Karanavirusnaja pandemija zakranuła siamju byłoj kandydatki ŭ prezydenty Taciany Karatkievič — jašče da taho, jak u Biełarusi pačali rabić testy na COVID-19, praz dvuchbakovuju pneŭmaniju pamierła jaje ciotka, pierachvareła maci. Liderka kampanii «Havary praŭdu» ciaham dvuch miesiacaŭ maksymalna abmiežavała svaje kantakty, piače chleb na karantynie i vykarystoŭvaje ŭsie mahčymaści internetu i sacyjalnych sietak dla praviadzieńnia vybarčaj kampanii ŭ režymie onłajn, piša «Radyjo Svaboda».
«Maci lažała ŭ kalidory, užo ŭ studzieni nie chapała miescaŭ dla chvorych na pneŭmaniju»
— Jak pačuvajeciesia? Ci zakranuła pandemija vas, vašych blizkich i siabroŭ?
— Naŭprost zakranuli našu siamju. U studzieni praz dvuchbakovuju pneŭmaniju pamierła rodnaja siastra majoj maci. Sama maci lažała ŭ špitali ź virusnaj pneŭmanijaj. Tady testy na karanavirus u Biełarusi jašče nie rabili. U krainach Eŭraźviazu karantyn abviaścili ŭ sakaviku, ale ŭ studzieni ludzi ŭžo ciažka chvareli. Heta było vielmi strašna dla mianie. Kali maci špitalizavali, jana lažała ŭ kalidory. Tady ŭžo miescaŭ nie chapała dla chvorych na pneŭmaniju. I strašna ŭjavić, što ciapier adbyvajecca.
Samaje niebiaśpiečnaje toje, što ŭ krainie niama adnaznačnaj pazycyi nakont taho, što my robim dla vyrašeńnia hetaj prablemy. Z adnaho boku ŭłada kaža, što virusu niama, z druhoha — siadzicie doma i samaizalujciesia, bo my vam ničym dapamahčy nia možam. Naprykład, maja maci ciapier chodzić na pracu. Jana 1954 hodu naradžeńnia, jak i Łukašenka. U jaje jość inšyja chvaroby, jana ŭ toj samaj hrupie ryzyki. Ciapier maci narmalna siabie adčuvaje. Jana aptymistka, napeŭna, heta joj dapamahaje. Chacia jaje kalehi pa pracy na «Amkadory» chvarejuć na karanavirus dastatkova ciažka. Niahledziačy na pensijny ŭzrost, maci pracuje i nie ŭjaŭlaje, jak heta — nia ruchacca i być biez kalektyvu.
«Ja samaizalavałasia, syn u škołu nia chodzić, vučycca dystancyjna»
— Jak pandemija źmianiła vaša žyćcio, jak asabistaje, tak i prafesijnaje?
— Kampanija «Havary praŭdu» ad samaha pačatku prapanoŭvała ŭvieści aficyjny karantyn u Biełarusi, kab ułada ŭziała na siabie i materyjalnuju adkaznaść za niekatoryja nastupstvy karantynu — kab ludzi nie šli ŭ adpačynak za svoj košt, kab biznes spyniŭ dziejnaść i mocna nia straciŭ. Tamu ja, kaniečnie, samaizalavałasia. Moj syn u škołu nia chodzić, vučycca dystancyjna. Ja vychodžu z domu tolki pry vialikaj patrebie, sustrakajusia ź ludźmi zredku. Nie zmahła nie adhuknucca i dapamahaju «Chakierspejsu» — ščytki, maski, infarmavańnie. 9 traŭnia my vinšavali veteranaŭ, jakija jość siarod našych prychilnikaŭ. Usie, kamu ja patelefanavała, na samaizalacyi, nichto nie pajšoŭ na parad. Vielmi razumnyja ludzi. Jak pakazvajuć sacyjalahičnyja apytańni, u Biełarusi ludzi zbolšaha vybirajuć samaizalacyju, i ja heta padtrymlivaju.
«Budziem damaŭlacca na sustrečy ź ludźmi na vulicy, kab nie chadzić pa padjezdach»
— Ad kampanii «Havary praŭdu» na kandydata ŭ prezydenty vyłučajecca vaš paplečnik Andrej Dźmitryjeŭ. Čamu vy vyrašyli nie vystaŭlać svaju kandydaturu ŭ hetaj vybarčaj kampanii?
— U nas kamandny padychod. My bačym, što zbolšaha trend na mirnyja pieramieny zachoŭvajecca. Usie kandydaty pradstaŭlajuć pazycyju, što patrebnyja reformy, ale mirnym šlacham. U hetym sensie ja dała impuls kandydatam, heta vidavočna. U hetaj kampanii ja vybrała dla siabie rolu lidera inicyjatyŭnaj hrupy, čałavieka, jaki startanuŭ ź mirnymi pieramienami. Hramadztva pakazvaje, što jano zacikaŭlenaje ŭ alternatyvie i šukaje jaje. Ja hetamu radujusia jak lider mirnych pieramienaŭ. Siońnia, mahčyma, važna nia chto, bolš važnaja kolkaść, jakaja moža bližejšym časam pieraraści ŭ jakaść.
— Ciapier u Biełarusi, pavodle aficyjnych ličbaŭ, štodnia amal tysiača novych vypadkaŭ karanavirusnaj infekcyi. 9 žniŭnia — data vybaraŭ — davoli blizka. Jość peŭnyja rečy, jakija dystancyjna nia zrobiš u časie vybarčaj kampanii. Treba sustrakacca ź ludźmi, źbirać podpisy. Jak heta budzie rabicca z ulikam niebiaśpieki karanavirusnaj infekcyi?
— My ŭžo niekalki miesiacaŭ pracujem ź ludźmi ŭ farmacie onłajn. Nam lahčej, bo my raniej šmat čaho rabili onłajn — narady, kamunikacyja praz sacyjalnyja sietki. Ciapier hetaja praca stała bolš systemnaj. My arhanizavali čaty samadapamohi, rehijanalnyja čaty. Paśla rehistracyi inicyjatyŭnaj hrupy pačynajecca praca. U nas budzie koł-centar, budziem damaŭlacca na sustrečy ź ludźmi na vulicy, kab nie chadzić pa padjezdach. Heta buduć patencyjna biaśpiečnyja sustrečy ŭ takich miescach, kab ludzi mahli dystancyjavacca. Naprykład, sustreča pa damoŭlenaści la padjezdu. Praz onłajn-instrumenty budziem paznačać punkty zboru podpisaŭ, miescy, dzie znachodzicca naš valanter pa zbory podpisaŭ.
«Ja pabačyła, kolki ludziej žyvuć u svaim śviecie i nie hatovyja da sacyjalna aktyŭnaj dziejnaści»
— Što pandemija vas prymusiła pieraasensavać? Na što pohlad źmianiŭsia praz hety karanavirus?
— Heta značeńnie siamji i blizkaha asiarodku, jakija hatovyja pryjści na dapamohu. Ja pabačyła, kolki ludziej adhukajucca i dapamahajuć adno adnamu. Pry hetym ja taksama pabačyła i kolki ludziej žyvuć u svaim śviecie, bajacca sustrakacca z alternatyvaj, nia chočuć bačyć inšych prablemaŭ, zasiarodžvajucca na svaich i nie hatovyja da sacyjalna aktyŭnaj dziejnaści. Ja ŭbačyła i toj, i inšy bok.
U časie pandemii bolš kantaktuješ z susiedziami, bo znachodziśsia pieravažna ŭvieś čas doma. Ludzi adhukajucca, ale vielmi aściarožna. Jość internet-prastora, dzie ty zrobiš zaklik — i adhukajecca šmat ludziej, a ludzi ofłajn bolš aściarožnyja.
— Jak prachodzić vaš dzień u izalacyi?
— Pavodle raskładu, bo ja arhanizavany, systemny čałaviek. Ustaju ŭ adzin čas, śniadanak, praca ŭ internecie. Syn darosły, sam vyrašaje, što i kali jeści, kali vučoba. Zbolšaha ja svabodnaja i maju čas dla pracy. Na rovary pakul nia ježdžu, bo nadvorje nie spryjaje. Časam na prabiežku vybiehu, pazajmajusia samastojna. Kali vyjaždžaju ŭ horad, mahu zajści ŭ trenažornuju zalu. Ciapier jość miescy, dzie ŭsie zachady zaściarohi vykonvajucca, i ludziej mała.
Masku našu, kali karystajusia hramadzkim transpartam i kali ŭ kramu zachodžu. Na śviežym pavietry ja biaz maski. U mianie šmatrazovyja maski — čornaja i biełaja. Maci nabyła reśpiratar, časam karystajecca. 15-hadovy syn biaz maski chodzić. Samaja hałoŭnaja źmiena — usie sustrečy, mierapryjemstvy, prezentacyi, dyskusii pierajšli ŭ onłajn. Ja lublu vykliki, ale heta i nia tak lohka nasamreč. Asabliva, kali arhanizuješ prajekt na doŭhija hady i patrebny niepasredny kantakt ź ludźmi. Biaz kavy i piečyva ciažka. Chočacca bolš blizkaha kantaktu.
«Na karotkija dystancyi samaje chutkaje — rovar»
— Vy kažacie, što jeździcie ŭ hramadzkim transparcie. Dyk vy nie za styrnom?
— Za apošnija dva-try hady ja zasvoiła ŭsie mahčymyja vidy transpartu, i hetamu vielmi rada. Rovar, karšerynh, luby hramadzki transpart. U Miensku narmalova ŭsio pracuje. Ja padličvała samyja roznyja varyjanty. Na karotkija dystancyi samaje chutkaje — rovar. Ja nie na mašynie.
— Vašaje žyćcio ciapier pieravažna onłajn prachodzić, a prastora sacyjalnych sietak dastatkova taksičnaja, jakich tolki abvinavačańniaŭ tam nie atrymaješ. U paraŭnańni sa zvyčajnymi kantaktami sacsietačny asiarodak bolš ahresiŭny i kateharyčny. Ci bieracie ŭdzieł u sprečkach, što vas razdražniaje, złuje? Čaho paźbiahajecie, kaho banicie?
— Nikoha nia baniu. Moža, adnojčy ŭ «Adnaklaśnikach» adnaho čałavieka zabaniła i toje tamu, što mianie paprasili pra heta astatnija. Ja talerantny čałaviek i narmalna staŭlusia da krytyki, dobra, što jana jość. Časam jość i arhumentavanaja krytyka. Asnoŭny razdražnialnik — heta ŭłada, bo niama praŭdzivaj statystyki, ludziam zakryvajuć raty. Kali bolš za 100 čałaviek zatrymanyja za toje, što chacieli praŭdu skazać, heta razdražniaje. U kryzis treba słuchać ludziej i mieć siłu voli, kab znajści kampramisnaje rašeńnie. Dastała hetaja sytuacyja niedavieru ŭ hramadztvie, my nia zmožam budavać upeŭnienuju budučyniu, kali nie navučymsia prosta słuchać adno adnaho.
«Ja vielmi strymanaja ŭ vyjaŭleńni svaich emocyj»
— Taciana, ja nikoli nia bačyła, kali vy złujeciesia, mocna razdražnionyja. Jak vy svaje nehatyŭnyja emocyi vyjaŭlajecie?
— Mahu, kaniečnie. Pad heta traplajuć tolki blizkija ludzi. Heta takaja maja persanalnaja asablivaść, ja vielmi strymanaja ŭ vyŭjaleńni svaich emocyj. Prosta zaŭvažyła, što kali čałaviek razam sa svaimi dumkami pasyłaje jašče vielmi mocnuju emocyju, to jon moža być niezrazumieły. Tamu ja starajusia havaryć vielmi spakojna, kab mianie pačuli.
«Abniać čałavieka ciapier niemahčyma, i tut sacyjalnyja sietki adyhryvajuć važnuju rolu»
— Jość takaja emocyja jak empatyja. Ludzi ŭ siecivie spačuvajuć tym, u kaho niechta blizki pamior ad karanavirusu, abo daktaram dziakujuć. Ci vy možacie ślazu puścić, vobrazna kažučy, kali vielmi spačuvajecie kamuści?
— Ja vielmi spačuvaju siabram našaj arhanizacyi, jakija sutyknulisia z takimi prablemami. U «Havary praŭdu» kala 10 čałaviek sutyknulisia z COVID-19. Mnie, naprykład, adhukajecca emacyjnaść Andreja Kurejčyka, kali jon pra svajho tatu pisaŭ, jaki chvareŭ na karanavirus, ci historyja Nasty Šamrej, jakaja ź dziciom trapiła ŭ špital, ci historyja, jakuju raskazała Valaryna Kustava pra znajomaha čałavieka, jakoha pačali ckavać praz toje, što jon zaraziŭsia. Časta hramadztva nieadekvatna reahuje i moža karać tych, chto zachvareŭ. Nasamreč nichto nia moža skazać, ci atrymaŭ jon hety virus.
U majho siabra pa kamandzie Alaksandra padčas pandemii na miažy Kazachstanu i Turkmenistanu zahinuŭ dziadźka, jaki pracavaŭ dalnabojščykam. Pryčyna nieviadomaja. Ale kali b u Biełarusi byŭ karantyn, jon by nie pajechaŭ na hetuju pracu…
Najčaściej mnie treba prosta niešta zrabić. Naprykład, u Volhi Łahvinovič, siabra našaj inicyjatyŭnaj hrupy, usia siamja zachvareła. Ja mocna supieražyvała, spačuvała i dapamahała joj. Siońnia bolšaść z nas — na samaizalacyi. Abniać čałavieka niemahčyma. I tut sacyjalnyja sietki adyhryvajuć važnuju rolu. Kab Volha nie napisała pra svaju sytuacyju ŭ Fejsbuku, to my b nie daviedalisia i nie zmahli b dapamahčy. Ja časta kažu, što kali patrebnaja dapamoha, pra heta treba abaviazkova kazać.
«Za dva miesiacy sprabavała i chleb piačy ŭ chatnich umovach»
— Što hatujecie ŭ dobraachvotnym karantynie?
— Lublu śniadanki i viačery hatavać. Za dva miesiacy sprabavała i chleb piačy ŭ chatnich umovach. Ja prychilnica prostych rečaŭ u charčavańni. Miasa i harodnina — z hetym eksperymentuju.
Ciapier šmat adukacyjnych resursaŭ źjaviłasia onłajn, u hetym sensie pandemija daje mahčymaść udaskanalicca. Možna navučycca lepiej vykarystoŭvać sacyjalnyja sietki nia tolki dla zabavaŭ, ale i dla pracy. Možna vučycca onłajn. Nasamreč ciažka pryzvyčaicca, bo my vučymsia praz usie našy orhany, a ciapier zastaŭsia tolki vizuał, a my nia ŭsie vizuały. Ja dakładna navučusia rabić adukacyjnyja onłajn-prajekty i vieści mierapryjemstvy ŭ onłajn-režymie.
«Kab jak maha bolš biełarusaŭ zastalisia žyvyja»
— Kali b vy byli prezydentkaj, jakija b byli vašy najpieršyja dziejańni ŭ suviazi z pandemijaj?
— Ja pryniała b tyja zachady, jakija dali b adčuvańnie realnaj dapamohi dziaržavy, funkcyjanalnyja karantynnyja zachady i finansavuju padtrymku. Ja abaraniła b medykaŭ, jakija časta nia majuć patrebnych srodkaŭ achovy i ŭsie hetyja dva miesiacy zmahajucca z karanavirusam. Siońnia my pabačyli, što naša adukacyja nie hatovaja da dystancyjnaha navučańnia. Treba pierahledzieć biudžet krainy i na miascovym uzroŭni, i na ŭzroŭni parlamentu i pakazać ludziam, što padatki, jakija jany płaciać, nakiroŭvajucca na palapšeńnie sytuacyi, kab jak maha bolš biełarusaŭ zastalisia žyvyja i žyli hodna.
