Čamu rasijskija sieryjały niebiaśpiečnyja dla psichiki — biełaruska raźbiraje televizijnaje «myła»
Ideałohija rasijskich sieryjałaŭ niezaŭvažna ŭtrymlivaje mužčyn i žančyn u vyhadnych rolach sałdata impieryi i maciery, jakaja absłužyć sałdata i narodzić novyja šerahi bajcoŭ i maciarok.
Mnohija hady ja žyvu za miažoj, i mnie vostra brakuje su-byćcia ź siamjoj i susiedziami. Kab nablizicca da čałavieka, najlepš padzialić ź im jaho lubimy zaniatak. Voś i vyjšła, što katoraje leta zapar ja hladžu ź siamjoj i siabrynaj rasijskaje telebačańnie — sieryjały.
Potym paŭhoda pierapynku — i znoŭ ulivańnie rasijskich sieryjałaŭ u mozh. Taki režym dazvalaje dobra zaŭvažyć pavolnyja i važnyja źmieny ŭ śviadomaści maich blizkich.
Kolkaść rasijskich sieryjałaŭ uzrasła ŭdziesiaciera
Televizijnaje «myła» ŭvajšło ŭ žyćcio masavaha postsavieckaha hledača ŭ 1990-ja. Pačałosia ŭsio z «Rabyni Izaŭry» i «Bahatyja taksama płačuć». Pavodle Jeŭrapiejskaj aŭdyjavizualnaj łabaratoryi, u 1997-m hodzie ilvinaja dola sieryjałaŭ na rasijskim telebačańni była impartnaj. Pad 90% rasijskaj sieryjalnaj pradukcyi składali savieckija chity 70-80-ch: «Siamnaccać imhnieńniaŭ viasny», «Cieni źnikajuć apoŭdni», «Znaŭcy» i hetak dalej.
Pierałomnymi stali 1997—98 hady, kali na ekrany linuli rasijskija kryminalnyja sieryjały kštałtu «Bryhady» dy «Miantoŭ». Zamiena impartnaha kantentu na rasijski išła bliskavična. U 1999-m u prajm-tajm viadučyja rasijskija telekanały pieradavali 28 jeŭrapiejskich, 20 savieckich, 10 rasijskich i 41 amierykanski sieryjał. A ŭžo ŭ 2001-m rasijskich sieryjałaŭ stała 46, amierykanskich — 17, jeŭrapiejskich — 21, savieckich — 0,5.
Zamiena praciahvajecca, kožnamu z bujnych rasijskich telekanałaŭ patrabujecca nie mienš za 300 hadzin śviežaj «sieryjalinki» na hod. Siońnia rasijskija studyi štohod vyrablajuć bolš za 4000 hadzin sieryjałaŭ, biez uliku filmaŭ. Kali na pačatku stahodździa sieryjały zajmali kala 10% efirnaha času, to ciapier — kala 30%. Kožnaja treciaja chvilina efiru fiederalnych kanałaŭ — sieryjalnaja. Pry hetym zamiežnyja sieryjały z telesietki praktyčna źnikli.
Što prapahandujuć rasijskija sieryjały?
Sieryjały ŭździejničajuć na śviadomaść, padśviadomaść, vyznačajuć uzory pavodzin asoby i hramadstva, farmujuć etyčnyja i estetyčnyja vybary. Heta vializny i pažyŭny abšar dla manipulacyjnych stratehij: palityčnych, śvietapohladnych, kaštoŭnasnych. Tak pa ŭsim śviecie. Pytańnie ŭ tym, jak užytaja hetakaja mahutnaja zbroja. Ahrublajučy da publicystyki, možna śćvierdzić: kali zachodnija sieryjały zajmajucca sacyjalnaj inžynieryjaj z metaj «prapichnuć» idei, što ahresija i nasille — heta zło, što žančyny roŭnyja z mužčynami, što ludziej treba pavažać niezaležna ad koleru skury ci seksualnaj aryjentacyi, što pryrodu treba bierahčy, to čym zajmajucca rasijskija?
Pierš čym adkazać na hetaje pytańnie, zadumajemsia, čym dla ludziej tak pryciahalnyja sieryjały.
A) Ludzi chočuć intryhi ŭ svajo rucinnaje štodzionnaje žyćcio, ale intryhi biaśpiečnaj, nieinvazijnaj, «pryhod i emocyj na kanapie».
B) Chočuć bačyć znajomaje žyćcio, paznavalnyja sacyjalnyja typy i prablemy, pryrodu, zvyčai, pobyt. Pakolki biełaruskich sieryjałaŭ niama, a žyćcio ŭ rasijskim sacyjalnym i kulturnym poli niaŭmolna zbližała savieckija narody, našy hledačy praciahvajuć zasvojvać rasijskija realii i atajasamlivacca z Rasijaj. Adtul prychodziać mody, maniery, hutarkovaja mova, staŭleńnie da svaich i čužych miežaŭ, asabistaj prastory. Hatovyja ŭzory pavodzin.
V) Ludzi chočuć atrymać iluziju stabilnaści i nieśmiarotnaści, a sieryjał (razam z rekłamnymi paŭzami, jakija pakazvajuć kalarovy i aptymistyčny śviet spažyvańnia dabrotaŭ) takuju iluziju stvaraje jak ništo.
H) Ludzi chočuć spraviadlivaści. Pakolki śviet vakoł ciabie jaje amal nie pastaŭlaje, sieryjalnyja chepi-endy dajuć prynamsi jaje surahat.
D) Dyjałohaŭ, uzajemaadnosin pamiž ludźmi, što ŭ našym atamizavanym, zapałochanym, zastresavanym, zakrytym hramadstvie dajuć terapieŭtyčny efiekt.
Inšymi słovami, pieražyŭšy stolki krušeńniaŭ, biedstvaŭ, pieražyŭšy źmienu karciny śvietu, apynuŭšysia sam-nasam z žyćciom pry maleńkich resursach, čałaviek «stanovicca zmročny, razdražnialny, časam navat zachvorvaje psichična» (Eryk Biern). Tamu nijakija snabistyčnyja zakliki «pierastańcie jeści myła» nie adciahnuć hledača ad ekrana.
Rasijskija sieryjały mantujuć nam čužy kulturny kod
I hety praces amal zavieršany. Składana vinavacić Rasiju, što jana mantuje śviadomaść svaich paddanych. Ale nie moža nie mieć žalu da toj kvazirasijskaj, psieŭdabiełaruskaj dziaržavy, jakuju my majem ciapier. U vyniku jaje cyvilizacyjnaha vybaru i represiŭnaj palityki biełaruski kulturny kod padmianiajecca. Jak i čym — pytańnie dla surjoznaha daśledavańnia. U maju kampietencyju heta nie ŭvachodzić, zaznaču tolki niekalki momantaŭ jak hladačka.
My nie impieryja, my nie vajujem
U rasijskich sieryjałach luboha hatunku častym hierojem źjaŭlajecca «mužyk», jaki «prajšoŭ haračyja punkty», «vynies kamandzira z-pad ahniu», «uziaŭ ahoń na siabie». Ciapier, u mirnym žyćci, hety «kambat baciania» vajuje z mafijaj, karupcyjaj, a časta — z ułasnaj žonkaj, kampiensujučy skalečanuju psichiku i PTSR (posttraŭmatyčnaje stresavaje rasstrojstva).
Hledaču prapanoŭvajuć zrazumieć rezkaha, spraviadlivaha mužyka, jaki stolki pieranios, što ciapier moža hnabić žonku i davać pa karku synu-padletku. Žančynie pry hetym pałožana hladzieć žałobnymi ŭsiodaravalnymi vačyma Adzihitryi, prytuliŭšysia da ladoŭni ŭ sitcavaj sukienačcy i fartušku.
U 2014—2016-m mnie trapilisia try takija siužety, i najbolš uraziŭ toj, dzie pakutnuju bituju žonku ŭratavaŭ zamožny biznesoviec, źvioz jaje i syna ŭ Maskvu. Adnak achviarnaj žančynie spakojnaje žyćcio ŭ dabrabycie chutka ŭstyła, i jana viarnułasia da svajho małatabojca. Toj raskajaŭsia, vyludnieŭ i pierastaŭ zhniuščacca ź siamiejstva — dziakujučy sile jaje lubovi.
Hety ŭzor krajniaj žanočaj pakorlivaści, na maju dumku, nikoli nie byŭ ułaścivy našaj mientalnaści. Litvinskija i biełaruskija žančyny nie siadzieli zamknionyja ŭ cieramach, nie ciarpieli «snochačiestva» i źbićcia jak abaviazkovaj atrybutyki zamužža. Kniazioŭna Rahnieda, Jeŭfrasińnia Połackaja, Mahdalena Radzivił, Vajtoŭna, Emilija Plater, Bandaroŭna — voś fihury, jakija isnavali ŭ biełaruskim kalektyŭnym ujaŭleńni. Dadamo siudy falkłornych i litaraturnych hieraiń — i tam panuje vobraz niepakorlivaj, «svarlivaj baby», «viadźmarki» Stanisłavy, jakuju nie tak i prosta ŭskacić na łavu.
Apryčnik jak uzor mužčynskaści. Za kamiennaj ścianoj
Vierniemsia da pavodzinnaha ŭzoru mužčyny z rasijskich sieryjałaŭ.
Impieryja pavinna zachoplivać i baranić zachoplenaje. Tamu jaje hierojem źjaŭlajecca nie tolki vajar, ale i mient, apryčnik, siłavik. Biez hetaj fihury impieryi nie ŭtrymacca ni na zachoplenaj ziamli, ni ŭ zachoplenaj śviadomaści. Adhetul takaja kolkaść filmaŭ pra hierojaŭ-NKVDšnikaŭ, čekistaŭ, FSBšnikaŭ, miantoŭ, śpiecnazaŭcaŭ. Nie, ČK, NKVD, KHB, FSB nie stralali ŭ patylicy, nie ŭzryvali damoŭ, nie ckavali dysidentaŭ — jany trymali krainu i źniščali teraryzm. Bierahli hranicy.
U toj ža čas ich čakali doma viernyja i pryhožyja žonki, Adzihitryi z žurbotnymi vačyma, u atačeńni abažuraŭ z kutasikami nad kruhłym kuchonnym stałom, survetačak, patefončykaŭ. Našmat spakajniej i ciaplej hladzieć sieryjał pra doblesnych čekistaŭ, jakija bjuć «lasnych bratoŭ», «bandytaŭ», «terarystaŭ», čym salidaryzavacca z hierojami «Žoŭtaha piasočku» Bykava. Ci viaźniami HUŁAHu. Na materyjale pra nielubimych, tajemna zabitych i vykinutych na marhines žyćcia «mylnuju opieru» zrabić ciažka.
Hukavaja i asabistaja prastora ŭ rasijskich sieryjałach
Siarhiej Daŭłataŭ, jašče 1970-ch, źjechaŭšy na Zachad i sprabujučy z nastalhii hladzieć savieckaje kino, dziviŭsia, čamu tam stolki šumu. Usie ravuć, kryčać, usie na isterycy, navat vierabji cvyrkajuć z vyklikam i nadryvam.
Heta toje, što bolš za ŭsio ŭražvaje niepadrychtavanaha hledača ŭ rasijskich sieryjałach.
Pryjechaŭšy sa spakojnaj, strymanaj Jeŭropy va ŭsio jašče cichuju, maŭklivuju, indyvidualistyčnuju Biełaruś i ŭklučyŭšy televizar, apynaješsia ŭ vielmi nieŭratyčnaj rečaisnaści rasijskaha telebačańnia. Hradus isteryi zaškalvaje nie tolki ŭ tok-šou (jakija ŭvohule niemahčyma hladzieć), ale i ŭ sieryjałach. Hieroi razmaŭlajuć na padvyšanych tanach užo z parohu, pryčym ź viasiołaj złobaju i svojskim chamstvam.
Maci da 9-hadovaha syna:
— Miška, nie ispytyvaj mojo tierpienije, a to siejčas połučiš u mienia. Miška, idi domoj, obiedať pora. Miška, nu čto za obołtus, skolko možno, siejčas kak dam bolno!
La hanku staić 18-hadovaja siastra Miški sa svaim kavaleram, umilna ŭśmichajucca. «Zamuž tvojej matieri nado, mołodaja ona jeŝio», — kaža kavaler. Ciažka ŭjavić, što abrušycca na hałavu biednaha Miški, kali tam abjavicca jašče i matčyn muž. «Za jejo napusknoj surovosťju skryvałaś zołotaja duša», — čytajem u rasijskaj litaratury. Navošta chavać dabryniu pad chamstvam? «Nie dajot otvieta».
Hieroi časta źviartajucca adno da adnaho, jak pryhonnyja: Luśka, Miška, Paška, Nataška, Viciok, Valok. Jakija ŭžo tam haspažy, tavaryšy, hramadzianie ci spadaryčny. Stračana navat savieckaja tradycyja vietlivych zvarotaŭ.
Pažyłaja žančyna prychodzić da fielčarki.
Fielčarka, farbujučy vusny:
— Da tvojej śpinie, Ivanovna, užie nikakaja maź nie pomožiet, staraja ty užie! I voobŝie, u mienia obied, ždi.
Jasna, typ «ścierva». Sučasny rasijski sieryjał padaje nam dva asnoŭnyja žanočyja typy — ahresiŭnuju fatalnuju žančynu, ściervu, mierkantylnuju karjerystku i tuju samuju Adzihitryju, «viernuju siabroŭku čałavieka», čyjo ščaście — u ramantyčnym kachańni, prynaležnaści da mužčyny, repradukcyjnaj pracy, pobytavym i emacyjnym absłuhoŭvańni siamji.
Chłopiec da dziaŭčyny: «U nas v rodu vsie odnoluby. Vsio, popała ty. Ja biez tiebia žiť nie mohu. Ja tiebia nikomu nie otdam. Ty u mienia ničieho tiažieleje ćvietov nosiť nie budieš». I nie addaść, i nie adpuścić, i nie daruje, kali što. Z takoha kultu chvoraha ramantyčnaha kachańnia-prynaležnaści i vyciakaje masavy chatni hvałt, ad jakoha cierpiać miljony rasijskich siemjaŭ (dzieviać tysiač zabojstvaŭ žančyn na hod).
Žančyna, jakaja zastajecca pa-za terytoryjaj kachańnia i zamustva, «polivajet podušku ślezami». Jana brakavanaja, pustaćviet. Voś pradavačka ź viaskovaj kramy (typ «ścierva») źviartajecca da brata-rekruta:
«Priviezi mnie žienicha iz armii. Tut odni małoletki, ja čto, dołžna do starosti kukovať? Pojdu v les, možiet choť čudiŝie lesnoje mienia polubit».
Druhaja, biznesoŭka, žalicca siabroŭcy: «Kvartira, mašina, vsio sama zarabotała, no sčasťja eto mnie nie priniesło. Vsio odna da odna».
Žančyny-ściervy i «charošyja žančyny» ŭ filmach pastaŭlenyja ŭ situacyju sapiernictva za mužčynu jak za resurs. Vyjhraje charošaja, ścierva rydaje ŭ padušku. Scena miž siabroŭkami na fonie pieśni «Ožidała ja, vsiu žizń ždała tiebia v toskie».
Ścierva: — A pomniš, ty žie aktrisoj chotieła stať.
Charošaja: — Da ja i tak sčastliva: sieḿja, choziajstvo, dietiški rastut, rabota jesť, mama i papa blizko.
Ścierva: — A ja vot miečtaju modnyj riestoran otkryť.
Charošaja: — Da ty skorieje v kosmos poletiš, pošli von łučšie v baniu, modnaja ty moja.
Na zdarovy hłuzd, tak razmaŭlajuć mižsobku nie siabroŭki, a varahini. Tak pakazanyja adnosiny pamiž ludźmi zabłytvajuć kamunikacyju, psujuć hramadskija maniery, zaminajuć identyfikacyi adnosinaŭ. Chto hety čałaviek, jaki hrubić tabie i abiasceńvaje tvaje mary? Jak jon da ciabie stavicca?
Časta i niezaŭvažna prachodzić ejdžyzm: «babij viek — sorok let».
Žančyna hadoŭ 35—45 da dački: «Vsio dla tiebia, dietka, mnie užie ničieho nie nado, ja svojo otžiła».
A voś pavučalnaja scena, jak reahavać na damahańni načalnika:
Miedsiastra: — Možno mnie pierienočievať v ordinatorskoj? Mienia s kvartiry pohnali.
Zahadčyk adździaleńnia: — A čto mnie za eto budiet?
Miedsiastra: — V smyśle?
Zahadčyk: — Mužčina i žienŝina vsiehda dohovoriatsia.
Na hetym zahadčyk upichvaje siastru ŭ pakoj i pačynaje abmacvać. Joj na dapamohu prychodzić starejšaja siastra, z razradu «charošych» žančyn. Jana zabiraje maładuchu z łap doktara, abiacaje nastupnym razam paskardzicca hałoŭlekaru, a kalažancy kaža:
— Da nie bieri ty v hołovu. On biezobidnyj, ja s nim davno rabotaju. Tak, šalit tolko, Romieo v naftalinie.
Ideałohija rasijskich sieryjałaŭ niezaŭvažna ŭtrymlivaje mužčyn i žančyn u vyhadnych rolach sałdata impieryi i maciery, jakaja absłužyć sałdata i narodzić novyja šerahi bajcoŭ i maciarok.
Dla mianie taksama krykam kryčyć niamaja adsutnaść u filmie «inšarodcaŭ». U rasijskim hramadstvie bolš za 100 nacyj i narodaŭ. Ale marna šukać ich pradstaŭnikoŭ u hałoŭnych rolach. Nu, chiba tolki ŭ roli kamičnych hastarbajtaraŭ ci hroznych mafijozi. U kancepcyju impierskaj nacyi padparadkavanyja narody ŭpisvajucca tolki jak marhinalnyja kałarytnyja piersanažy abo jak pieraadolnaje zło.
Dźvie nacyi
Časam doma mnie ŭdavałasia hladzieć i zachodnija sieryjały, amal nie pryciahvajučy ŭvahi sanitaraŭ. Maja suhladačka Nina vytrymlivała chvilin ź piać, kažučy: «Jany ŭ ciabie niejkija niežyvyja, jak mokraje haryć». Našy trahikamičnyja dyskusii ź Ninaj pry televizary byli redkija, ale mietkija. Na jaje patryjarchalnuju viaskovuju śviadomaść dzivosna nakłalisia ŭzory, začerpnutyja z rasijskich sieryjałaŭ. Voś u sieryjale sustrakajucca 16-hadovyja chłopčyk i dziaŭčynka. Chłopčyk praciskaje, pradušvaje, vyvudžvaje ź jaje seks. Urešcie dziaŭčynka pahadžajecca, ale zastajecca «niačesnaj», «padmanutaj» i z «prybytkam».
Nina: — Voś pro**iadź. I baćki ž takija dobryja. Nu ničoha, chaj chłopčyk na joj pavučycca. Dziaŭčyna pavinna sabludać čyściniu da šlubu!
Ja: — A chłopcy nie pavinny sabludać čyściniu da šlubu?
Nina: — Na kazaku niama znaku. A dzieŭka ŭžo budzie porčanaja.
Ja: — A z kim ža buduć lubicca chłopčyki, kali dzieŭki buduć sabludać čyściniu?
Nina: — A vo z **iadziami z takimi.
Ja: — Nina, joj 16.
Nina: — 16, a ŭžo začasałasia. Lepš by vučyłasia i maciery pamahała.
Ja: — Heta jamu začasałasia. A jana paddałasia, bo dumała, što kachańnie naviek. Usie ž kažuć pra kachańnie naviek.
Nina: — Voś i treba bierahčysia da vianca. Hałavoj treba dumać.
Ja: — Nu voś ty źbierahłasia. Davolnaja?
Nina: — Nu ja ž nievinavataja, što jon pjanica taki.
Ja: — Sama žyvieš ciažka, a na dzievačak aby-što viernieš. **iadzi-šmadzi.
Nina: — A nie **iadzi? 15 hadoŭ, a jana z puzam i nie znaje, chto baćka.
Ja: — Jak joj znać, jaje na voziery pjanyja pryjezdžyja zhvałcili.
Nina: — A čaho piercisia na toje voziera? Nu, ja svajo adžyła, vy maładyja, vy sami dumajcie.
Ja: — Nina, ty za mianie starejšaja na try hady.
Nina: — Oj, nie znaju ja ničoha ź ciapierašnim śvietam.
Biełarusy, jakija hladziać zachodnija sieryjały, i biełarusy, jakija hladziać rasijskija, daŭno žyvuć nibyta dźvie nacyi ŭ miežach adnoj. I oj jak ciažka być im razam. Niama zhody navat u vyznačeńni rečaisnaści, navat u bližejšych metach raźvićcia.
Kamientary