U Pałacie pradstaŭnikoŭ 5 krasavika adbyŭsia kruhły stoł pa pytańniach biełaruskamoŭnaha zakanadaŭstva. U prezidyumie mierapryjemstva siadzieli eks-staršynia Kanstytucyjnaha suda Ryhor Vasilevič, deputat Ihar Marzaluk i pieršy namieśnik dyrektara Centra daśledavańniaŭ biełaruskaj kultury, movy i litaratury Akademii navuk Alaksandr Łukašaniec.
Havorka išła pra toje, ci treba (a kali treba, to jak) pašyryć užyvańnie biełaruskaj movy ŭ pracesie zakanatvorčaści.
Varta adznačyć, što z zaprošanych deputataŭ i čynoŭnikaŭ nichto nie vykazaŭsia «suprać», tamu dyskusija viałasia na temu, jak mienavita heta rabić: prymać zakony na adnoj movie, a potym pierakładać jaje na inšuju, abo prymać adrazu na dźviuch, abo vynajści niejki kambinavany šlach.
Va ŭzor stavilisia parłamienty Kazachstana, Irłandyi, rasijskich respublik. Pramoŭcy nahadvali, što ŭ BSSR zakony ŭ abaviazkovym paradku prymalisia na biełaruskaj movie.
Prapanujem vam najbolš cikavyja frahmienty dyjałohaŭ z kruhłaha stała:
Ryhor Vasilevič: «Kali treba i naśpieŭ čas prymać zakony na ruskaj i biełaruskaj movie — dyk kali łaska, niama nijakich pieraškod. Ja nie dumaju, što varta kidacca z boku ŭ bok: prymali pa-rusku, a ciapier voś pa-biełarusku, davajcie i tak, i tak. Na pieršy čas navat možna pravodzić adnu siesiju pa-rusku, adnu pa-biełarusku. Kali pa-biełarusku, to zakonaprajekt razhladajecca pa-biełarusku. Dziaržaŭnyja słužačyja pavinny vykonvać patrabavańni zakona «Ab movach» i zakona «Ab dziaržaŭnaj słužbie». Usie pavinny viedać dźvie dziaržaŭnyja movy, a biełaruskuju movu zvyčajna nie viedajuć. I parušajuć zakanadaŭstva. I tady, kali adkazvajuć na biełaruskamoŭnyja zvaroty hramadzian pa-rusku, taksama parušajuć. Moža, pryniać zakon ab movach u novaj redakcyi?»
Mikałaj Savanovič, načalnik adździeła kanstytucyjnaha prava Nacyjanalnaha centra zakanadaŭstva i pravavych daśledavańniaŭ:
«Tut ja zhodny z papiarednim pramoŭcam, što nie treba kidacca z boku ŭ bok, davajcie prymać zakony na dźviuch movach. Ale hałoŭnaje, što pavinien być vybar. Čamu ja siońnia nie mahu addać dzicia ŭ biełaruskamoŭny sadok i vymušany jeździć praz uvieś horad? Niama adpaviednaha sadka ŭ maim rajonie. Z maich znajomych 5-7 čałaviek užo addali dziaciej u ruskamoŭny sadok, bo nie było mahčymaści addać u biełaruskamoŭny. Ja nie kažu, što jany abaviazany być adrazu vyjšaŭ — i la hanku. Ale ŭ kožnym rajonie pavinny być».
Alena Filimonava, načalnik hałoŭnaha ŭpraŭleńnia narmatvorčaj dziejnaści ŭ śfiery dziaržaŭnaha budaŭnictva Ministerstva justycyi:
«Adrazu skažu, što my starajemsia adpaviadać tym patrabavańniam da dziaržsłužačych, jakija praduhledžany Zakonam ab movach. A nakont temy kruhłaha stała… Nijakich pravavych pieraškodaŭ prymać zakony pa-biełarusku niama. Pytańnie ŭ praktycy. Nie treba pierabolšvać ciažkaści pracesu padrychtoŭki [zakonaŭ]. Nievyrašalnaha tut ničoha niama».
***
Łukašaniec: Niama hrošaj na biełaruskamoŭny pierakład? Davajcie pisać pa-biełarusku i pahladzim, ci znojducca hrošy na ruskamoŭny pierakład
Aksana Miakińnik, načalnica jurydyčnaha adździeła Minadukacyi:
«My prymajem viedamasnyja akty pa-biełarusku. Što tyčyć zakonaŭ, to ja jak hramadzianin padtrymlivaju Alaksandra Alaksandraviča [Łukašanca]».
***
Ihar Marzaluk: «Zaŭvažu, što heta nie razmova pra isnavańnie dźviuch nacyjanalnych abščynaŭ, heta dyskusija, jakaja idzie ŭnutry biełaruskaj nacyi. Ja suprać stvareńnia moŭnych reziervacyj, ja zaŭsiody ŭsprymaŭ siabie jak pradstaŭnika bolšaści, a nie mienšaści. Vychavańnie moŭnaj kultury — heta važna».
***
Aleh Trusaŭ, namieśnik staršyni Tavarystva biełaruskaj movy:
«Čamu isnuje takaja praktyka, što sudździ, biełaruskija sudździ, najmajuć za našyja ž hrošy pierakładčykaŭ ź biełaruskaj movy? Prapanuju zabaranić im heta rabić, a hrošy nakiravać na apłatu pierakładaŭ zakanadaŭčych aktaŭ».
Ihar Marzaluk: Hetyja sudździ, vychodzić, uvohule nie adpaviadajuć statusu dziaržaŭnych słužačych.
***
Taćciana Kanančuk, staršynia kamisii Pałaty pradstaŭnikoŭ pa pytańniach ekałohii i pryrodakarystańnia:
«Budučynia za tymi prapanovami, jakija tut ahučanyja. Ale taki prykład: Kodeks ab kultury pryniaty i vykarystoŭvajecca — chto siońnia patrabuje jaho pierakładu na ruskuju movu? Nichto. Ale zusim mała zakonaprajektaŭ pastupaje na biełaruskaj movie. Čamu mała? Bo my mała vykarystoŭvajem movu. Kolki hramadzian našaj krainy budzie vykarystoŭvać heta, kali my pierakładziem zakony? Ja pra inšaje. Ja pra pašyreńnie vykarystańnia biełaruskaj movy. Jana nie vykarystoŭvajecca dziaržaŭnymi słužačymi ŭ poŭnaj miery. Siońnia viaskovyja škoły pracujuć pa-biełarusku, ale kali dazvolili zdaču ekzamienu pa historyi pa-rusku… Heta niapravilna. Chacia ja i z radaściu kanstatuju, što našaja moładź usio bolš i bolš razmaŭlaje pa-biełarusku».
Łukašaniec: «Taćciana Piatroŭna, nie treba padmianiać pryjarytety — kali budzie zakanadaŭčaja baza, to na hetym vyraście astatniaje».
Marzaluk: «Užo vyrasła cełaje pakaleńnie, dla jakoha biełaruskaja tojesnaść — nie savieckaja tojesnaść. Majmu synu 15 hod, jon, idučy niekali z sadka, šukaŭ paŭsiul biełaruskaje: mašyny, pradukty… Heta inšyja ludzi, dla ich Biełaruś — nie miesca prapiski. Moža, heta niezaŭvažna na vulicach, ale da movy ciapier jość staŭleńnie jak da najvažniejšaha markiera, hlańcie, jak rekłamu biełaruskamoŭnuju zamaŭlajuć. Pa-biełarusku havaryć ciapier modna. Kali my ŭ 1980-ja pacanami zachodzili u kaviarniu, to nam kazali: chłopcy, a vy kałhaśniki ci piśmieńniki, što havorycie pa-biełarusku? Potym da hetaha dadalisia jašče beneefaŭcy. Ciapier ža palitra biełaruskamoŭnych našmat šyrejšaja».
Naprykancy kruhłaha stała ŭdzielniki vyznačyli, što dalejšaja rabota ŭ kirunku biełarusizacyi zakanadaŭstva budzie vieścisia pastupova i «krok za krokam».
«Heta prestyž krainy», — kazali deputaty ŭ kułuarach.
Trahiedyja ŭ Dokšycach: skončyła žyćcio samahubstvam 15-hadovaja viaskovaja vydatnica3
Kamientary