Źmianieńni ŭ zakonie «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ» mohuć zamacavać status biełaruskaj movy jak praktyčna niepatrebnaj
Mova isnuje i zavučajecca, pakul ź joj sutykajucca. Na žal, ciapier zakanadaŭstva takoje, što ŭ biełaruskich kramach pradajucca pradukty z nadpisami pa-kazachsku, pa-hruzinsku… Bo ŭsie hetyja dziaržavy abaviazvajuć najaŭnaść nadpisaŭ na svaich movach. Ale nie Biełaruś.
U lutym hetaha hoda «Naša Niva» źviartałasia da temy prysutnaści biełaruskaj movy na pakunkach tavaraŭ, što realizujucca ŭ Biełarusi. Tady my paviedamlali, što na hety hod zapłanavany razhlad źmienaŭ i dapaŭnieńniaŭ u Zakon Respubliki Biełaruś «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ», dzie jość artykuł, jaki ahavorvaje movy tekstaŭ na ŭpakoŭkach i ŭ supravadžalnych dakumientach. Uniasieńnie zakona na razhlad parłamienta pavinna adbycca ŭžo ŭ hetym miesiacy. Ci ž źjavicca ŭ zakonie patrabavańnie infarmavać spažyŭca ab tavarach i pasłuhach na abiedźviuch dziaržaŭnych movach?
Usie «za», ale…
Na praciahu ŭsiaho hetaha hoda kaardynatar hramadskaj inicyjatyvy «Spravavodstva pa-biełarusku» Ihar Słučak z Homiela vioŭ aktyŭnaje listavańnie z deputatami jak raniejšaha składu biełaruskaha parłamienta, tak i novaabranymi albo pieraabranymi parłamientaryjami.
Taksama aktyvist imknuŭsia daviedacca i mierkavańnie subjektaŭ haspadarańnia, nakiroŭvajučy zvaroty na adras najbolš viadomych pradpryjemstvaŭ roznych formaŭ ułasnaści. Viadoma ž, pisaŭ Ihar i ŭ dziaržaŭnyja orhany, jakija rychtavali źmieny i dapaŭnieńni ŭ zakon «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ».
Varta skazać, što amal uvieś hod isnavała nadzieja, što imknieńni biełarusaŭ bačyć svaju movu na tavarach, jakija jany nabyvajuć u svajoj krainie, narešcie ažyćciaviacca. Prynamsi, mnohija deputaty Pałaty pradstaŭnikoŭ, u tym liku i jaje staršynia (jak papiaredniaha, tak i ciapierašniaha sklikańnia) Uładzimir Andrejčanka, abiacali, što, kali takija prapanovy buduć vyniesienyja na razhlad parłamientu, jany ich padtrymajuć. Praŭda, amal usie zaznačali, što pytańnie patrebna vyvučyć z hledzišča ŭpłyvu na ekanamičnuju situacyju ŭ krainie.
Akramia taho, prapanovu Ihara Słučaka ličyli słušnaju i mnohija pradpryjemstvy. Tak, da prykładu, kiraŭnictva Homielskaha tłuščavaha kambinata ŭ svaim adkazie śćviardžaje: «Zakanadaŭstva adnoj dziaržavy—člena JEAES (Respubliki Biełaruś) pavinna być harmanizavana z zakanadaŭstvam inšych dziaržaŭ-členaŭ. Dzie, naprykład, infarmacyja ab tavarach, vytvorcach vykładajecca na dźviuch movach: zamiežnaj i nacyjanalnaj, tamu prapanova pa źmianieńni zakanadaŭstva ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ maje pad saboj padstavu».
Prapanovu ab dvuchmoŭnym azdableńni pradukcyi adnaznačna padtrymaŭ Instytut movaznaŭstva imia Jakuba Kołasa Centra daśledavańniaŭ biełaruskaj movy i litaratury Nacyjanalnaj Akademii navuk Biełarusi. Jon paviedamiŭ, što «ŭniasieńnie dadzienych źmien u zakon budzie sadziejničać zabieśpiačeńniu moŭnych pravoŭ biełaruskich spažyŭcoŭ, raŭnapraŭnamu stanovišču Biełarusi jak samastojnaha subjekta Mytnaha sajuza, a taksama zamacavańniu stanoŭčaha mižnarodnaha imidžu našaj krainy».
Ale, jak akazałasia, usie nadziei, hetak ža jak i mierkavańni i adekvatnych vytvorcaŭ i tych, chto vyvučaje moŭnaje stanovišča ŭ krainie na navukovaj asnovie, paprostu raźbilisia ab intaresy handlaroŭ. Mienavita Ministerstva antymanapolnaha rehulavańnia i handlu rychtuje źmianieńni ŭ zakon «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ». I jano zusim niadaŭna dasłała Iharu Słučaku adkaz na ŭsie zvaroty, jakija jon amal ceły hod nakiroŭvaŭ u samyja roznyja orhany dziaržaŭnaj ułady — ad Administracyi prezidenta da Savieta ministraŭ Biełarusi.
Minhandlu ličyć, što źmiaščeńnie na ŭpakoŭkach i ŭ techpašpartach tavaraŭ tekstaŭ na biełaruskaj movie dadatkova da rasijskamoŭnych vykliča dla biełaruskich vytvorcaŭ nievynosnyja straty. A jany, na dumku handlovaha viedamstva, źjaŭlajucca niemetazhodnymi.
Paśla ŭviadzieńnia ŭ dziejańnie Techničnych rehłamientaŭ Mytnaha sajuza, jakija praduhledžvajuć abaviazkovuju najaŭnaść na ŭpakoŭkach rasijskaj movy, a biełaruskaja moža być vykarystanaja tolki pry asablivym žadańni vytvorcy jak dapaŭnialnaja, faktyčna parušanaje dekłaravanaje našymi ŭładami raŭnapraŭje biełaruskaj i rasijskaj movaŭ. Na hety fakt i źviartaŭ uvahu zacikaŭlenych viedamstvaŭ Ihar Słučak u svaich zvarotach. Ale handlovych čynoŭnikaŭ takoje stanovišča ani nie biantežyć. U adkazie Minhandlu hetaja akaličnaść uvohule praihnaravanaja.
Pry hetym u jakaści arhumientaŭ suprać uniasieńnia, zdavałasia b, łahičnych u isnujučaj situacyi źmianieńniaŭ u zakon Ministerstva antymanapolnaha rehulavańnia i handlu pryvodzić pazicyi nie spažyŭcoŭ, a vyklučna tolki vytvorcaŭ. Chacia z samoje nazvy zakona vynikaje, što abaraniać jon musić pravy mienavita spažyŭcoŭ.
Darečy, prapanovy ab dvuchmoŭnym azdableńni ŭpakovak tavaraŭ padtrymała i bolšaść tavarystvaŭ spažyŭcoŭ, da jakich źviartaŭsia homielski aktyvist.
Prapanovy Słučaka, jak paviedamlaje Minhandlu, razhledžanyja na pasiadžeńni Hramadska-kansultacyjnaj rady, stvoranaj pry ministerstvie, a taksama byli nakiravanyja ŭ Ministerstva pramysłovaści, kancerny «Biełdziaržcharčpram», «Biellespapierapram», «Biellehpram», «Biełnaftachim», abłvykankamy i Minharvykankam, i tyja vykazali svaje mierkavańni. A jany zvodziacca da taho, što źmiaščeńnie biełaruskamoŭnaj infarmacyi na ŭpakoŭkach niemetazhodnaje, bo vykliča dadatkovyja vydatki na pierakład i ŭzhadnieńnie tekstaŭ, na raspracoŭku novaha dyzajnu ŭpakovak i etykietak. Akramia taho, jak śćviardžaje Minhandlu sa spasyłkaj na inšyja viedamstvy, na ŭpakoŭkach mnohich tavaraŭ na biełaruskuju movu paprostu nie chopić miesca!
Apošni arhumient, jaki, darečy, Minhandlu padmacoŭvaje cytataj mierkavańnia vytvorcy małočnych praduktaŭ — AAT «Savuškaŭ pradukt», vielmi dobra asprečvajecca vyhladam pradukcyi mienavita hetaha «Savuškavaha pradukta».
Na pieravažnaj bolšaści biełaruskich tavaraŭ, u tym liku i tych, jakija vypuskaje «Savuškaŭ pradukt», možna pabačyć i kazachskuju movu, i ŭkrainskuju, i małdaŭskuju, nie kažučy ŭžo ab rasijskaj. I tolki na biełaruskuju movu našyja vytvorcy dy ichnija dyzajniery čamuści anijak nie zdolnyja znajści miesca.
Z usiaho vynikaje, što orhany dziaržaŭnaj ułady, i ŭ pryvatnaści Saviet ministraŭ, jaki vałodaje pravam zakanadaŭčaj inicyjatyvy i budzie vynosić prajekt Zakona «Ab uniasieńni źmianieńniaŭ i dapaŭnieńniaŭ u Zakon Respubliki Biełaruś «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ» u Pałatu pradstaŭnikoŭ, admaŭlajucca prapanoŭvać na razhlad parłamienta papraŭki ab vykarystańni adrazu dźviuch dziaržaŭnych movaŭ u vonkavym azdableńni tavaraŭ, što kuplajuć biełarusy.
Pry hetym jany ani nie kłapociacca tym, što parušajuć dekłaravany pryncyp raŭnapraŭja biełaruskaj i rasijskaj movaŭ, što pazbaŭlajuć spažyŭca, jak słaby bok u jurydyčnym sensie ŭ hetaj situacyi, harantavanaha Kanstytucyjaj prava vybaru movy znosinaŭ z vytvorcam.
Kali hetyja prapanovy nie buduć uniesienyja, to navat tyja deputaty, jakija piśmova abiacali ich padtrymać, paprostu nie atrymajuć takoha šansu.
Adzinaja nadzieja tych, dla kaho biełaruskaja mova nie stała čužoj, a zastajecca movaj štodzionnych znosinaŭ, tych, kamu zručniej usprymać infarmacyju na svajoj rodnaj movie, — prava zakanadaŭčaj inicyjatyvy deputataŭ parłamienta.
Nivodzin deputat, da jakoha źviartaŭsia Ihar Słučak, nie ŭziaŭsia za ažyćciaŭleńnie zakanadaŭčaj inicyjatyvy pa ŭniasieńni moŭnych źmienaŭ u zakon, chacia takim pravam vałodajuć usie deputaty Pałaty pradstaŭnikoŭ. Tym nie mienš navat u adkazach tych trynaccaci parłamientaryjaŭ, jakija adreahavali na zvaroty Słučaka i paabiacali padtrymać źmieny ŭ bok abaviazkovaj prysutnaści ŭ azdableńni ŭpakovak tavaraŭ dźviuch dziaržaŭnych movaŭ, prysutničaje adnolkavaja fraza «kali jany buduć uniesienyja na razhlad deputataŭ».
U ciapierašni skład Pałaty pradstaŭnikoŭ, akramia zvykłych užo ŭładnych pryznačencaŭ, patrapili i dźvie deputatki demakratyčnych pohladaŭ — Hanna Kanapackaja i Alena Anisim. Pryčym apošniaja — namieśnica staršyni Tavarystva biełaruskaj movy imia Franciška Skaryny.
My źviarnulisia da spadaryni Aleny z pytańniem, ci maje jana namier inicyjavać uniasieńnie źmianieńniaŭ u siomy i vośmy artykuły zakona «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ», dzie havorycca pra movu infarmacyi ab tavary ci pasłuzie dy ich vytvorcy.
«Na samaj spravie, ja navat nie viedała, što ŭžo ŭ śniežni pavinien adbycca razhlad źmianieńniaŭ u hety zakon. Ja pracuju ŭ kamisii pa adukacyi, kultury i navucy, a hety zakonaprajekt praz našuju kamisiju nie prachodzić. Tym nie mienš pazicyja TBM adnaznačnaja i ŭsim viadomaja: my za prysutnaść biełaruskaj movy va ŭsich śfierach žyćcia. I kali budzie razhladacca taki zakonaprajekt, to, kaniešnie ž, ja budu dumać, jak pravieści prapanovy, jakija pojduć na karyść pašyreńnia biełaruskaj movy», — raspaviała Alena Anisim.
Darečy, pierad samaj adpraŭkaj hetaha artykuła ŭ redakcyju Ihar Słučak atrymaŭ i aficyjny piśmovy adkaz na svoj zvarot ad Aleny Anisim, dzie i jana paabiacała padtrymać prapanovy Słučaka ab źmianieńniach artykułaŭ 7 i 8 Zakona «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ». Praŭda, spadarynia Alena zrabiła zaŭvahu, što «asabliva» jana padtrymaje hetyja prapanovy, kali jany buduć «napisanyja na dziaržaŭnaj biełaruskaj movie». U čym budzie palahać «asablivaść» padtrymańnia Alenaj Anisim takich źmianieńniaŭ pry ich napisańni pa-biełarusku, deputatka ŭ svaim adkazie nie patłumačyła. A voś Ihar Słučak adznačyŭ, što i sam z radaściu napisaŭ by tekst prapanavanych źmienaŭ pa-biełarusku, ale ciažka sabie ŭjaŭlaje, jak možna ŭnieści biełaruskamoŭnyja praŭki ŭ zakon, jaki całkam składzieny na rasijskaj movie i biełaruskamoŭnaj viersii ŭvohule nie maje.
Zhadany zakonaprajekt budzie rychtavacca da razhladu kamisijaj pa ekanamičnaj palitycy. I mienavita ŭ składzie hetaj kamisii pracuje inšaja pradstaŭnica demakratyčnych siłaŭ u parłamiencie — Hanna Kanapackaja.
Rychtujučy hety materyjał, my pasprabavali źviazacca i sa spadaryniaj Hannaj, vykłaŭšy situacyju i dasłaŭšy adpaviednyja dakumienty. My paprasili deputatku vykazać svajo staŭleńnie da prapanavanych źmienaŭ zakona i zapytalisia, ci zmoža jana inicyjavać razhlad deputatami takich źmienaŭ. Ale pakul hety materyjał rychtavaŭsia da druku, adkazu ad Hanny Kanapackaj my nie dačakalisia, chacia z našymi pytańniami jana i aznajomiłasia.
Tym nie mienš ludzi, nieabyjakavyja da stanu biełaruskaj movy ŭ našaj krainie, spadziajucca, što źmieny zakona ab abaronie ich pravoŭ jak spažyŭcoŭ zakranuć i moŭnuju śfieru. I paśla ŭniasieńnia źmienaŭ chacia b u hety zakon jany atrymajuć mahčymaść bačyć na tavarach, jakija realizujucca ŭ Biełarusi, svaju nacyjanalnuju movu. Ciapier heta zaležyć vyklučna ad deputataŭ biełaruskaha parłamienta.
Kamientary