U Pietrykaŭskim rajonie Śviatłanie Aleksijevič zabaranili adkrytuju sustreču ź ziemlakami, dazvolili tolki zakrytuju sustreču z adnakłaśnikami
Padčas sustrečy łaŭreatki Nobieleŭskaj premii pa litaratury Śviatłany Aleksijevič z žycharami Homiela, staršynia abłasnoj filii SBP Anatol Baroŭski zadaŭ piśmieńnicy pytańnie pra toje, što dla jaje značyć miastečka Kapatkievičy. Śviatłana Aleksijevič raspaviała, što žyła ŭ vioscy Ivaškavičy, a ŭ Kapatkievičy chadziła ŭ škołu. Štodnia ŭ adzin bok i ŭ druhi pa 5 kiłamietraŭ.
«Bartosik źjeździŭ u viosku, dzie ja žyła, i napisaŭ materyjał. Ja ŭ žachu była, jak nastaŭniki kazali, što heta Abama zahadaŭ Nobieleŭskamu kamitetu dać premiju, i ŭvohule, saviecki čas taki dobry byŭ. Asabliva mianie začapiła vykazvańnie adnoj nastaŭnicy, jakaja kazała: «Jana nie duža razumnaju była, hetaja Śviatłana, jana razumieła, što takoje adzin čałaviek — hieroj, a voś, što takoje narod-hieroj, jana nie razumieła». Prablema našaj sielskaj intelihiencyi dahetul staić. I ŭvohule prablema elity — adna z samych hałoŭnych prablemaŭ našaj nacyi».
I voś Śviatłana Aleksijevič u svajoj škole. Hety pryjezd taksama daŭsia nialohka.
Homielskaja abłasnaja filija BAŽ, jakaja ładziła pryjezd Aleksijevič u miaściny svajho junactva, mierkavała, što heta budzie sustreča ź ziemlakami — žycharami Kapatkievičaŭ i navakolla, što na sustreču zmohuć pryjści ŭsie achvotnyja žychary miastečka. Ale, na žal, jak paviedamiŭ «Našaj Nivie» staršynia abłasnoj filii BAŽ Anatol Hatoŭčyc, Pietrykaŭski rajvykankam rascaniŭ takuju sustreču jak masavaje mierapryjemstva i zapatrabavaŭ adpaviednych uzhadnieńniaŭ.
Naŭrad ci dla kaho budzie sakretam, što ŭzhadnić mierapryjemstva, jakoje ŭłady ličać masavym, u našaj krainie amal niemahčyma.
Tym nie mienš, mienavita adnakłaśniki Śviatłany Aleksijevič asabliva prahnuli na svaje vočy pabačyć svaju znakamituju ziamlačku i parazmaŭlać ź joj. I tamu heta stała sustrečaj adnakłaśnikaŭ. La ŭvachodu ŭ trochpaviarchovuju kamianicu škoły nobieleŭskuju łaŭreatku čakali ludzi, jakija viedali jaje školnicaj.
Kranalnyja imhnieńni sustrečy, uzajemnaha paznavańnia — apošni raz bačylisia bolš jak paŭstahodździa tamu. I praciahłaja razmova ź vialikaj kolkaściu važnych dla ludziej pytańniaŭ u raspalenym 30-hradusnaj śpiokaj školnym kłasie, azdoblenym ekspazicyjaj, što pryśviečanaja znakamitaj vypusknicy Kapatkievickaj škoły.
«Ja daŭno chacieła pryjechać siudy, ale ŭvieś čas adkładałasia. Toje, što zaviecca słavaj — heta vielmi ciažka. Kaniečnie, ja šmat čaho tut nie paznaju. Paznaju abrysy lasoŭ, nazvy, a ŭsio inšaje za paŭstahodździa źmianiłasia».
Niahledziačy na vidavočnuju cikavaść da hościa, adčuvajecca napružanaść u nastroi dyrektarki škoły, i asabliva jaje namieśnicy Natalli Kalićki, jakaja sprabuje niejak zaarhanizavać sustreču i razdražniajecca vialikaj kolkaściu žurnalistaŭ, što nie chočuć rassadžvacca za party.
«U 90-ja hady, kali my biehali pa płoščach i kryčali «Svaboda!», my zusim nie dumali, što žyćcio budzie takim, jakoje jano ciapier. My nie chacieli kapitalizmu, my chacieli niejkaha, jak jaho nazyvali, sacyjalizmu z čałaviečym tvaram. Ale, na žal, impieryi nie sychodziać tak lohka, impieryi nie sychodziać biez kryvi i nie moža čałaviek, jaki byŭ 70 hadoŭ u łahiery, vyjści za bramu łahiera i być svabodnym. Ja 12 hadoŭ pražyła za miažoj i mahu skazać, što toje, jak my žyviom, — heta nie svabodnaje žyćcio», — kaža Aleksijevič.
Niekalki hadoŭ tamu adnakłaśniki Śviatłany Aleksijevič adznačali 50-hodździe zakančeńnia škoły. Tady źniali videa, jakoje pakazali piśmieńnicy. Było bačna, što nobieleŭskaja łaŭreatka mocna rasčulenaja, ale strymlivała emocyi. Admysłova dla hetaha pryjezdu niekalki byłych adnakłaśnikaŭ, jakija žyvuć daloka ad Kapatkievičaŭ, dasłali svaim ziemlakam listy, adrasavanyja Aleksijevič, i paprasili začytać ich na sustrečy. Na žal, vyśvietliłasia, što 23 čałaviek, jakija chadzili ŭ adzin kłas ź piśmieńnicaj, užo niama na hetym śviecie.
Byli na sustrečy i dva sučasnyja vučni škoły. Chłopiec i dziaŭčyna zadali pa adnym pytańni.
Jak akazałasia, u Kapatkievickaj škole viedajuć sučasnaha piśmieńnika Andrusia Horvata. Čym jon kranuŭ nobieleŭskuju łaŭreatku, pacikaviłasia dziaŭčyna. «Pa-pieršaje, spadabaŭsia jahony ŭčynak — adbiłasia toje, što ja nazyvaju hienietyčnym nakapleńniem, — skazała piśmieńnica. — Jaho dzied kaliści davaŭ hrošy na biełaruski teatr, a jon byŭ dvornikam — heta takaja forma paznańnia. A potym čałaviek usio kidaje ŭ stalicy i jedzie ŭ viosku, u baćkoŭskuju chatu. U jaho svoj śvietapohlad. Jaho kniha — raman ź dziońnikavych zapisaŭ i heta blizkaje mnie razumieńnie pošuku, i tamu ja dahetul ź cikavaściu saču za tym, što jon robić».
Razvažajučy pra stan biełaruskaj movy, Śviatłana Aleksijevič adznačyła: «Kali prezident havoryć pa-rasijsku, telebačańnie, adukacyja pa-rasijsku, kazać pra niejkaje adradžeńnie biełaruskaj movy składana. Ale zaraz, bačycie — kursy biełaruskaj movy pierapoŭnienyja, vyšyvanki nosiać. Ja dumaju, što paśla Kryma ŭsie zrazumieli, nakolki heta niebiaśpiečna. Novaje pakaleńnie choča adčuvać siabie biełarusami».
Adzin z žycharoŭ Kapatkievičaŭ, jaki časta byvaje ŭ Lvovie, niečakana paraŭnaŭ situacyju ŭ Biełarusi i va Ukrainie: «Ukraincy ciapier, kali niešta zdarajecca z susiedam, razumiejuć, što ja nastupny. A biełarusy ličać «maja chata z kraju».
Śviatłana Aleksijevič pahadziłasia, ale ŭdakładniła, što nielha sioniašni momant błytać z krainaj uvohule:
«Kraina Biełaruś — heta viečnaje, a siońniašnija ludzi, i tyja, što ŭviersie, i tyja, što ŭnizie — jany časovyja.
Jany zdolnyja źmianicca, ich mohuć źmianić, ich mohuć vyhnać, jany nie bieśśmiarotnyja. Kali b była inšaja prahrama, to naš biełaruski narod moh by zrabić zusim inšuju krainu. Prahramu pavinny zrabić elity. A prablema elit staić u Biełarusi vielmi vostra».
Uspaminy i ŭražańni ziemlakoŭ Śviatłany Aleksijevič pra piśmieńnicu
Uładzimir Bakun: My sa Śviatłanaj žyli ŭ adnoj vioscy, chadzili ŭ adzin kłas. Jana nie lubiła vučycca: matematyki nie lubiła. A movu i litaraturu viedała dobra, tut joj roŭnych nie było.
Nadzieja Jakimava: Ja vučyłasia ŭ škole-internacie, jaki taksama byŭ u Kapatkievičach, była na 7 hadoŭ maładziejšaja za kłas, dzie vučyłasia Śviatłana, a jana z adnakłaśnikami, idučy sa škoły zabirała mianie ź internatu i davodziła da Ivaškavičaŭ. Jaje byćki byli vielmi patrabavalnyja. Maci vykładała niamieckuju movu. A heta — paślavajennaje pakaleńnie, niamieckuju movu nie lubili. I hetyja pierarostki płakali ad patrabavańniaŭ maci Śviatłany. Tamu, miarkuju, i ŭ jaje taki charaktar skłaŭsia.
Viktar Hadun: Jość u nas tut ludzi, jakija kažuć, čaho ž jana nie zastałasia tut, na Radzimie zmahacca za lepšaje žyćcio, a pajechała za miažu? Mnohija padvieržanyja prapahandzie. Ale ja liču, što jana nie choča horšaha, i toje, što jana adstojvaje svaje pohlady na toje, jak budzie lepiej, ja pavažaju.
Biełarus žyvie ŭ domie, jaki pabudavaŭ z sałomy, piasku i hliny. Pry hetym jon — adziny žychar vioski. Jak adčuvańni?7
Kamientary