Jak Viarchoŭny Saviet u 1990 hodzie prymaŭ Dekłaracyju ab suvierenitecie. Piša Siarhiej Navumčyk.
Jak Viarchoŭny Saviet u 1990 hodzie prymaŭ Dekłaracyju ab suvierenitecie. Piša Siarhiej Navumčyk.
Kali ja ŭpieršyniu zajšoŭ u Avalnuju zalu, adčuŭ toje, što, napeŭna, adčuvaje asudžany na śmierć, kali jaho staviać pierad rastrelnaj kamandaj. U vačach — nianaviść, u manierach — upeŭnienaść u absalutnym vałodańni tvaim losam; chiba što zbrojaj byli nia strelby, a knopki dla elektronnaha hałasavańnia. Zatoje nie dziesiatak čałaviek, a — amal trysta.
Deputaty BNF składali tolki 8 pracentaŭ ad ahulnaj kolkaści Viarchoŭnaha Savietu. Naša pieravaha pierad śmiarotnikami była ŭ tym, što možna było paviarnucca i syści. Ale pryjšłosia pieramahčy emocyi i pracavać.
Prakamunistyčny parlament
Zrazumieć składanaść pryniaćcia Dekłaracyi ab dziaržaŭnym suverenitecie i, šyrej, adnaŭleńnia Niezaležnaści Biełarusi niemahčyma biaz tłumačeńniaŭ raskładu palityčnych siłaŭ ŭ pačatku 90-ych hadoŭ, pra jakija ni sučasnyja padručniki historyi, ni aficyjnyja srodki masavaj infarmacyi abjektyŭna nie havorać.
Na sakavickich vybarach 1990 hodu ŭ Viarchoŭny Saviet BSSR 12-ha sklikańnia Biełaruski Narodny Front vystaviŭ svaich kandydataŭ pa bolšaści z 310 akruhaŭ (usiaho było 360 mandataŭ, ale 50 deputataŭ abiralisia, ci, lepš kazać, pryznačalisia arhanizacyjaj vieteranaŭ, tavarystvami invalidaŭ, ślapych i hłuchich). Pradbačačy iraničnyja ŭśmieški, adrazu skažu, što bolšaść deputataŭ ad troch apošnich tavarystvaŭ potym zaśviedčyli svaje demakratyčnyja pierakanańni i zrabilisia sapraŭdnymi prafesijnymi parłamentaryjami; deputaty ž ad veteranskaj arhanizacyi, kolkaściu u 30, vyznačalisia hraničnym niepryniaćciem usiaho prahresiŭnaha. Jany da apošniaha dnia isnavańnia VS 12 sklikańnia šalona nienavidzieli ŭsio biełaruskaje — mahčyma, tamu, što ŭ bolšaści byli ruskimi pa nacyjanalnaści. Heta byli pensijanery — byłyja partyjnyja rabotniki, hienerały, veterany KDB. Jany blakavali ŭsie prapanovy Apazycyi BNF. Hetyja tryccać deputataŭ adyhrali čornuju rolu ŭ najnoŭšaj historyi Biełarusi.
Narodnamu Frontu ŭdałosia pravieści ŭ Viarchoŭny Saviet kala dvaccaci svaich kandydataŭ.Partyjnyja (naturalna ž, kamunistyčnyja) kamitety kantralavali vybary, admoŭna paŭpłyvali i paklopnickija artykuły, źmieščanyja ŭ aficyjnych hazetach za dzień da vybaraŭ, kali ŭžo nie było mahčymaści abvierhnuć chłuśniu.
Sapraŭdy, pieršy dzień u Avalnaj zali pakinuŭ niezabyŭnyja uspaminy.
Hetyja niekalki sotniaŭ partyjnych sakrataroŭ, staršyniaŭ vykankamaŭ, dyrektaraŭ pradpryjemstvaŭ «sacyjalistyčnaj vytvorčaści» padalisia ŭ niečym vielmi padobnymi; da taho ž, ci to vypadkova, ci to ź niejkaj nieviadomaj mnie pryčyny, ale praktyčna ŭsie jany byli ŭ adnolkavych śvietła-błakitnych kaściumach.Žančyn było niašmat. Adna vieteranka, z zorkaj Hieroja sacyjalistyčnaj pracy, pakazała na mianie palcam:
— Posmotritie, «beneefoviec» takoj mołodoj, a s borodoj, čto on etim chočiet skazať?
Miž inšym adznaču, što
ci nie hałoŭnaj pieraškodaj va ŭstalavańni ŭzajemarazumieńnia z apanientami byŭ jakraz naš małady ŭzrost — mnie było 28 hadoŭ, Mikoła Markievič, Ihar Hiermiančuk, Juraś Biełańki, Lavon Barščeŭski byli ravieśnikami plus-minus hod, Valancinu Hołubievu, Lavonciju Zdanieviču, Volzie Hałubovič, Siarhieju Antončyku, dy, badaj, bolšaści deputataŭ budučaj apazycyi nie było i 35-ci.Sarakašaścihadovy Zianon Paźniak zdavaŭsia nam ŭ toj čas kali nie starym, dyk niešta blizka da taho. Praź niekalki tydniaŭ «ŭzrostavy barjer» źnik.
Nia siła arhumentaŭ, a siła aryfmetyki
Užo ź pieršych dzion sesii deputatam BNF pryjšłosia ŭstupić u supraćstajańnie z prakamunistyčnaj bolšaściu. Spačatku sprečka išła za pasadu staršyni Viarchoŭnaha Savietu.
CK KPB vyłučyła na hetuju pasadu byłoha sakratara CK pa sielskaj haspadarcy Mikałaja Dziemiancieja. Užo paśla pieršych fraz Mikałaja Ivanaviča ŭźnikała pytańnie: jak taki čałaviek moh zrabić karjeru bolšuju, čym zaatechnik kałhasu? Dziemianciej, pa-prostu, nia moh havaryć. Jon budavaŭ skazy, u jakich słovy časam nie stasavalisia pa rodach i likach, utrymlivali supiarečlivyja pazycyi ŭ miežach adnaho skazu. I samaja znakamitaja jahonaja fraza — «Kto kak chotit, tot tak i hovorit»— vyjaviła intelektualny ŭzrovień farmalnaha kiraŭnika BSSR i nadoŭha prykleiłasia da Dziemiancieja.
My razumieli, što Paźniak nia budzie abrany hetym deputackim korpusam na pasadu staršyni VS.
Ciapier ja dumaju, što, ŭsio ž, treba było vyłučać jaho navat pry zaviedama nieprachadnym varyjancie, kab jon zmoh ahučyć kancepcyju dasiahnieńnia suverenitetu na miljonnuju aŭdytoryju; debaty z Avalnaj zali vialisia ŭ pramoj radyjotranślacyi.Tamu spynilisia na dvuch kampramisnych kandydatach: prarektaru BDU, narodnym deputatu SSSR Stanisłavu Šuškieviču i kasmanaŭtu Uładzimiru Kavalonku. U toj momant Kavalonak vykazvaŭ demakratyčnyja pierakanańni, a dźvie załatyja zorki Hieroja Savieckaha Sajuzu i pahony hienerał-lejtenanta istotna ŭskładniali sproby kamunistyčnaj bolšaści naviešać na jaho šyldu «beneefaŭca». U vyniku Kavalonak [u pieršym tury vybaraŭ — Red.] sastupiŭ [druhoje — Red.] miesca Šuškieviču, jakomu i daviałosia zmahacca za pasadu śpikiera ź Dziemianciejem.
Kali padlikovaja kamisija abviaściła vyniki hałasavańnia (bolšaść, jak i varta było čakać, nabraŭ Dziemianciej), Narodny Front vyvieŭ da Domu ŭradu dziesiać tysiač čałaviek.
Na nastupny dzień nam udałosia, spałučajučy taktyku cisku i kampramisaŭ, prymusić Dziemiancieja źniać prapanavanuju im na pasadu svajho pieršaha vice-śpikiera kandydaturu namieśnika staršyni Hrodzienskaha abłvykankamu Maško i pahadzica z pryznačeńniem na hetuju stratehična važnuju pasadu Stanisłava Šuškieviča(zaŭvažu, što adrazu paśla hetaha Stanisłaŭ Stanisłavavič čamuści pierastaŭ naviedvać pasiadžeńni demklubu i imknuŭsia dystancyjavacca ad BNF).
Dalej išła nia mienš vostraja baraćba za pasadu staršyniaŭ parłamienckich kamisijaŭ (jany, pa Kanstytucyi, uvachodzili ŭ skład Prezydyjumu VS).
BNF vyłučyŭ praktyčna na kožnuju pasadu svaich pradstaŭnikoŭ (kiraŭnikom płanava-biudžetnaj kamisii — Jurasia Bieleńkaha, kamisii pa mižnacyjanalnych adnosinach — Lavona Barščeŭskaha, pa mižnarodnych adnosinach — Piotru Sadoŭskaha i h.d.). Heta davała mahčymaść pad čas abnarodvańnia prahramy i debataŭ danieści da nasielnictva svaju pazycyju praktyčna ŭ kožny biełaruski dom, čaho BNF raniej byŭ pazbaŭleny(ale davoli chutka kamunisty spachapilisia i spynili pramuju tranślacyju).
Adnak prahramy i arhumenty, vykazanyja deputatami BNF, u Avalnaj zali nie bralisia pad uvahu: dla kamunistyčnaj bolšaści hałoŭnym było, jak u supraćpavietranaj abarony, vyznačeńnie «naš» — «nia naš». Nia «ichnija» — biaźlitasna źbivalisia. Paradaksalna, ale adukavanaść kandydataŭ razhladałasia jak kampramat. Anekdatyčny arhumient prahučaŭ, kali abmiarkoŭvali Sadoŭskaha na pasadu staršyni kamisii pa mižnarodnych adnosinach:
«Spadar Sadovskij vmiesto čtoby sdiełať čto-to poleznoje dla naroda, izučił piať inostrannych jazykov!».
Sadoŭski jakraz byŭ abrany staršyniom mižnarodnaj kamisii i staŭ adzinym deputatam BNF u składzie Prezydyjumu VS, u astatnim ža našyja kandydaty «rezalisia» pry hałasavańni. Nie prachodzili i «kampramisnyja» fihury (tak, na pasadu staršyni ahrarnaj kamisii byŭ zabałatavany nia tolki prapanavany deputatami BNF Lavoncij Zdanievič, ale i «ŭmierany» staršynia saŭhasu «Haradziec» Škłoŭskaha rajonu deputat Łukašenka. (U tyja dni Łukašenka rehularna naviedvaŭ pasiadžeńni demklubu, praŭda, ja nie pamiataju, kab vystupaŭ z najkimi prapanovami. Zvyčajna — maŭčaŭ i słuchaŭ.)
Pad čas vypracoŭki kancepcyjaŭ, pradstaŭlenych našymi kandydatami, vybudoŭvałasia madel realizacyi suverenitetu — u ekanomicy, u finansavaj sfery, u mižnarodnych dačynieńniach. Ale samym pryncypovym było stvareńnie dziaržaŭnych atrybutaŭ i instytucyjaŭ, jakija pavinna mieć niezaležnaja dziaržava — ŭłasnaja finansavaja systema, ułasnaje vojska, samastojnaja mižnarodnaja palityka. Jakraz heta absalutna nie ŭsprymałasia parłamienckaj bolšaściu.
BNF patrabuje Niezaležnaści
Jašče 11 traŭnia 1990 hodu Sojm BNF zajaviŭ pra niezaležnaść Biełarusi jak palityčnuju metu,a ŭ kancy taho miesiaca BNF pravioŭ ahulnanacyjanalnuju kanferencyju «Niezaležnaja Biełaruś» z udziełam bolš jak šaścidziesiaci demakratyčnych deputataŭ usich ŭzroŭniaŭ (ad Viarchoŭnaha da rajonnych Savietaŭ). Asnoŭny dakład zrabiŭ Paźniak.
Raspracavany BNF prajekt Deklaracyi ab suverenitecie ŭ červieni 1990 hodu byŭ prapanavany Viarchoŭnamu Savietu.
Kali Paźniak kazaŭ na sesii VS pra suverenitet Biełarusi jak mienavita abviaščeńnie niezaležnaj dziaržavy, bolšaść deputataŭ słuchała jaho tak, jak by jon abviaściŭ, što ŭ Miensk prylacieli pradstaŭniki inšaj hałaktyki, i voś tolki što jon ź imi razmaŭlaŭ. Na tvarach deputataŭ čytałasia ci nia ŭsia hama pačućciaŭ — ad ździŭleńnia da sarkazmu. Ekanamičnaja samastojnaść jašče ŭsprymałasia (sakrataram i dyrektaram nadakučyła vyprošvać na kožnuju drobiaź dazvoł Maskvy), a voś ułasnyja hrošy, ułasnaje vojska — nie, heta było pa-za miežami ich razumieńnia.
Antybiełaruskija biełarusy
U hetym, miž inšym, była trahiedyja Biełarusi:
u adroźnieńnie ad Litvy, dzie suverenitetu patrabavali ŭ Harbačova sakratary CK kampartyi Letuvy, ci Estonii, dzie CK kampartyi Estonii padtrymaŭ nia tolki svoj Narodny Front, ale dapamahaŭ inšym, ci chacia b Ukrainy, dzie sakratary CK i abkamaŭ pamiž saboj razmaŭlali pa-ukrainsku navat u savieckija časy, — partyjnaje kiraŭnictva Biełarusi na 99,99 adsotkaŭ nie ŭsprymała nacyjanalnyja intaresy jak svaje.Jak prykład — z dakumentaŭ vykreślivalisia słovy «biełaruski», «nacyjanalny».
I heta pry tym, što praktyčna ŭsio kiraŭnictva, praktyčna ŭvieś partyjny aparat byŭ etničnaha biełaruskaha pachodžańnia. Adnak u 1988 hodzie hety partaparat raspačaŭ maštabnaje ckavańnie tolki što ŭtvoranaha BNF i jaho staršyni mienavita z-za «nacyjanalizmu», u «nacyjanaliźmie» na «adzinych palitdniach» abvinvačvali i Vasila Bykava. Nievierahodna, ale
paśla adstaŭki sakratara CK Kuźmina adzinym «advakatam» Bykava ŭ kiraŭnictvie byŭ prysłany z Maskvy druhi sakratar CK KPB rasiejec Ihrunoŭ— sakratary-biełarusy patrabavali «kryvi» narodnaha piśmieńnika za toje, što aśmieliŭsia vystupić u abaronu biełaruskich kaštoŭnaściaŭ.
Takim čynam, dasiahnuć našaj mety nam było ŭdvaja składaniej, čym litoŭcam ci ukraincam: tym davodziłasia zmahacca tolki z Maskvoj, nam ža — jašče i z nacyjanalnym nihilizmam «svajho» kiraŭnictva, usiaho partyjna-dziaržaŭnaha aparatu. Ale Maskva była daloka, a svaje — tut, pobač. Samyja zaciatyja praciŭniki Niezaležnaści, samyja apantanyja zmahary z nacyjanalnymi kaštoŭnaściami — byli biełaruskija kamunisty.
Paźniak prapanuje pahutaryć «niefarmalna»
Spačatku Viarchoŭny Saviet adrynaŭ samu ideju pryniaćcia deklaracyi ab suverenitecie. Paśla taho, jak padobnyja deklaracyi pryniali Ukraina i Rasieja, Dziemianciej zajaviŭ, što i Biełaruś pavinna zrabić anałahičny krok(i navat aficyjnuju parlamanckuju kamisiju stvaryli). Takaja dyjametralna supraćlehłaja źmiena pazycyi tłumačycca prosta: Prezydent SSSR Harbačoŭ zmahaŭsia sa staršyniom VS RSFSR Jelcynym i jamu było abjektyŭna vyhodna «razmyć» rasiejskuju deklaracyju deklaracyjami inšych respublik; pry hetym jon ničoha nie hublaŭ, bo Kanstytucyi ŭsich respublik i raniej utrymlivali frazu pra suverenitet, a ŭ deklaracyi prapanoŭvałasia ŭklučyć punkt ab padpisańni novaj sajuznaj damovy. Mienavita taki varyjant i mieŭ na ŭvazie Dziemianciej.
Ale —
dla nas heta byŭ šaniec. My paličyli nieabchodnym skarystać jaho maksymalna, prapanavaŭšy takija pałažeńni, jakija b kanstytucyjna zamacavali suverenitet i dazvolili raspačać budaŭnictva niezaležnaj dziaržavy.
U kamunistaŭ nie było nijakaha prajektu — u nas prajekt Deklaracyi byŭ padrychtavany. Heta, biassprečna, było vialikim plusam, ale vopyt abrańnia staršyniaŭ kamisijaŭ pakazvaŭ, što pry hałasavańni ŭsio vyrašali nie arhumenty, a aryfmetyčnaja bolšaść hałasoŭ.
Ułasna,
my mieli dva varyjanty dziejańniaŭ.
Pieršy — prapanavać Viarchoŭnamu Savietu na plenarnym pasiedžańni naš prajekt, abhruntavaŭšy jahonyja pałažeńni. Najchutčej, kamunistyčnaja bolšaść jaho b adrazu adrynuła tolki tamu, što jaho prapanavali deputaty BNF.
Druhi — prapanavać prajekt spačatku ŭ adpaviednaj kamisii, jakuju ŭznačalvaŭ deputat Kozik (toj samy, jaki ciapier pastaŭleny Łukašenkam kiravać aficyjnymi prafsajuzami). Pierakanać dvaccać členaŭ kamisii značna praściej, čym trysta deputataŭ, i kali ŭ vyniku prajekt budzie ŭniesieny na sesiju VS ad imia aficyjnaj kamisii, jon maje značna bolš šancaŭ być pryniaty.
My abrali druhi varyjant.
Paśla zakančeńnia adnaho z pasiedžańniaŭ VS Paźniak prapanavaŭ usim žadajučym zastacca ŭ Avalnaj zali, kab «nieaficyjna» abmierkavać sytuacyju. Sabrałosia niekalki dziasiatkaŭ deputataŭ (moža, vosiemdziesiat) u sektary ŭradu i Mienskaj delehacyi (pravy bok Avalnaj zali, kali stajać tvaram da prezydyjumu). Našyja deputaty — historyki (Paźniak, Hołubieŭ, Trusaŭ) raspaviali pra historyju VKŁ i BNR. I dla bolšaści toje, što Biełaruś kaliści mieła peryjady niezaležnaści, było adkryćciom.
A dalej pačałasia praca ŭ kamisii Kozika. Debaty byli burnyja, ale, jak ni dziŭna, z bolšaha našyja prapanovy byli pryniatyja. Jašče bolš dziŭnym dla šmat kaho było toje, što asnoŭnyja pałažeńni Dekłaracyi ad imia kamisii pradstaŭlaŭ nie jaje aficyjny staršynia, a Zianon Paźniak.
Ciažkaje hałasavańnie
Najbolš vostryja debaty pa Dekłaracyi ab suverenitecie byli 26-ha i 27-ha lipienia.
Naš prakt pryniali ŭ cełym. Ale pry paartykulnym abmierkavańni davodziłasia zmahacca nia toje što za kožnuju farmuloŭku — za kožnaje słova ŭ našych farmuloŭkach.
Słovy pra «pierajemnaść dziaržaŭnaj idei BSSR ad Biełaruskaj Narodnaj Respubliki i nieabchodnaść respublikanskaj parłamienckaj formy praŭleńnia» — vykidajucca.
Słova pra nazvu «Biełaruskaja Respublika, albo Biełaruś» — vykidajucca, zastajecca BSSR.
Słovy pra toje, što «usie vidy majomaści źjaŭlajucca ŭłasnaściu hramadzian BSSR» (a nie Maskvy) — vykidajucca.
Słovy pra stvareńnie ŭłasnaj hrašovaj systemy — vykidajucca. Ale pahadžajucca ŭtvaryć Nacyjanalny bank. Prachodzić i našaja prapanova ab pravie Biełarusi na svaju dolu ŭ «sajuznym» ałmaznym i valutnym fondach i załatym zapasie.
Maja prapanova ab demanapalizacyi ŚMI naležnaj kolkaści hałasoŭ nie nabiraje.
Zatoje prymajecca prapanova Paźniaka, što «svaju svabodu i suverenitet Biełaruskaja Savieckaja Sacyjalistyčnaja Respublika ŭ pieršuju čarhu vykarystoŭvaje na vyratavańnie biełaruskaha narodu ad vynikaŭ Čarnobylskaj katastrofy».
Nie prachodzić farmuloŭka pra toje, što «Biełaruskaja SSR maje prava na ŭłasnyja Ŭzbrojenyja Siły, unutranyja vojski, orhany dziaržaŭnaj i hramadzskaj biaśpieki, padnačalenyja Viarchoŭnamu Savietu» — pieršym suprać vystupaje deputat Viktar Hančar. Jaho padtrymlivaje namieśnik Staršyni KDB Hienadź Łavicki.
Davoli chutka deputackaja bolšaść razumieje, što praces, dziakujučy nacisku deputataŭ BNF, idzie «nie tudy», kudy im chaciełasia b. U niejki momant staršynia kamisii VS Leanid Kozik zajaŭlaje, što «jeśli my primiem etu Diekłaraciju, to ona napravlena na sto procientov na vychod iz Sojuza». Što, viadoma, było praŭdaj.
I voś — apošni artykuł. Bolšaść deputataŭ zastajecca niepachisnaj u svaim žadańni pradeklaravać padpisańnie «Sajuznaj damovy». Słova biare deputat BNF Uładzimier Zabłocki, jaki ŭ składzie biełaruskaj delehacyi pa padrychtoŭcy hetaj samaj «sajuznaj damovy» naviedvaŭ Maskvu.
Pa prajekcie hetaj «sajuznaj damovy» Maskva pakidała sabie ŭ Biełarusi prava na: mižnarodnuju palityku, vojska, dziaržbiaśpieku, pamiežnyja vojski, mytniu, jurydyčnyja instytucyi, vajennuju pramysłovaść, enerhietyčnuju systemu, pieraapracoŭku naftapraduktaŭ, hazavyja i naftavyja trubapravody, kredytna-finansavuju i bankaŭskuju systemy, čyhunačny transpart, pavietrany transpart, telebačańnie, radyjo, fundamentalnuju navuku… Słovam, nam zastavaŭsia chiba Čarnobyl.
Ale i heta nie ŭsprymałasia arhumentam dla parlamanckaj bolšaści. Nie žadali deputaty i nadać Deklaracyi status kanstytucyjnaj siły. Dla nas heta było pryncypova važnym, bo taki status staviŭ Kanstytucyju i zakony Biełarusi vyšej za Kanstytucyju i zakony SSSR, i heta jakraz i aznačała jurydyčnuju Niezaležnaść.
Nijakija našyja arhumenty nie ŭsprymalisia.
Bolš za toje: ŭźnikła realnaja pahroza pierahladu ŭžo pryniatych artykułaŭ i vychałoščvańnia z Deklaracyi ŭsiaho, što nam udałosia pravieści.
Vyjści, kab pieramahčy
I tady Paźniak prapanavaŭ taktyčny krok, jaki spačatku padaŭsia šmat kamu z nas naturalnaj avanturaj. Paźniak prapanavaŭ apelavać nie da rozumu deputackaj bolšaści, a, skažam hetak, da kalektyŭnaha instynktu, skarystaŭšy ŭžo vypracavanuju zvyčku hałasavać nasupierak BNF.
«Pavažanyja deputaty, — pačaŭ svoj vystup Paźniak na sesii, — ja nie zatrymaju doŭha vašaj uvahi. Toje, što my zaraz pačuli źviestki, što nam rychtuje «sajuzny dahavor», i toje, što zaraz sesija prahałasavała za hety «sajuzny dahavor», heta toje samaje, što sunuć hałavu ŭ piatlu. Heta značyć, što dalejšaja razmova ab suverenitecie nia maje sensu. Heta značyć, što naša praca dva dni była biez patreby. Na vialiki žal, narodnyja deputaty, vidać, my ŭsio ž taki nie daraśli da suverenitetu. Tamu ja, Paźniak Zianon Stanisłavavič, zajaŭlaju, što ja admaŭlajusia dalej udzielničać u hetaj sesii ŭ vyniku taho, što Viarchoŭny Saviet nia zdolny pryniać Deklaracyju ab sapraŭdnym suverenitecie. Tych deputataŭ, jakija mianie padtrymlivajuć, prašu zrabić toje samaje. Ja pakidaju zalu».
Z Avalnaj zali vyjšła tryccać deputataŭ (adnak niekalki deputataŭ BNF, u tym liku i aŭtar hetych radkoŭ, byli pakinutyja ŭ zali).
Zajava Paźniaka i vychad z zali vyklikali ŭ prysutnych šokavy efekt svajoj niečakanaściu. Ale značna bolš mocnymi było žadańnie zrabić nasupierak — jak pierad hetym na sesii zaŭvažyŭ Ihar Hiermiančuk, niekatoryja hałasujuć «suprać» tolki tamu, što Paźniak hałasuje «za».
Pierad vychadam z zali my abmiarkoŭvali hety krok, nam jon padavaŭsia vielmi ryzykoŭnym. Najbolš ryzykavaŭ, kaniešnie, Paźniak: kali b u vyniku Deklaracyja nie była b pryniataja (skažam, nie chapiła hałasoŭ) — na jahonym palityčnym aŭtarytecie, dy i na aŭtarytecie ŭsiaho Narodnaha Frontu možna było b stavić kryž.
Adbyłosia tak, jak raźličvaŭ Paźniak: deputaty zajavili, što poŭnyja rašučaści pryniać Deklaracyju i pačali aktyŭna hałasavać. Nia viedaju, čaho tut u Paźniaka było bolej: dakładnaha palityčnaha raźliku, adčuvańnia psychalohii ci prosta intuicyi.
Raz-poraz čujucca śćviardžeńni: «Apazycyja BNF nie brała ŭdzieł u hałasavańni pa Deklaracyi ab dziaržaŭnym suverenitecie», — i na hetym stavicca kropka, maŭlaŭ, deputaty BNF nia majuć da jaje dačynieńnia. Praŭdaj ža zastajecca toje, što deputaty BNF napisali prajekt hetaj Deklaracyi. My hałasavali pa kožnym jaje artykule, i tolki ŭ zaklučnyja dni, 26-27 lipienia, vystupili na sesii bolš za sto razoŭ! Narešcie, niekalki deputataŭ BNF byli ŭ zali pry kančatkovym hałasavańni.
Da słova, nam z deputatam Šačakam udałosia pravieści farmuloŭku, što Biełaruś «maje prava na ŭłasnyja Ŭzbrojenyja siły, ŭnutranyja vojski, orhany dziaržaŭnaj biaśpieki, padkantrolnyja Viarchoŭnamu Savietu», pryčym za heta prahałasavała 230 deputataŭ!
I chacia abviaščeńnie Biełarusi biaźjadziernaj zonaj nie prajšło — 229 čałaviek prahałasavali za toje, što Biełaruś «stavić na mecie zrabić svaju terytoryju biaźjadziernaj zonaj, a respubliku — niejtralnaj dziaržavaj». Dla mianie asabista heta było spravaj honaru, bo za dva hady da hetaha nam u Viciebsku ŭdałosia pieraškodzić planam budaŭnictva AES.
Pryniała parlamenckaja bolšaść i farmuloŭku pra «poŭny suverenitet», jakuju prapanavaŭ Anatol Viarcinski, redaktar štotydniovika «Litaratura i mastactva», badaj što samaj prahresiŭnaj na toj čas hazety.
U vyniku za Deklaracyju ab dziaržaŭnym suverenitecie BSSR prahałasavali 229 deputataŭ — značna bolš, čym patrabavałasia dla jaje pryniaćcia.
U ZŠA — vyvučajuć, u Biełarusi — zamoŭčvajuć
I
ŭsio ž heta jašče nie była taja Niezaležnaść, pra jakuju maryłasia — tolki praz hod, 25 žniŭnia, na sklikanaj pa patrabavańniu Apazycyi BNF nadzvyčajnaj sesii Viarchoŭnaha Savietu Dekłaracyi budzie nadadzieny status kanstytucyjnaj siły, i Biełaruś stanie niezaležnaj «de-jure».Za hety hod pamiž 27 lipienia 90-ha i 25 žniŭnia 91-ha Apazycyja padrychtavała niekalki dziesiatkaŭ zakonaprajektaŭ, jakija potym lahli ŭ padmurak biełaruskaj dziaržaŭnaści. Hetych miesiacaŭ šmat kamu chapiła dziela asensavańnia bieśpierspektyŭnaści isnavańnia imperyi, i tamu ŭ žniŭni 91-aha, kab padtrymać nas, na płošču pierad Domam uradu vyjšli niekalki dziasiatkaŭ tysiač čałaviek.
Voś čamu
nie vytrymlivaje nijakaj krytyki teoryja, što nibyta «Niezaležnaść zvaliłasia na biełarusaŭ źnianacku, jak ź nieba».Tyja, chto hetak kaža, zabyvajecca (a chutčej, pa-prostu nia choča viedać) ni pra Tadevuša Rejtana, jaki ŭ 1772-im hodzie loh pierad deputatami Sojmu, kab pieraškodzić pierachodu Uschodnich biełaruskich ziemlaŭ u panavańnie rasiejskaha cara. Ni pra paplečnikaŭ Tadevuša Kaściuški — ŭdzielnikaŭ antycarskaha paŭstańnia 1784-ha. Ni pra paŭstańnie 1863-ha hodu Kastusia Kalinoŭskaha. Ni pra Słucki zbrojny čyn, čyje vajary paćvierdzili na svajoj terytoryi viaršenstva BNR i niekalki miesiacaŭ adbivali ataki balšavikoŭ. Ni pra aktyvistaŭ Sajuzu biełaruskich patryjotaŭ na Pastaŭščynie i Hłyboččynie, jakija ŭ kancy 1940-ych hadoŭ vystupili suprać rusifikacyi, trymali ŭ siabie Bieł-Čyrvona-Biełyja ściahi i za heta praviali šmat hadoŭ u mardoŭskich kanclahierach.
Toje, što ŭdałosia zrabić aktyvistam BNF (ja maju na ŭvazie nia tolki deputataŭ, ale tysiačy prychilnikaŭ Narodnaha Frontu ŭ Miensku i ŭ rehijonach) u 1990-1991 hadach — heta zakanamierny vynik zmahańnia pakaleńniaŭ biełarusaŭ za Niezaležnaść.U Złučanych Štatach za dvieście hadoŭ pra ichniuju Deklaracyju ab niezaležnaści napisana bieźlič knih (va ŭsialakim razie, kataloh Biblijateki Kanhresu ZŠA naličvaje tysiačy i tysiačy vydańniaŭ). U siońniašniaj Biełarusi pra našu Deklaracyju imknucca nia ŭzhadvać.
Pryviadu, adnak, słovy Vasila Bykava: «Što ž datyčycca apazycyi ŭ Viarchoŭnym Saviecie, to ja dumaju, što ŭ tych umovach, u toj čas mienavita apazycyja Biełaruskaha Narodnaha Frontu zrabiła hieraičny ŭčynak z taho, što damahłasia mienavita hetaj suverennaści. Heta jaje zasłuha. I čym dalej, niezaležna ad taho, čym heta skončycca, niezaležna ad losu Biełarusi navohuł, u histaryčnym vymiareńni heta budzie vielmi značna, heta budzie aceniena praź viaki».
Kamientary