Lehienda pra padpolle Vituški — apieracyjnaja hulnia savieckich śpiecsłužbaŭ?

Takoha mierkavańnia trymajecca polski historyk Rafał Unuk, jaki apublikavaŭ svaju pracu pra biełaruskaje antysavieckaje supraciŭleńnie ŭ časopisie ARCHE.

Sučasny niedachop viedaŭ pra antysaviecki supraciŭ biełarusaŭ — heta vynik «histaryčnaj palityki» režymu Łukašenki, zhodna ź jakoj dostup da adpaviednych archiŭnych krynic majuć vyklučna «palityčna nadziejnyja» daśledčyki, ci biełaruski padpolny ruch paprostu nie isnavaŭ?

U Polščy, Estonii, Litvie, Łatvii i Ŭkrainie za apošnija hady ŭźnikła bahata prac na temu paślavajennaha antykamunistyčnaha supracivu. Na hetym fonie Biełaruś zastavałasia asablivaj terytoryjaj. Byŭ apublikavany šerah tekstaŭ, pryśviečanych polskamu, ukrainskamu i litoŭskamu padpollu na terytoryi BSSR, zatoje biełaruskaje antykamunistyčnaje nacyjanalnaje padpolle zastavałasia niedaśledavanym. Stan našych viedaŭ vyjaŭna pakazała «Historyja Biełarusi» Jaŭhiena Miranoviča. Jaje aŭtar pryśviaciŭ hetaj prablemie dva abzacy. U pieršym jon śćviardžaje, što «niašmat viadoma pra paślavajennuju biełaruskuju ŭzbrojenuju apazycyju», paśla čaho cytuje źviestki nakont kolkaści «antysavieckich hrupaŭ i ŭzbrojenych bandaŭ», uziatyja z savieckaj historyi BSSR. Paśla dadaje, što ŭ 1946—1947 funkcyjaniery NKVD vykryli i likvidavali niekalki dziasiatkaŭ biełaruskich moładzievych hrupaŭ. U toj ža čas ahavorvajecca, što ŭźniknieńnie častki ź ich mahło być «inicyjavana» NKVD.

Inšaje mierkavańnie majuć aŭtary pracy «Biełaruski supraciŭ» S. Jorš i S. Horbik (Lvoŭ, 2006).

Na ich dumku, u razhalinavanaj sietcy «Čornaha kata», abo, inšaja nazva, «Biełaruskaje vyzvolnaje vojska», dziejničali 3000—3 500 čałaviek, a da šyrokaha arhanizacyjnaha tyłu naležała 20—30 tys. čałaviek.

U apošni čas vyjšła niamała artykułaŭ, jakija asprečvajuć publikacyi S. Jarša i S. Horbika.

Adrazu skažu, što asprečańnie aŭtaraŭ «Biełaruskaha supracivu» nie raŭnaznačnaje ćvierdžańniu, što biełaruskija nacyjanalnyja dziejačy, jakija žyli pad savieckaj akupacyjaj, nie rabili sprobaŭ supracivu.

Adnak pry abmiežavanym dostupie da aktaŭ NKVD my časta natykajemsia na interpretacyjnyja prablemy, a ź nieadnaznačnych zapisaŭ ciažka zrabić vysnovy pra nacyjanalny ci arhanizacyjny charaktar adździełu. Niama prablemy, kali ŭ apisańni sustrakajecca akreśleńnie «litoŭskaja banda», «biełapolskaja banda» abo kali pry słovie banda bačycca skarot AK, OUN, UPA ci LLKS (Lietuvos Laisvės Kovos Sajūdis — Ruch baraćby za svabodu Litvy). Adnak časta ŭ tekście dakumentu niama nijakaj zhadki, jakaja b dazvalała vyznačyć nacyjanalny charaktar partyzanskaj hrupy. Časam sustrakajecca tolki lakaničnaje ŭkazańnie, jakoje śćviardžaje, što ŭdzielniki «bandy pachodziać ź miascovaha nasielnictva». Tut treba adznačyć, što havorka idzie pra farmavańni, dziejnaść jakich ukazvaje na palityčnuju baraćbu (likvidacyja partyjnych dziejačoŭ, słužboŭcaŭ NKVD ci MUS, napady na kałhasy i h. d.), a nia hrupy kryminalna-razbojnickaha charaktaru.

Niesumnienna, palityčny charaktar mieli akcyi hrupy Jana Ramančuka.

Padčas vajny jon byŭ staršyniom Biełaruskaj narodnaj samapomačy ŭ Bajarach i dyrektaram domu kultury ŭ Niaśvižy. Paśla ŭvachodžańnia Čyrvonaj armii jon pierajechaŭ u Baranavičy, dzie pracavaŭ stalarom. U kastryčniku 1944 h. supracoŭniki NKVD sprabavali aryštavać jaho. Adnak jamu ŭdałosia ŭciačy, i jon pierajšoŭ na «nielehalnaje stanovišča». Jahonaja ŭzbrojenaja partyzanskaja hrupa dziejničała ŭ rajonie Niaśvižu, Stoŭpcaŭ i Baranavič da 1949 h.

Padobny charaktar mieŭ nievialiki adździeł Aŭhiena Žychara.

U 1943—1944 hh. Žychar ustupiŭ u Sajuz biełaruskaj moładzi ŭ Pastaŭskaj nastaŭnickaj seminaryi. Vajavaŭ u składzie Savieckaj armii. Paśla zakančeńnia vajennych dziejańniaŭ byŭ demabilizavany, viarnuŭsia ŭ rodnyja miaściny i staŭ nastaŭnikam u Vieraciejach. U 1946 h. jaho minułym zacikavilisia supracoŭniki śpiecsłužbaŭ, jakija sprabavali jaho aryštavać. Adnak A. Žychar zdoleŭ uciačy. U 1947 h. da jaho dałučylisia niekalki čałaviek, jakija znachodzilisia ŭ padobnaj sytuacyi. Adździeł dziejničaŭ u rajonie Hłybokaha, Pastaŭ i Duniłovič, a jaho kamandzir byŭ zabity tolki ŭ studzieni 1955 h. Z savieckich aktaŭ vynikaje, što partyzany «ažyćciavili 23 terarystyčnyja akty, 42 hrabiažy i 9 napadaŭ na sielsaviety». Ich achviarami byli pieravažna partyjnyja dziejačy i supracoŭniki siłavych strukturaŭ.

U 1949 h. na ŭschod ad Maładečna, u rajonie Illi, uźnik 5-asabovy adździeł Siarhieja Mikuliča,

składzieny z byłych žaŭnieraŭ BKA, jakija chavalisia. Sytuacyja źmianiłasia, kali da hrupy dałučyŭsia emisar Biełaruskaj Narodnaj Respubliki Janka Filistovič. Jon pachodziŭ z Paniacičaŭ pad Vialejkaj. Suviaź z hrupaj Mikuliča jon naładziŭ praz pasiarednictva svajho svajaka. Ja. Filistovič pieraniaŭ kamandavańnie hrupaj i zrabiŭ sprobu pieratvaryć jaje ŭ vajskova-palityčnuju arhanizacyju. Uvioŭ dyscyplinu, pravodziŭ idejnuju i padpolnuju padrychtoŭku, zabaraniŭ rabić napady na miascovy aktyŭ i hrabiažy. Hrupie daŭ nazvu «Biełaruskija nacyjalna-vyzvolnyja ŭzbrojenyja siły» i raspačaŭ padrychtoŭku da palityčna-prapahandysckaj dziejnaści. Z hetaj metaj ŭ krasaviku 1952 h. adździeł pravioŭ u Viazyni pad Maładečnam napad na drukarniu, jakaja drukavała hazetu «Šlach da kamunizmu». Partyzany zabrali drukarskuju mašynu. U kastryčniku 1952 h. hrupa patrapiła ŭ zasadu supracoŭnikaŭ NKVD. S. Mikulič zahinuŭ u bai, astatnija, u tym liku Ja. Filistovič, byli aryštavanyja.

Z archiŭnych materyjałaŭ daviedvajemsia pra niekalki partyzanskich adździełaŭ, jakim słužboŭcy NKVD nie prypisali «polskaha», «ukrainskaha» ci «litoŭskaha» charaktaru.

U 1945 h. na terytoryi BSSR dziejničali nastupnyja adździeły nieviadomaha nam pachodžańnia: u vakolicach Ivienca — hrupy Kreza i Harmaza, u rajonie Karelič — adździeł Jaŭsieja, hrupy Lubko, u vakolicach Klecku — adździeły Ałysiaka i Hryboŭskaha, hrupa Siarhieja — u vakolicach Lachavič, pad Horadniaj — Papova-Harčanki. Zrazumieła, hety śpis niapoŭny.

Ź inšych dakumentaŭ vynikaje, što ŭ 1944—1945 hh. u Duniłavickim rajonie dziejničaŭ adździeł Kabylinskaha. Paśla razhromu jaho savietami kamandavańnie nad jaho reštkami pieraniaŭ kaprał Vojska Polskaha Antoni Tajnovič «Hil». Hrupa «Hila» była likvidavanaja ŭ studzieni 1947 h. «Hil» padčas Druhoj suśvietnaj vajny słužyŭ u šerahach Biełaruskaj krajovaj abarony. Što cikava, saviety klasyfikujuć adździeł «Hila» jak «polskaje farmavańnie». Padstavaj takoha aznačeńnia stała toje, što partyzany vystupajuć suprać savieckaj ułady i supracoŭničajuć z «polskimi kułakami». Nie prypisvajučy adździełu polskaha ci biełaruskaha charaktaru, treba padkreślić, što ŭ hetym kantekście važna ź vialikaj aściarožnaściu razhladać krytery, jakija vykarystoŭvalisia supracoŭnikami MUS.

U savieckich dakumentach byŭ adznačany taksama adździeł «Chachłova», viadomy jašče jak adździeł «Juzika», što dziejničaŭ z 1944 h. da kastryčnika 1949 h. u rajonie Šarkaŭščyny.

U 1949 h. jon naličvaŭ 14 udzielnikaŭ, charaktaryzavaŭsia vielmi dobrym uzbrajeńniem, šyrokaj sietkaj supracoŭnikaŭ i dobraj raźviedkaj u miežach svajho aperacyjnaha abšaru i składaŭsia ź «miascovaha nasielnictva». Kali ŭziać pad uvahu tahačasny etničny skład rehijonu, vielmi praŭdapadobna, što hety adździeł składaŭsia ź biełarusaŭ. U dakumentach niama śladoŭ, jakija b padkazvali jaho «biełapolski» ci litoŭski charaktar.

Cikavy taksama vypadak sfarmavanaj uvosień 1948 h. 7-asabovaj hrupy Vincłaŭskaha «Hlinki».

Z charaktarystyki hetaj «bandy» daviedvajemsia, što jana składałasia «ź miascovych žycharoŭ ..., dezerciraŭ sa škoł FZN. Banda dziejničała pieravažna ŭ 3-ch rajonach — Maładečanskim, Radaškavickim i Illanskim». Čalcy hetaha adździełu hramili i palili sielsaviety, kaaperatyvy i likvidavali partyjnych aktyvistaŭ. 31 kastryčnika 1949 h. adździeł byŭ akružany aperacyjnaj hrupaj MHB i ŭsie bajcy adździełu zabity. Słužboŭcy savieckaha aparatu biaśpieki vyrazna padkreślivali, što heta była antysavieckaja hrupa, a nie čarhovaja razbojnickaja banda, składzienaja sa zvyčajnych złačyncaŭ.

Cikavaj padpolnaj inicyjatyvaj było ŭtvareńnie Aŭhienam Kazakom Sajuzu vyzvaleńnia Biełarusi (SVB).

Zasnavalnik hetaj arhanizacyi ŭ peryjad vajny byŭ čalcom Sajuzu biełaruskaj moładzi. Paśla padzieńnia Niamieččyny A. Kazak viarnuŭsia na terytoryju BSSR u transparcie z repatryjavanymi prymusovymi rabotnikami. Nieviadoma, ci pryjechaŭ ź misijaj utvareńnia kanśpiracyjnych sietak BNP, ci heta było jaho asabistaje rašeńnie. U listapadzie 1946 h. pačaŭ budavać sietku SVB, u jakuju hurtavalisia ŭ vialikaj stupieni byłyja siabry Sajuzu biełaruskaj moładzi i žaŭniery BKA. A. Kazak raspracavaŭ prahramu arhanizacyi, u jakoj śćviardžaŭ, što biełarusy zaznajuć kalanijalnuju ekspluatacyju i nacyjanalny ŭcisk, i adzinaja siła, jakaja moža pryvieści da svabody, — heta sam biełaruski narod. U suviazi z hetym najvažniejšym paličyŭ raźvićcio i ŭmacavańnie biełaruskaj nacyjanalnaj śviadomaści. Prahrama SVB praduhledžvała ŭźniknieńnie biełaruskaj nacyjanalnaj respubliki jak dziaržavy ŭsich pracoŭnych słajoŭ (sialan, rabočych i intelihientaŭ), u skład jakoj uvojduć usie ziemli, nasielenyja biełarusami, u tym liku i tyja, što znachodziacca pa-za administracyjnymi miežami BSSR (Vilenščyna ź Vilniaj, Biełastoččyna, Smalenščyna, [Paŭnočnaja] Połaččyna, častka Paleśsia ŭ miežach USSR). U budučaj, demakratyčnaj respublicy buduć zachoŭvacca ŭsie hramadzianskija svabody, a ziamla budzie pieradadziena sialanam va ŭłasnaść biaz vykupu. Tvorca SVB arhanizavaŭ arhanizacyjny kamitet SVB, jaki składaŭsia z nastupnych adździełaŭ: arhanizacyjnaha, vajskovaha, prapahandysckaha, finansavaha, kantrolnaha i sakrataryjatu. Siadzibaj kamandavańnia byŭ Navahradak. U traŭni 1947 h. arhanizacyja była razhromlenaja, a jaje 18 udzielnikaŭ atrymali šmathadovyja prysudy.

U Plisie Hieorhi Bortnik naładziŭ kantakt ź isnujučym tam raniej Sajuzam baraćby suprać kamunizmu na čale ź Piatrom Šypkam i padparadkavaŭ jamu svaju hrupu.

U 1948 h. P. Šypka byŭ zabity supracoŭnikami orhanaŭ dziaržbiaśpieki BSSR, što, adnak, nie pryviało da raspadu hrupy. U toj čas kiraŭnictva sietkaj ź niekalkich — dziesiaci ź niečym asob — pieraniaŭ Hieorhi Bortnik. Dziejnaść arhanizacyi abmiažoŭvałasia zabaronienym u SSSR prasłuchoŭvańniem zachodnich radyjostancyj i «siejańniem varožaj prapahandy». U idejnym planie jany apelavali niepasredna da palityčnaj prahramy BNP. Arhanizacyja była razhromlena tolki na rubiažy 1950 i 1951 hh.

Akramia ŭzbrojenych adździełaŭ i palityčnych arhanizacyj isnavali taksama biełaruskija padpolnyja moładzievyja hrupy. Taki charaktar mieła zasnavanaja ŭ traŭni 1946 h. u Słonimie hrupa, jakaja abrała sabie kodavuju nazvu «Čajka».

Na čale arhanizacyi stajaŭ 5-asabovy Centar biełaruskaha vyzvalenčaha ruchu, kiravany nastaŭnikam Vasilom Suprunom «Pahramoŭcam».

Jačejki «Čajki» ŭźnikali ŭ Nastaŭnickim instytucie ŭ Baranavičach, u Žyrovickim sielskahaspadarčym technikumie, u Bieraściejskim čyhunačnym technikumie i Hancavickim pedahahičnym vučyliščy. U pačatku 1947 h. jačejki «Čajki» ŭźnikli ŭ Pinskim i Illanskim rajonach. Kali vieryć abvinavaŭčym dakumientam savieckaj tajnaj palicyi, kiraŭnictva arhanizacyi mierkavała, što nieŭzabavie vybuchnie vajna pamiž Savieckim Sajuzam i Vialikabrytanijaj dy Złučanymi Štatami Paŭnočnaj Ameryki, i ličyła, što padčas jakoj biełarusy pavinny vystupić na baku zachodnich dziaržaŭ. U suviazi z hetym jany chacieli abjadnać padpolle na terytoryi ŭsioj BSSR i pačać padrychtoŭku da partyzanskaj vajny, jakaja, jak mierkavałasia, raspačniecca ŭ momant kantaktaŭ ź inšymi padpolnymi hrupami. U druhoj pałovie 1947 h. byli aryštavany 29 čalcoŭ arhanizacyi, u tym liku Vasil Suprun. Heta pryviało da razhromu sietki «Čajki».

Viasnoju 1948 h. u Miadziele Raścisłaŭ Łapicki zasnavaŭ antysavieckuju padpolnuju hrupu z vučniaŭ starejšych klasaŭ siaredniaje škoły.

U 1949 h. R. Łapicki pierajechaŭ u miastečka Smarhoni, dzie taksama zdoleŭ arhanizavać padobnuju hrupu ź niekalkich asob. U śniežni 1948 h. junaki padrychtavali i raskleili niekalki dziasiatkaŭ ulotak. U studzieni 1949 h. jany skrali ź miadzielskaj škoły dźvie strelby, što vykarystoŭvalisia na strałkovych zaniatkach. U kastryčniku hetaha hodu ŭzłamali miascovy dom kultury ŭ Smarhoniach, adkul zabrali drukarskuju mašynku, na jakoj addrukavali bolš za tysiaču antysavieckich ulotak. Jany byli rasklejeny ŭ Smarhoniach i susiednich vioskach. Na miažy 1949 i 1950 hh. hrupa była likvidavana orhanami biaśpieki BSSR. U śniežni 1949 h. Raścisłaŭ Łapicki pačaŭ chavacca, a ŭ studzieni 1950 h. byŭ aryštavany. Inšy ŭdzielnik hrupy, jaki chavaŭsia, H. Niefranovič, u sakaviku 1950 h. byŭ akružany supracoŭnikami MDB i zrabiŭ sabie śmierć.

Na rubiažy 1945 i 1946 hh. u asiarodździ studentaŭ pedahahičnych vučelniaŭ u Hłybokim i Pastavach uźnikali padpolnyja hrupy, čalcy jakich zajmalisia vyvučeńniem historyi Biełarusi i staralisia supraćdziejničać rusifikacyi moładzi. U 1946 h. jany abjadnalisia i pieratvarylisia ŭ Sajuz biełaruskich patryjotaŭ (SPB).

Studenty raspracavali palityčnuju prahramu, jakaja praduhledžvała adryŭ BSSR ad SSSR i ŭźniknieńnie suverennaj Biełarusi na ŭzor zachodnich demakratyj. Jany paličyli nieabchodnym raspačać pracu dziela pašyreńnia śviadomaści siarod hramadzian BSSR. Zhodna z abvinavačvańniami savieckich karnych orhanaŭ jany mierkavali, što ŭ spryjalny momant treba raspačać dyversijnyja dziejańni i zbrojnuju baraćbu. U lutym 1947 h. słužboŭcy MUS zatrymali 33 navučencaŭ hetaj škoły.

Maładaśledavanyja moładzievyja hrupy ŭźnikali taksama ŭ Miensku, Połacku, Pinsku i Maładečnie.

Pavodle acenak historykaŭ, arhanizacyj takoha kštałtu ŭźnikła niekalki dziasiatkaŭ.

U toj ža čas u dastupnych savieckich archivach niama nijakich śviedčańniaŭ pra dziejnaść razhalinavanaj sietki «Čornaha kata» ci hienerała Vituški, pra jakija pišuć aŭtary knihi «Biełaruski supraciŭ». S. Jorš i S. Horbik hruntujuć svaju viersiju padziej na artykułach, publikavanych u biełaruskich emihracyjnych vydańniach, i na ŭspaminach udzielnikaŭ padziejaŭ.

Nievykarystańnie archiŭnych dakumentaŭ jany apraŭdvajuć poŭnaj adsutnaściu dostupu da ich daśledčykaŭ, nie źviazanych z łukašenkaŭskim aparatam ułady. Hetkaje tłumačeńnie abhruntavana tolki častkova. Sapraŭdy, niezaležnamu daśledčyku ŭ Biełarusi archivy maładastupnyja. Adnak šmat historykaŭ časam znachodziać tam vielmi cikavyja dakumenty.

Jak vyhladajuć ćvierdžańni S. Jarša i S. Horbika ŭ śviatle daśledavańniaŭ, jakija pravodziacca ŭ inšych krainach?

Litoŭskija historyki nie sustrelisia ź nijakimi źviestkami pra biełaruski adździeł «Vitaŭta», jaki byccam by dziejničaŭ na terytoryi ŁSSR, im taksama nieviadoma pra razhon partyzanami ŭ Vilni niejkaha partyjnaha mitynhu.

Daśledčyki, jakija zajmajucca historyjaj OUN-UPA, nie natrapili ni na jakija śviedčańni supracy ŭkrainskaha nacyjanalistyčnaha padpolla z majoram Vituškam ci sietkaj «Čorny kot», a ŭkrainski ŭdzieł u tak zvanaj atacy na Navahradak treba pryznać čystaj fikcyjaj.

Vyniki daśledavańniaŭ antykamunistyčnaha padpolla na terytoryi ciapierašniaj Polščy staviać pad sumnieŭ usie ćvierdžańni hetych aŭtaraŭ. U Aŭhustoŭskim krai nikoli nie było adździełaŭ biełaruskich partyzanaŭ. Sapraŭdy, u 1944 h. z raźmieščanaha tam biełaruskaha bataljonu palicyi dezertavała vialikaja hrupa ludziej, jakija potym dałučylisia da adździełu Stanisłava Kata «Ščapy». Adnak treba viedać, što hety bataljon byŭ «biełaruski» tolki pavodle nazvy. Nasamreč u im słužyli šmat palakaŭ z Navahradčyny, jakija byli jaho čalcami jašče da taho, jak apynulisia ŭ adździełach palicyi.

Vyzvaleńnie letam 1946 h. pad Varšavaj transpartavanych biełaruskich viaźniaŭ — heta čarhovy, nie padmacavany faktami mit. Kantakty lejtenanta «Vitaŭta» z NUS [polskaja padpolnaja arhanizacyja Narodowe sily zbrojne] byli niemahčymyja taksama z toj pryčyny, što ŭ rajonie Bieraścia nie było adździełaŭ NUS.

Nivodnaja polskaja padpolnaja sietka na Biełastoččynie ci ŭ inšym miescy Polščy nia mieła kantaktaŭ ź biełaruskim padpollem, a infarmacyja ab dapamozie polskich sietak u pierakidańni biełaruskich partyzanaŭ na Zachad u 1949 h. — heta čarhovaja bajka. Paśla 1947 h. nie isnavała nivodnaj polskaj padpolnaj arhanizacyi, jakaja b mieła šlachi pierakidańnia na Zachad. Dastatkova ahulnych viedaŭ, kab kazać, što nielehalny pierachod polska-savieckaj, polska-niamieckaj i niamiecka-niamieckaj miažy ŭ 1946—1956 h. byŭ nadzvyčaj ciažkim, amal nievykanalnym zadańniem. Tym bolš u prafesijnaha historyka pavinna vyklikać sumnieńni lohkaść, ź jakoj členy sietki «Čorny kot» šmat razoŭ pierachodziać hetyja miežy.

Usio heta śviedčyć pra adsutnaść aryjentacyi aŭtaraŭ u sacyjalnych i palityčnych realijach, jakija panavali ŭ dziaržavach Uschodniaha bloku, i ich niaviedańni pracesaŭ, što adbyvalisia ŭ padpolnych arhanizacyjach rehijonu.

Adkul S. Jorš, S. Horbik, a taksama A. Bliniec i rodnasnyja im aŭtary čerpajuć svaje adkryćci?

Niesumnienna, ich bačańnie biełaruskaha antykamunistyčnaha padpolla adlustroŭvaje pierakanańni, jakija panavali ŭ asiarodździ paślavajennych lideraŭ biełaruskaj emihracyi.

Jak piša specyjalist z historyi Biełarusi Nikałas Vakar, staršynia BCR na emihracyi R. Astroŭski ŭ kancy 1940-ch hadoŭ dabivaŭsia, kab brytanskaja raźviedka padtrymlivała biełaruski partyzanski ruch, ćvierdziačy, što jon naličvaje 50 tys. čałaviek i zmahajecca pad kamandavańniem lehiendarnaha kamandzira hien. Michała Vituški.

A prezydent Biełaruskaj Narodnaj Respubliki na vyhnańni Mikoła Abramčyk publična demanstravaŭ medali niaisnaha biełaruskaha partyzanskaha vojska. Varta zhadzicca z zaŭvahaj Vakara, pavodle jakoj

hetyja dziejačy «žyli ŭ poŭnym adryvie ad rečaisnaści» i prajaŭlali «niazvykłuju zdolnaść vieryć va ŭsio, u što chacieli pavieryć».

Padobna jak emihracyjnyja palityki na miažy 1940—1950-ch hh., hetyja historyki nasupierak historyi chočuć vieryć, što isnavała vialikaja padpolnaja antykamunistyčnaja armija Vituški.

Surjoznyja sumnieńni nakont isnavańnia ahulnabiełaruskaha ruchu supracivu nie pieraškadžali zachodnim raźviedvalnym słužbam sprabavać pabudavać padpolle na terytoryi BSSR. Nahlad za hetaj aperacyjaj MI6 daručyła brytanskamu aficeru i adnačasova savieckamu ahientu Kimu Fiłbi (Kim Philby). Isnujuć taksama źviestki, jakija śviedčać pra toje, što ŭ niepasrednym akružeńni Mikoły Abramčyka kruciłasia niekalki savieckich špijonaŭ.

Dziakujučy hetaj infiltracyi savieckaja raźviedka viedała pra plany anhłasaksaŭ na terytoryi BSSR.

Nia vyklučana, što mienavita tamu desant Vostrykava ŭ Nalibockaj puščy čakali zahadzia.

U suviazi sa słaboj daśledavanaściu prablemy biełaruskaha antykamunistyčnaha supracivu ŭźnikaje vakuŭm, jaki zapaŭniajuć dadumki i hipotezy, što z časam pieratvarajucca ŭ mity. U specyfičnych biełaruskich umovach, dzie dziaržaŭny režym apeluje naŭprost da tradycyjaŭ BSSR, a z usimi prajavami biełaruskaści, zrazumietaj inakš jak biełaruskaść u savieckim vyhladzie, zmahajucca administracyjnymi i palicejskimi metadami, u asiarodździ antyłukašenkaŭskaj apazycyi isnuje asablivaje zapatrabavańnie na takoha rodu hieraičny mit. Havorka idzie pra mit, zrazumiety jak «kananičny» vobraz minułaha, jak nabor padziej i asob, pryznany bolšaściu hramadztva važnym i ŭłasnym, jaki jość va ŭsich dziaržaŭ i nacyj. Kab taki mit u daŭžejšaj perspektyvie paśpiachova adyhryvaŭ rolu abjadnaŭčaha faktaru, jon pavinien hruntavacca na faktach. Kali tak nie adbyvajecca, tady zroblenaja raniej ci paźniej krytyčnymi historykami dekanstrukcyja mitu vykliča rezki padzieł, a moža pryvieści i da raspadu raniejšaha bačańnia ŭłasnaj minuŭščyny. U hetym sensie biełaruski supraciŭ S. Jarša, S. Horbika i blizkich im interpretacyjna aŭtaraŭ maje ŭsie rysy łžyvaha mitu.

Viedajučy tahačasnyja realii,

možna surjozna zadumacca, ci versija pra vialikaje padpolle hien. Vituški nie była elementam aperacyjnaj hulni savieckich specsłužbaŭ, nacelenaj u hetym vypadku ŭ asiarodździe biełaruskaj emihracyi i zachodnija raźviedvalnyja słužby.

Nam šmat viadoma ab praviadzieńni takich aperacyj u Polščy, SSSR i bałtyjskich respublikach, tamu nielha vyklučyć, što savieckija čekisty dla aperacyjnych patreb stvaryli fikcyjnuju biełaruskuju sietku majora Vituški. Heta tolki hipoteza, dla paćvierdžańnia ci abviaržeńnia jakoj nieabchodny karpatlivy pošuk u biełaruskich i rasiejskich archivach.

Heta mocna skaročany pierakaz pracy Rafała Ŭnuka. Całkam, sa spasyłkami i daviedkami, jaje možna pračytać na arche.by

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0