho, čto mienia načali iźbivať i pytať, triebovali familii etich ludiej, vsie moi śviazi.
– Kak vas zadieržali?
– Zabrali mienia doma. V sadu ja rabotała, oni mienia tam v Jasinovatoj i zabrali, kak ja była. To, čto vy vidieli na fotohrafijach, – eto maleńkaja časť toho strašnoho dnia, kohda ja ciełyj dień moliła o śmierti. Mienia nie pytali snačała, no ja ničieho nie hovoriła. Tohda rabotniki batalona «Vostok», kotoryje dostatočno viežlivy byli dažie na doprosach, prosto otdali mienia osietinskomu batalonu. Užie tam mienia načali pytať očień sieŕjezno.
Mnie vsie vriemia kričali: «Zih chajl! Śmirno stojať!»
Mienia śvieli na piervyj etaž, i ja popała v komnatu s dvadcaťju lud́mi kavkazskoj nacionalnosti. Načaliś prosto totalnyje izdievatielstva. Odin dostał patrony i strielał mnie voźle ucha mnoho raz. Ja ohłochła, do sich por płocho słyšu. Oni smotrieli v płanšietie moi fotohrafii, i tam v skrinšotie słučajno okazałoś lico odnoho iz prisutstvovavšich tam osietinov, jeho zovut Zaur, on dostatočno iźviestnaja v intiernietie ličnosť. Ja kohda-to prosto proskrinšotiła, čtoby svojej znakomoj pokazať, čto v Donieckie pojaviliś nie ukraincy, nie russkije dažie, a najemniki iz druhich stran. Kohda našli fotohrafiju Zaura, to on snačała izdievałsia nado mnoj očień silno, zastavlał mienia s vytianutoj rukoj kričať «Zih chajl!», potomu čto on hovorił, čto ja fašistka. Kohda ja otkazałaś, mienia bili, ja ležała na połu, on prisieł, tak mnie kričał v uši, ja nie znaju, skolko diesiatkov raz: «Zih chajl!», oni vsie kričali. Ja zakryvała hołovu. Oni hovorili: «Povierniś toj storonoj, my dołžny primieriťsia, kak my siejčas tiebia budiem nasiłovať. Skolko čiełoviek ty chočieš – 10, 20? Nas tut mnoho. My možiem tiebie i 40, i 50 obieśpiečiť». Tak vsie eto prodołžałoś očień dołhoje vriemia. Ja skazała vsie pin-kody vsiech kartočiek svoich siemiejnych, potomu čto oni triebovali. Kto-to vzłomał naši akkaunty, čto-to tam našli. Oni uznali, čto u nas jesť siemiejnyj bankovskij vkład, 12 tysiač jevro, načali triebovať otdať eti dieńhi DNR, potomu čto ja davała dieńhi ukrainskoj armii. Oni hovorili: my tiepieŕ znajem, čto ty 300 tysiač hrivien pieriečiśliła. Ja hovoriła, čto ja nie pieriečiślała 300 tysiač. Potom kto-to napiečatał etu tabličku, čto ja fašistka i ubivaju dietiej. Mnie nadieli etu tabličku, obmotali fłahom, jeŝie ukrainskije aksiessuary nadieli i vyvieźli mienia na płoŝad́, na bolšoj pieriekriestok v Donieckie. Ja nie była priviazana k etomu stołbu, ja prosto dieržałaś za etot stołb. Mnie vsie vriemia kričali: «Zih chajl! Śmirno stojať!». Mnie nielzia było ni sohnuť koleni, ničieho, ja dołžna była na cypočkach, prižavšiś k etomu stołbu, stojať. Projezžali mimo mašiny. Etich najemnikov-osietinov sotni v Donieckie. Oni ostanavlivaliś, sprašivali, śmiejaliś, fotohrafirovaliś na mojem fonie. Kto-to razyhrał takoj śpiektakl, skazał: «Vsie razojditieś, ja jej siejčas prostrielu kolennuju čašiečku». Ja načała kričať, podpryhivať, a oni chochotali. On vystrielił, no mimo. Vy vidieli na fotohrafii žienŝinu, kotoraja b́jet mienia v život?
– Da, i etu žienŝinu užie opoznali.
– Eta žienŝina była daleko nie jedinstviennaja. Była požiłaja žienŝina, ona biła mienia pałkoj, na kotoruju ona opirałaś, biła po hołovie, po śpinie, po plečam, ja vsia v siniakach. Kromie toho, čto mienia bili prikładami po noham, u mienia rany s krovopodtiekami, jeŝie i požiłaja žienŝina biła mienia pałkoj. A skolko mołodych žienŝin mienia biło po licu, po hołovie, po ušam. Odna fotohrafija etoho pieriedať nie možiet. Dažie nie tak strašny byli ludi, kotoryje mienia bili, kak byli strašny ludi, kotoryje prosto podchodili. Ostanavlivaliś kakije-to mašiny, vychodili chorošo odietyje mołodyje parni, i snačała odin fotohrafirovałsia na mojem fonie, potom otdavał fotoapparat ili tielefon, druhoj fotohrafirovałsia. Točno tak žie postupali i dievuški. Nikto nie zastupiłsia, ni odin čiełoviek. Mnie hovorili, čto ja fašistka, tvaŕ, čto ja navodčiciej rabotaju i ubivaju dietiej. Ja kričała, čto u mienia dvoje dietiej, vnučka, ja nie ubivaju nikoho i nikohda nie ubivała, ja nie mohu byť navodčiciej. Voobŝie u mienia zrienije plus tri s połovinoj, ja v očkach. Eto prosto takoj bried, čto nie chočietsia vsie eto povtoriať. Potom była žienŝina, kotoraja nie poleniłaś, otkryła bahažnik mašiny, dostała ottuda pomidory, snačała ona brosała v mienia etimi pomidorami, a potom razmazała u mienia na licie dva pomidora, zalepiła sokom pomidorov hłaza. Potom ja čieriez etot tomatnyj sok uvidieła vrodie by intiellihientnyje lica, snačała był odin mužčina s borodoj, s profieśsionalnym fotoapparatom, ja poniała, čto mienia fotohrafirujet priessa kakaja-to. Potom był jeŝie odin čiełoviek povyšie, on tožie mienia fotohrafirovał. Ja kak-to nadiejałaś: ludi s takimi intiellihientnymi licami, možiet byť, oni vstupiatsia… Ja voobŝie vieś dień proŝałaś s žizńju, ja vsie vriemia prosiła: požałujsta, ubiejtie mienia, nie mučajtie, prosto ubiejtie mienia. Jeśli vy sčitajetie, čto ja zasłuživaju, to prosto zastrielitie. Oni hovorili: «Suka, ty tak prosto nie otdiełaješsia». Vdruh podjechała «Vołha», i iz nieje vyšli, ja tak poniała, siłoviki, byvšije milicioniery ili kto-to. Oni byli v boleje čistoj odieždie, čiem osietiny. Oni chotieli mienia zabrať. Tam proizošieł kakoj-to incidient, i osietiny mienia nie otdali. Mienia posadili v tu žie mašinu, na kotoroj mienia privieźli, i uvieźli nazad, hdie batalon «Vostok».
On razhoniałsia i bił mienia nohoj v hrud́
– Eto nie tiuŕma, nie SBU, a ich kazarmy?
– Čiestnoje słovo, ja i siejčas nie znaju, eto było čto-to śviazannoje ili s milicijej, ili s SBU. Potomu čto tam v okno, ja inohda pripodnimałaś, ja była prikovana k batarieje naručnikami, ja vidieła kakuju-to sportivnuju płoŝadku s turnikami. Na stienie visieła ukrainskaja simvolika, kak doska počieta. Noċju mnie brosili miliciejskuju zimniuju odieždu, štany tiepłyje, vatnyje. Dumaju, eto kakoje-to miesto, hdie była milicija. No tiepieŕ eto štab batalona «Vostok». S płoŝadi mienia privieźli na piervyj etaž, zakryli v maleńkoj komnatie. Mienia v etoj komnatie prodołžali mučiť, bryzhali v mienia hazom iz bałłončika. Dva raza prichodił osietin, kotoryj počiemu-to mienia voźnienavidieł bolšie vsiech. U nieho była takaja izoŝriennaja mietodika: on razhoniałsia i bił mienia nohoj v hrud́. Ja otletała, udariałaś śpinoj o protivopołožnuju stienku kamiery i nie mohła dyšať dołhoje vriemia. Im eto očień nraviłoś, oni potiešaliś. Potom byli promiežutki, potomu čto privozili druhich ludiej, ich tožie iźbivali, eti ludi kričali, ich kuda-to uvodili. Ja ničieho nie vidieła, sidieła v uhłu, skorčivšiś, mienia sudorohi mučili. Potom privieźli mužčinu: kak ja poniała, pozvoniła kakaja-to žienŝina na ich tielefon i skazała, čto etot mužčina łaził v trusiki jeje piatiletniej dočieri. Oni jeho nazyvali «pidoras». Ja słyšała, kak po tielefonu skazali: «Siejčas pojediem za pidorasom». Bukvalno čieriez 10 minut zataŝili etoho mužčinu, ja jeho nie vidieła, no ja słyšała takoje: naviernoje, do konca žiźni mnie budiet śniťsia. Ja kričała v svojem uhłu vmiestie s etim mužčinoj, potomu čto jeho bili tak, on tak kričał. Ja tak poniała, čto jeho razdievali. Ja nie znaju, było li iznasiłovanije, jeho potom kuda-to potaŝili, vozmožno, jeho nasiłovali užie tam, no ob etom šła rieċ. On kričał žutko. Eto vsio biez suda, biez dokazatielstv. Kto-to pozvonił, kto-to čto-to skazał, čiełovieka zabrali, privieźli. I kak on budiet pośle etoho žiť, ja voobŝie nie znaju. Nie znaju, kak ja budu pośle etoho žiť. Ja vsie jeŝie nachožuś v striessovom sostojanii, nie do konca vsie osoznaju.
– Skolko vas tam prodieržali?
– Eto było ciełyj dień. V 9 časov mienia zabrali na dopros, a v 10 mienia zabrali osietiny. Kohda mienia podniali opiať na trietij etaž k batalonu «Vostok», hdie užie byli ukrainskije, tak skažiem, normalnyje ludi – užie było tiemno. Ja była vsia pobitaja, vsia zaplevannaja, potomu čto žienŝiny, kotoryje mienia bili, jeŝie mnohokratno mnie plevali v lico. Mnie razriešili čuť-čuť pomyťsia. Potom ja na kakoje-to vriemia otklučiłaś. Vsiu noċ ja visieła pod etoj batariejej – eto była žutkaja noċ. Potom nastupił dień, i na śledujuŝij dień mienia nie trohali voobŝie. Tolko čieriez dień mienia opiať doprašivali eti normalnyje «vostokovcy», viežlivyje, oni mnie skazali, čto oni nie ožidali, oni soboleznujut, eto biez ich učastija vsie proizošło, i čto, jeśli by oni znali, oni by nie dopustili, čto oni dažie iźviniajutsia pieriedo mnoj. No oni mienia prodołžali doprašivať, ich intieriesovała moja niedvižimosť. Ja sprosiła, začiem im moja niedvižimosť. Odin skazał, čto v tvojem domie tiepieŕ budut žiť ludi, kotoryje nas poddierživajut, ċji doma postradali ot obstrieła. I potom užie pod batariejej pristiehnutaja ja vspomniła etu frazu i poniała, čto ja v svojem domie žiť nikohda nie budu. Eto tianułoś tri ili čietyrie dnia, ja sčiet potieriała. Ja otkazałaś jesť, nie jeła vsie piať dniej, kotoryje ja tam nachodiłaś. Oni mienia puhali, skazali, čto voźmut zond, razorvut mnie piŝievod. Ja skazała: bud́ čto budiet, ja jesť nie stanu. Vsie tak prodołžałoś, vdruh v kakoj-to momient vošieł odin iz viežlivych «vostokovciev» i skazał: «Pojdiem». Ja načała kričať i chvataťsia za batarieju, ja podumała, čto mienia opiať viedut k osietinam, potomu čto prodołžaju upiraťsia i nie nazyvaju nikakich imien. On mnie skazał: «Nie bojsia, pojdiem, vsie budiet normalno». Mienia provieli čieriez vieś dvor, my vošli v kakoje-to druhoje zdanije, tam na piervom etažie nachodiłsia načalnik batalona «Vostok» Chodakovskij i sidieło očień mnoho ludiej, vidimo, jeho podčiniennych. I on skazał takuju frazu: «Ja nie znał, čto eta žienŝina nachoditsia zdieś u nas. Ja nie ponimaju, kak vy mohli dopustiť takoj pozor. Ja najdu vinovatych, i oni otvietiat. Moje ličnoje mnienije, čto ludi na etoj ziemle mohut kormiť i pomohať komu oni chotiat, luboj storonie – eto nie javlajetsia priestuplenijem». Vsie eto było skazano v prisutstvii, kak ja užie potom poniała, dvuch žurnalistov, kotoryje mienia i osvobodili. Ja napisała raśpisku, čto ja nie imieju nikakich prietienzij matierialnych i tak daleje, čto mnie vsie vozvraŝieno. Ja vsie podpisała, potomu čto vdruh pieriedo mnoj zamajačiła žizń. Ja iźviniajuś, no ja tožie słabaja žienŝina.
Ja uvidieła połnosťju razhrablennyj dom
Eti žurnalisty mienia povieźli v hostinicu, mnie dali nomier. Ja smohła piervyj raz pomyťsia, zakazała tariełku uchi, niemnožko sjeła, piervyj raz za piať dniej. Endriu Kramier očień za mienia pierieživał, skazał, čto my tiebia utrom vyvieziem. Ja skazała, čto ja nikuda nie pojedu do tiech por, poka nie smohu sjezdiť domoj v Jasinovatuju, u mienia svoj dom, u mienia vo dvorie zakryta sobaka, tri kota, ja choču zabrať svoich kotov i sobaku-ovčarku. On mienia očień silno othovarivał, nieskolko časov, vsie-taki potom ja nastojała. I dvoje iz batalona «Vostok», oni normalnymi pokazaliś mnie lud́mi, svozili mienia v Jasinovatuju. Ja uvidieła połnosťju razhrablennyj dom: vsie, čto im pokazałoś ciennym, oni unieśli. Byli dažie najdieny moi maleńkije tajnički. Tam kak budto rabotali profieśsionalnyje vory. Ja nie znaju, ja nie choču ob etom dumať, mnie očień bolno. Siejčas užie strach śmierti ušieł, i vdruh počiemu-to nachłynuło matierialnoje, mnie tiepieŕ strašno žal, čto ja vsiu žizń rabotała, naživała, a tiepieŕ ničieho u mienia niet.
– A hdie byli vaš muž i doċ?
– V Mariupole, potomu čto u otca mojeho muža, kotoryj žił v Mariupole, słučiłsia insult, on uchaživał za nim v bolnicie dołho, i otiec vsie-taki umier. On jeho pochoronił. Užie było v Jasinovatuju vozvraŝaťsia očień opasno. Tiem boleje doċ, 15 let dievočkie. My dohovoriliś, čto oni ostanutsia tam, a ja budu ochraniať dom ot marodierstva. Mnie eto nie udałoś. Ja v mašinu sobrała to, čto nie vziali eti deenerovcy jasinovatskije. Ja tak poniała, čto donieckoje načalstvo, tot žie Chodakovskij, sovieršienno nie kontrolirujut to podrazdielenije, kotoroje stoit v Jasinovatoj. Potomu čto on mnie skazał: napišitie zajavlenije, my vam vsie vierniem, nam ničieho vašieho nie nado. No kohda ja sprosiła «vostokovskich» riebiat, možno li mnie nadiejaťsia, čto mnie viernut choť čto-to, chotia by kuchonnyj kombajn niemieckij – začiem on im, oni nie umiejut im polzovaťsia – oni skazali: niet, my nie imiejem na nich ni malejšieho vlijanija, oni zdieś sami po siebie i nie podčiniajutsia. Ja posobirała po dvoru mokruju obuv́, potomu čto pieried etim šieł dožd́, tam byli dočkiny kakije-to kiedy, tufli, kakije-to kurtki razbrosany. To, čto im nie nužno, nie podošło, dla nas eto vsie ravno očień mnoho značit. Ja pozapichivała mokroje v mašinu, posadiła svoich životnych, i eti dvoje riebiat «vostokovciev» mienia vyvieźli. My vstrietiliś v Donieckie s žurnalistami i vmiestie s nimi pojechali za tierritoriju DNR. Kohda my projechali poślednij donieckij błokpost, vyjechali na niejtralnuju tierritoriju, eti «vostokovcy» vyšli, ja pieriesieła za rul, my načali proŝaťsia. Vy znajetie, eto mučajet mienia bolšie vsieho, čto odnoho iz nich ja dažie obniała. Ja była jemu tak błahodarna, čto vsie-taki on otdał mnie moju sobaku i moich kotov, čto etot kamień jeŝie nie leh na moju dušu, čto ja nie brosiła životnych, oni užie niemołodyje, nie brosiła ich umirať hołodnoj śmierťju. Potomu čto na mojej ulicie voobŝie nie ostałoś ludiej. Mnie vsie sosiedi otdali kluči, i ja chodiła po vsiej ulicie i kormiła sobak, nalivała im vodu každoje utro i každyj viečier. Ja nie znaju, čto tam siejčas proischodit, eto vsie prosto užasno. Ja nadiejuś, čto kto-to viernułsia i vział na siebia etu žienskuju moju miśsiju po kormleniju etich životnych.
Ja poniała, čto viernuťsia domoj užie nie smohu
– S sobakoj vsie v poriadkie?
– Vsie normalno, kto-to jeje kormił. Nie znaju, kto prichodił iz sosiediej, potomu čto ja vidieła, čto stojała čužaja biełaja miska. Kohda-nibud́, kohda vsie naładitsia, i ja smohu viernuťsia v etot horod, ja obiazatielno najdu i pobłahodariu etoho čiełovieka. Potomu čto kakaja by ni była vojna, vinovaty v niej vsiehda ludi, no nikak nie životnyje, a stradajut oni užasno. Vy by znali, čto s psichikoj mojej sobaki proischodiło. Kohda letieł očieriednoj snariad, moja sobaka naučiłaś słyšať, kak on letit, i spuskałaś v podvał bystrieje mienia pri vzryvie.
– A dieńhi oni śniali s vašich sčietov?
– Nie vsie, vot etot vkład oni nie smohli śniať, kotoryj 12 s połovinoj tysiač jevro. Vidno, było śliškom mało vriemieni. Jeśli by ja tam ostałaś, ja dumaju, mojeho muža vynudili by otdať. Oni užie vsio znali połnosťju o mojem mužie, o mojej dočieri. Mnie pokazyvali fotohrafii, vsie dannyje. Ja uvieriena, čto był by sozdan takoj prieciedient, čto moj muž s radosťju otdał by eti dieńhi.
– Budiem nadiejaťsia, čto vam ukrainskije vłasti pomohut.
– Ja vam skažu čiestno: ja nie ždu nikakoj pomoŝi ot ukrainskich vłastiej. U nas jesť eti dieńhi na diepozitie, u nas dvie mašiny, u muža była v Mariupole, u mienia svoja mašina starieńkaja, no vpołnie jeŝie ničieho. My rabotajem, my normalnyje ludi. Kakaja pomoŝ ot ukrainskich vłastiej, kohda v stranie takoje tvoritsia? Nam sovieršienno ničieho nie nužno, my spravimsia sami. No ja ponimaju, čto viernuťsia domoj užie nie smohu. Vot čto dla mienia žutko. Moj maleńkij horod Jasinovataja, u nas jesť svoj sajt, i tam očień mnoho ludiej napisali, čto sčitajut, čto ja korriektirovŝik i navodčica, čto ja raskleivała žučki na doma, v kotoryje popali bomby. I pomieŝieny fotohrafii: moja fotohrafija i fotohrafii razbomblennych domov. Moj dom nie sfotohrafirovan, kotoryj tožie razbomblen. Vy znajetie, dažie kłassnaja rukovoditiel mojej dočieri napisała: da, a ja sčitała jeje normalnoj, a ona takaja tvaŕ i hadina.
Oni vsie povierili, čto ja navodčica i fašistka
Tak moja žizń słožiłaś, čto v mołodosti ja popała v Hiermaniju, niemcy znakomyje u mienia, oni chotieli priviezti humanitarnuju pomoŝ, ja ich poddieržała i priviezła v moj horod. Do sich por v jasinovatskoj rajonnoj bolnicie stojat funkcionalnyje krovati na kolesikach. Ukraina nie možiet siebie pozvoliť takije. Priviezła humanitarnuju pomoŝ, i škoła-intiernat jeje połučiła, i Obŝiestvo invalidov. Byli šviejnyje mašinki «Zinhier», mnoho było vsieho chorošieho. I potom niemcy mnie priedłožili, ja znaju niemieckij nie očień chorošo, no na bytovom urovnie sovieršienno normalno obŝajuś, ja jezdiła 9 raz pierievodčiciej, voziła v Hiermaniju dietiej-čiernobylciev. Ja sdiełała stolko dla svojeho horoda. Ja nikohda nikomu nie skazała płochoho słova, ja doċ bibliotiekaria. No siejčas ja pročitała o siebie takoje količiestvo hriazi, stolko ludiej, znajuŝich mienia vsiu žizń, vsie povierili v odin momient, čto ja navodčica i fašistka. Vy nie priedstavlajetie, kak eto strašno. Eto horazdo strašnieje, čiem to, čto mienia bili. Ja nie mohu etoho poniať, čto diełajet politika, čto proischodit siejčas s ukrainskoj nacijej. Ukrainskije mužčiny, tie žie «vostokovcy» – ja dumaju, čto po dohovoriennosti oni otdali mienia osietinam. Vy ponimajetie, kohda ludi odnoj nacionalnosti otdajut na rastierzanije svoju žienŝinu? Eto samoje bolnoje, to, o čiem ja dumaju nočami. Da boh s nim, plevali na mienia eti nierazumnyje žienŝiny, ja vsie eto pierieživu, no duša iźbita połnosťju. Čto ja takoho diełała? Ja kormiła ukrainskich sołdat. Eto vied́ moja obiazannosť. U mienia ukrainskij pasport, u mienia ukrainskaja familija Dovhań, moja babuška razhovarivała na ukrainskom jazykie. Kakoj ja mohu sdiełať vybor, skažitie mnie? Kakoj ja voobŝie mohu diełať vybor?
– Vy skazali, čto vas mučajet bolšie vsieho, čto vy obniali etoho «vostokovca»…
– Kohda zakončiłaś tierritorija DNR, ja obošła mašinu, čtoby siesť za rul, on mnie protianuł ruku i obniał mienia. I skazał: «Irina, ja vsie-taki žiełaju vam dobra». A vsiu dorohu my razhovarivali o dietiach, on mnie rasskazyvał o svojej sieḿje, o svoich problemach. Ja poniała, čto eto, možiet byť, byvšij milicionier, ja nie znaju točno, no eto był sovieršienno normalnyj čiełoviek. I on mienia obniał, ja nie soprotivlałaś, no uvidieła, čto sfotohrafirovali. Fotohrafirovali ich DNR ŚMI. I siehodnia noċju mnie vdruh eto prišło v hołovu: dla mienia eto siejčas nieimovierno bolnoj vopros. Kak tolko napiečatajut moje intierv́ju, tut žie v Rośsii napiečatajut mienia v obnimku s etim «vostokovciem». Ja vas prošu napisať, čto ja čuvstvovała k niemu bieźmiernuju błahodarnosť, potomu čto etot čiełoviek spas moich životnych, on vyviez mienia, ja imieju połnoje pravo jeho pobłahodariť i obniať. Eto było moje iskrieńnieje žiełanije. Tolko nie očień mnie chočietsia, čtoby eto izvraŝali. Siejčas ja dumaju: božie, začiem ja eto sdiełała? A s druhoj storony, možiet byť, kakaja-to maleńkaja dobrota popała i v jeho dušu, čto ja nie dieržu na nieho zła.
Chto toj nieadekvatny biełarus, jaki lasnuŭ dziciatka hałavoj ab padłohu ŭ maskoŭskim Šaramiećcievie8
Kamientary