Nie śpiašajmasia pierabolšvać

Asablivaje mierkavańnie historyka Anatola Sidareviča.

Vialiki kardynał. Tak nazvała «Naša Niva» byłoha metrapalita Mienska-Mahiloŭskaha Kazimiera Śviontka.

U paraŭnańni z kim vialiki?

My nia mieli nacyjanalnaj Ryma-Katalickaj Carkvy. Hreka-Katalickaj – taksama. U dakładnym značeńni hetaha słova nacyjanalnyja katalickija cerkvy ŭ Biełarusi naradzilisia na pačatku 1990-ch hh. Kali va Ŭkrainie ja mahu paraŭnać Josyfa Ślipaha z Andrejem Šaptyckim, dyk metrapalita Śviontka niama z kim paraŭnoŭvać.

Vialiki sam pa sabie? Biskup pakidaje pa sabie pamiać abo jak aŭtar, abo jak prapaviednik, abo jak śviaty. Jak aŭtar bahasłoŭskich, histaryčnych ci inšych daśledavańniaŭ i teoryjaŭ Kazimier Śviontak nieviadomy. Nie idzie pra jaho słava i jak pra kaznadzieja.

Ci śviaty jaho eminencyja, pakaža čas. Padźvižnikaŭ, śviedkaŭ viery Katalickaja Carkva mieła ŭ SSSR šmat. Dastakova nahadać adnu detal ź bijahrafii kardynała: kali ksiandza Kazimiera Śviontka vieźli tudy, jaho duchaŭnikom byŭ jašče nie kardynał, ale ŭžo hałava nacyjanalnaj Carkvy – Josyf Ślipy, jaki zastupiŭ na pasadzie samoha Andreja Šaptyckaha.

Biskup uvachodzić u historyju Carkvy taksama jak jaje administratar, budaŭnik.

Zrablu adstupleńnie. Kali pahartać «LiM» kanca 1980-ch – samaha pačatku 1990-ch hadoŭ, to niedzie tam možna znajści artykuł, u jakim ja vykazvaŭ nadzieju i aściarožnuju ŭpeŭnienaść, što ŭ nas, jak i ŭ inšych krainach, budzie svaja Ryma-Katalickaja Carkva sa svajoj Kanferencyjaj biskupaŭ i navat sa svaim kardynałam.

Što davała mnie padstavu dla takoje nadziei i ŭpeŭnienaści? Mianiaŭsia hramadzka-palityčny klimat. Nia dumaju, što sprava budovy i adbudovy Carkvy išła b značna horš ci značna lepš, kali b papa ŭźvioŭ na pasad metrapalita Mienska-Mahiloŭskaha nie prałata Kazimiera Śviontka, a jahonaha ŭ peŭnym sensie papiarednika – administratara Mienskaj dyjacezii biskupa Tadevuša Kandrusieviča. Ale papa-palak vyrašyŭ pastavić na čale novaŭtvoranaj mitrapolii palaka Śviontka. Na čale ž Haradzienskaj dyjacezii jon u tym samym 1991 hodzie pastaviŭ Alaksandra Kaškieviča, jaki pachodzić z padvilenskich (skažam tak) palakaŭ.

A ciapier cikavaje pytańnie. Hazeta piša, što kardynał Śviontak biełarusizavaŭ Carkvu (Kaścioł pa-našaniŭsku).

Tady, u kancy 1980-ch – samym pačatku 1990-ch hadoŭ, vakoł hetaha – biełarusizacyi ci palanizacyi RKC u Biełarusi – išli samyja zaciatyja sprečki. Znachodzilisia razumniki, jakija zaklikali adździalić Carkvu ŭ Biełarusi ad Vatykanu. I ŭ tym, što, niahledziačy na masavyja nakłady polskamoŭnych malitoŭnikaŭ, drukavanych u Polščy kirylicaju, niahledziačy na prapolskuju ahitacyju i vyviešvańnie polskich nacyjanalnych ściahoŭ u kaściołach, niahledziačy na impart ksiandzoŭ z Polščy, RKC u Biełarusi nia stała filijaj Polskaje Katalickaje Carkvy, mała zasłuhi duchavienstva i biskupaŭ u pryvatnaści. U hetym bolšaja zasłuha balšavickaje ŭłady.

Tak, balšavickaje ŭłady. Pa vajnie balšaviki ŭžo nie adkryvali polskich škołaŭ u Biełarusi. Zakryvajučy kaścioły, jany likvidavali druhi važny instrument palanizacyi našaha nasielnictva. Za tryccać-sorak hadoŭ tam, dzie nie było kaściołaŭ, vyrasła, ličy, dva pakaleńni, jakija nia viedali polskaje movy. Kali ž ksiandzy pačali im prapaviedavać pa-polsku i razdavać drukavanyja kirylicaju malitoŭniki, vyjaviłasia, što maładoje i siaredniaje pakaleńni nia tolki nia viedajuć, ale i nia chočuć viedać polskaje movy. Hetak było nie ŭ adnoj parafii ŭ Zachodniaj Biełarusi. A što kazać pra Ŭschodniuju Biełaruś? Niekatoryja ksiandzy tutejšaha «raźlivu» pačali praktykavać adnu mšu pa-biełarusku, a druhuju – pa-polsku. I jany pierakanalisia, što pa-polsku molacca tolki staryja, što polskamoŭnaja Carkva ŭ Biełarusi nia maje budučyni.

Jašče adno adstupleńnie. Rusifikacyju balšaviki pravodzili praź dziaržaŭnyja struktury, a nie praz Pravasłaŭnuju Carkvu. RPC, kali nastali spryjalnyja ŭmovy, sutyknułasia ź cikavym faktam. Ja nazvaŭ hetuju źjavu «Maŭklivaja Carkva». Jeździačy ŭ Małkavičy Hancavickaha rajonu i Hancavičy, ja bačyŭ nia tolki małaludnaść u tamtejšych cerkvach pa niadzielach (a moładzi i mužčyn u hetaj małaludnaści jašče mieniej), ale i toje, čaho nie sustrakaŭ u katalickich chramach: narod, kali jamu treba śpiavać, maŭčyć. I, moža, ź piataha ci šostaha razu ja zrazumieŭ pryčynu hetaje prajavy: narod nie razumieje movy liturhii i nie žadaje jaje vučyć. Ja chacieŭ byŭ napisać na hetuju temu ese «Maŭklivaja Carkva», ale, dziakuj Bohu, svoječasova ŭbačyŭ, što hetuju źjavu na prykładzie rodnych Pružanaŭ apisała Raisa Žuk-Hryškievič.

Voś tut i paraŭnoŭvajcie RPC z RKC.

RKC svoječasova pierabudavałasia, čym pryvabiła nie adnaho čałavieka z pravasłaŭnych siemjaŭ i navat etničnych rasiejcaŭ. Treba skazać, što byli ŭ nas i ksiandzy, jakija chacieli ŭvieści rasiejskamoŭnuju słužbu, ale navat tutejšyja palaki i «palaki» paličyli hetuju ideju biazhłuzdaju. RPC ž svajoj upartaściu (artadaksalnaściu heta nie nazavieš) šmat ludziej addała i katalikam abodvuch abradaŭ, i pratestantam, jakija (heta taksama fakt) uparta pravodziać palityku rusifikacyi viernikaŭ.

Takim čynam, my robim vysnovu – zasłuha mitrapalita Śviontka ŭ tym, što jon bolš-mienš realna acaniŭ kulturna-moŭnuju sytuacyju ŭ Biełarusi. Ale biełarusizacyja RKC nie zavieršanaja. U tych samych Hancavičach ja razmaŭlaju ź Sidarevičami łacinskaha abradu na čyściutkaj biełaruskaj movie, ale voś pierastupajuć maje Sidarevičy paroh kaściołu i pačynajuć havaryć paciery pa-polsku. Bo ksiondz – palak. Kažuć, Pinskaja miždyjacezijnaja vyšejšaja duchoŭnaja seminaryja imia śviatoha Tamaša Akvinskaha, adnoŭlenaja kłopatam kardynała, – całkam biełaruskaja ŭstanova. Mo kali i ŭ Hancavičy pryjedzie ksiondz-biełarus, i maje rodzičy zaśpiavajuć u kaściole Naviedzinaŭ Najśviaciejšaje Dzievy Maryi pa-biełarusku?

Pra toje, što biełarusizacyja Carkvy nie zavieršanaja, śviedčyć historyja dyjacezijnaj Haradzienskaj duchoŭnaj seminaryi, jakuju biskup Alaksandar Kaškievič pieratvaryŭ byŭ u cytadel polskaści. Pomnicca, u 1996 hodzie z hetaje seminaryi adnaho kleryka adličyli «za biełaruski nacyjanalizm». Junak pajechaŭ u Polšču, tam vyvučyŭsia, staŭ manacham, a svaimi artykułami zdabyŭ viadomaść u biełaruskich intelektualnych kołach. Ciapier idzie pahudka, što manachu-«nacyjanalistu» zabaroniena adpraŭlać imšu i ŭdzialać śviatyja sakramenty na terytoryi ŭsiaje Biełarusi...

I apošniaje adstupleńnie. Niekali «Naša Niva», pišučy pra pachavańnie Vasila Bykava, vyniesła ŭ «šapku» słovy «Bolšy za Kołasa». Tak była vykarystana maja zaŭvaha, što na pachavańnie Bykava pryjšło bolš ludziej, čym na pachavańnie Jakuba Kołasa. Adnak maładyja redaktary i aŭtary «NN» nie ŭličyli, kolki žycharoŭ było ŭ Miensku ŭ 1956 i 2003 h., jakija mahčymaści mieli žychary Pinsku ci Astraŭca dabracca da Miensku ŭ 1956 i ŭ 2003 h. Narešcie, jany nie ŭličyli taho, što Vasil Bykaŭ «vyras na plačach» Jakuba Kołasa.

Hetym ja chaču skazać, što źjavy, padziei i pracesy treba razhladać u kankretna-histaryčnych abstavinach. I nikoli nia treba śpiašacca z vysnovami. Baćka Čas i maci Historyja mohuć z nas paśmiajacca.

Anatol Sidarevič

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0