Novaja kniha — heta bolš za 200 staronak farmatu A4, na jakich źjaviacca bolš jak 600 fotazdymkaŭ, dakumientaŭ i artefaktaŭ, źviazanych z historyjaj samaha žudasnaha ŭ historyi čałaviectva vajennaha kanfliktu, z kalekcyi biełaruskaha historyka Ihara Mielnikava.
Na vialiki žal, doŭhi čas u savieckaj i biełaruskaj histaryjahrafijach, a taksama hramadskaj śviadomaści isnavała stereatypnaje ŭjaŭleńnie pra toje, što Druhaja suśvietnaja vajna pačałasia dla Biełarusi ŭ červieni 1941 hoda. Maŭlaŭ, da hetaha momantu žychary BSSR žyli mirnym žyćciom, nie viedali, što takoje bambiožki, hoład i razbureńni, a ŭsio inšaje adbyvałasia pa-za miežami Biełarusi. Adnak heta skažeńnie rečaisnaści. Vajna na biełaruskija ziemli pryjšła 1 vieraśnia 1939 hoda, kali nacysckaja Hiermanija napała na Polšču, u składzie jakoj na toj momant znachodzilisia Vilenskaje, Navahrudskaje, Biełastockaje i Paleskaje vajavodstvy, na terytoryi jakich pražyvała vialikaja kolkaść biełarusaŭ. Ź pieršych dzion Druhoj suśvietnaj tysiačy biełarusaŭ ustupili ŭ šerahi Vojska Polskaha, Pinskaj račnoj fłatylii, Korpusa achovy pamiežža i mužna bilisia suprać niemcaŭ na roznych frantach Vieraśnioŭskaj kampanii 1939 hoda. Adnak i ŭschodniaja, Savieckaja Biełaruś, nie zastavałasia ŭbaku ad padziej, jakija razhortvalisia ŭ susiedniaj dziaržavie.
Padraździaleńni Čyrvonaj Armii, jakija raźmiaščalisia na terytoryi savieckaj Biełarusi, byli pryviedzienyja ŭ poŭnuju bajavuju hatoŭnaść, adbyvałasia mabilizacyja prypisnoha składu, u kramach źnikli sol i zapałki, a savieckija biełarusy paciahnulisia ŭ aščadnyja kasy i banki i pačali zdymać hrašovyja ŭkłady. Akramia hetaha, varta ŭzhadać, što ŭ tyja vieraśnioŭskija dni radyjo ŭ Minsku, siarod inšaha, pieradavała ŭ efiry tajamničaje słovazłučeńnie: «Ja — Minsk». Rabiłasia heta dziela taho, kab ablehčyć žudasnuju pracu piłotaŭ luftvafe, jakija bambili zachodniebiełaruskija harady. Tady, pa sutnaści, z terytoryi BSSR dapamahali zabivać biełarusaŭ, jakija žyli za «ryžskim kardonam». Varta razumieć, što niamieckija bomby na Bieraście, Horadniu, Pinsk, Baranavičy i inšyja harady Zachodniaj Biełarusi pasypalisia ŭžo ŭ pieršyja dni vajny. Hitler i Stalin pačali pieradzieł Jeŭropy, i pieršymi achviarami hetaj «hulni tronaŭ», siarod inšych narodaŭ, jakija zasialali mižvajennuju Polšču, byli našy suajčyńniki.
17 vieraśnia 1939 hoda, uvioŭšy svaje vojski na terytoryju ŭschodnich rajonaŭ Polščy, SSSR faktyčna ŭstupiŭ u Druhuju suśvietnuju vajnu. Niahledziačy na pieramožnyja relacyi savieckich štabistaŭ i žurnalistaŭ, taja «miratvorčaja apieracyja» stała ciažkim vyprabavańniem dla Čyrvonaj Armii. Na linii saviecka-polskaj miažy adbylisia žorstkija bai pamiž polskimi vartavymi miažy z Korpusa achovy pamiežža i savieckimi vojskami. Niechta sustrakaŭ «haściej z uschodu» jabłykami i kvietkami, ale ŭ šmatlikich nasielenych punktach Zachodniaj Biełarusi ŭ savieckija tanki lacieli «kaktejli Mołatava», a čyrvonaarmiejcaŭ «vitaŭ» «śvincovy haroch». Tak było, prynamsi, pad Małarytaj, u Navahrudku, Horadni i Vilni. Ale siły byli niaroŭnymi i chutka ŭsia zachodniebiełaruskaja terytoryja była zaniataja savieckimi vojskami i ŭklučana ŭ skład SSSR. Pieryjad z vosieni 1939-ha pa červień 1941 hoda nie byŭ spakojnym dla zachodnich abłaściej Savieckaj Biełarusi.
U hety čas tut adbyvalisia aryšty tak zvanaha «polskaha kantynhientu», departacyi «kułakoŭ», savietyzacyja i rusifikacyja miascovaha nasielnictva. Ale praz dva hady vajna iznoŭ pryjšła na biełaruskija ziemli. Były chaŭruśnik Iosifa Stalina Adolf Hitler vyrašyŭ stać adzinaŭładnym haspadarom Jeŭropy i likvidavać kramloŭskaha kankurenta. U vyniku biełarusam iznoŭ pryjšłosia raspłačvacca svaimi žyćciami za hieapalityčnyja hulni dyktataraŭ.
Leta 1941 hoda stała adnym z samych žudasnych u naviejšaj historyi Biełarusi. Miljony pałonnych i zabitych savieckich žaŭnieraŭ, źniščanyja harady i vioski i nacysckaja akupacyja. Ale biełarusy zmahalisia suprać voraha. Niechta ŭ šerahach savieckaha vojska i partyzanskich atradach, inšyja na zachodnim froncie, u vojskach chaŭruśnikaŭ SSSR pa antyhitleraŭskaj kaalicyi. Našyja suajčyńniki prajšli ŭsie vyprabavańni i zrabili vialiki ŭniosak u spravu Pieramohi nad «karyčnievaj čumoj».
Kniha, vydańnie jakoj zaraz možna padtrymać pa hetaj spasyłcy, składajecca z fotazdymkaŭ, bolšaść ź jakich pachodziać z pryvatnaj kalekcyi aŭtara i nikoli raniej nie publikavalisia. Vydańnie padzielena na raździeły.
Pieršy ź ich pryśviečany davajennamu času i źmiaščaje ŭ sabie dva padraździeły. U pieršym ź ich čytač znojdzie ŭnikalnyja fota z terytoryi Savieckaj Biełarusi. U druhim źmieščanyja zdymki, jakija ŭ svajoj bolšaści pachodziać ź Vilenskaha, Navahrudskaha, Paleskaha i Biełastockaha vajavodstvaŭ Druhoj Rečy Paspalitaj.
Nastupny raździeł pryśviečany padziejam vieraśnia 1939 hoda ŭ Zachodniaj Biełarusi. Bieraściejskaja krepaść, saviecka-hiermanski «freundschaft» i jaho apahiej — sumiesny parad u horadzie na Buhu. Zdymki, źmieščanyja ŭ 3-j častcy, źviazany z papiarednim raździełam knihi i pryśviečany hiermana-savieckamu zbližeńniu, jakoje prajaviłasia va ŭstalavańni sumiesnaj miažy na terytoryi padzielenaj Polščy, a taksama ahresiŭnaj palitycy SSSR i Hiermanii ŭ adnosinach da susiedziaŭ. Pakul Stalin sprabavaŭ akupavać Finlandyju, Hitler rychtavaŭsia da kidku suprać Francyi.
Letam 1940 hoda Paryž paŭ, i Hitler pačaŭ rychtavacca da vajny suprać svajho ŭčorašniaha chaŭruśnika. Akramia hetaha, letam 1940 hoda Saviecki Sajuz uklučyŭ u svoj skład Litvu, Łatviju, Estoniju, a taksama anieksavaŭ terytoryju Biesarabii, jakaja da hetaha ŭvachodziła ŭ skład Rumynskaha karaleŭstva. Tak, u albomie čytač ubačyć zdymki žaŭnieraŭ łatvijskaha i estonskaha vojska, zroblenyja ŭ 1930-ja hady. Akramia hetaha, u vydańni źmieščanyja ŭnikalnyja fatahrafii, zroblenyja ŭ 1940 hodzie ŭ Biesarabii.
Červień 1941 hoda staŭ žudasnym vyprabavańniem dla miljonaŭ savieckich hramadzian. Sotni tysiač čyrvonaarmiejcaŭ zahinuli i trapili ŭ niamiecki pałon u pamiežnych bajach suprać nacystaŭ letam 1941 hoda. Pra maštab toj katastrofy śviedčać zdymki, źmieščanyja ŭ raździele 4. Nastupnaja častka knihi pryśviečana pieryjadu nacysckaj akupacyi Biełarusi. Na zdymkach, źmieščanych tut, amatary historyi Biełarusi ŭbačać znajomyja miescy i budynki, a taksama ludziej, jakim pryjšłosia pieražyć ciažkaje jarmo akupacyjnaha režymu.
Narešcie, u apošnim raździele vydańnia apublikavanyja zdymki i materyjały, pryśviečanyja ŭdziełu biełarusaŭ u baraćbie z nacyzmam na roznych frantach Druhoj suśvietnaj vajny. Kali pra našych suajčyńnikaŭ, jakija bilisia suprać nacysckaj Hiermanii ŭ šychtach savieckaha vojska havaryłasia šmat, to pra biełarusaŭ, žaŭnieraŭ Druhoha polskaha korpusa pad kamandavańniem hienierała Uładzisłava Andersa, jakija mužna prajšli vyprabavańni savieckaj represiŭnaj sistemy, a potym vyzvalali Paŭdniovuju i Zachodniuju Jeŭropu ad nacyzmu, u Biełarusi doŭhi čas nie pamiatali.
Materyjały, źmieščanyja ŭ albomie «Druhaja suśvietnaja vajna na fotazdymkach z archiva Ihara Mielnikava», dazvalajuć pašyryć kruhahlad viedaŭ pa vajskovaj historyi Biełarusi ŭ pryvatnaści i padziejach Druhoj suśvietnaj vajny ŭvohule. Bolš za toje, vydańnie dvuchmoŭnaje (na biełaruskaj i anhielskaj movach), što daść mahčymaść danieści praŭdu pra padziei Druhoj suśvietnaj na biełaruskaj ziamli žycharam inšych krain.
Imiony ŭsich sponsaraŭ buduć apublikavanyja ŭ knizie.
Kamientary