BMZ budavali jeŭrapiejcy — hienpadradčykam była aŭstryjskaja kampanija Voest Alpine, pastaŭlali techniku italjancy z Danieli.
Pačali budavać u 1982-m, pieršaja stal ź piečaŭ paciakła ŭ 1984-m. Biełaruś nie zabiaśpiečvaje siabie rudoj, tamu zahružajuć BMZ mietałałomam, svaim i čužym.
Na ŭnutrany rynak idzie pracentaŭ 15 ad abjomu pradukcyi zavoda. Usio astatniaje pavinna iści na ekspart.
Siarod spažyŭcoŭ — vialikija i viadomyja firmy. Navat u Volkswagen znojdziecca niešta, zroblenaje na BMZ. Zavod pierapracoŭvaje łom, ź jakoha potym robić truby, mietałakord, drot — śpis pradukcyi dosyć vialiki.
Na BMZ čatyry vytvorčaści: stalepłavilnaja, prakatnaja, trubnaja, mietyznaja.
Heta, darečy, byŭ adziny mietałurhičny zavod u SSSR, pabudavany zachodnikami i pa zachodnich technałohijach.
Praŭda, partniorstva z aŭstryjcami potym vylezie BMZ bokam, ale pakul što, u 91-m, u čysty rynak z razvałam SSSR pradpryjemstva vychodziła na piku svajoj formy: novaje, z samym sučasnym abstalavańniem, z raźviazanymi rukami, bieź nieabchodnaści zabiaśpiečvać savieckuju dziaržzamovu, a značyć — z mahčymaściu pradavać na premijalnyja rynki i pa pryjemnaj canie.
Mała skazać, što BMZ tady pačaŭ dobra žyć. Dastavałasia i ŭsiamu Žłobinu. Pośpiech taho, rańniaha BMZ staražyły źviazvajuć z asobaj dyrektara Juryja Fieakcistava.
90-ja i załatyja časy dla zavoda
Fieakcistaŭ byŭ ruskim. Jak i bolšaść mieniedžmientu. Prosta da taho ŭ Biełarusi nie było takoha rodu pradpryjemstvaŭ, tamu Saviecki Sajuz pasyłaŭ tych, chto maje dośvied.
Jon kiravaŭ zavodam dziesiać hod (1989-1999) i zaśpieŭ jašče dałukašenkaŭskija časy, kali kiraŭnik bujnoha zavoda mieŭ być pieradusim mieniedžaram, a nie vykanaŭcam, i srodki raźmiarkoŭvaŭ biez ahladak na roznaha kštałtu kabinietnych dziejačaŭ, jakim lepš vidać.
«Ź Juryjem Vasiljevičam my ŭdała vyjšli na mižnarodny ekspart, pačała raźvivacca mietyznaja vytvorčaść (vypusk bartavoha drotu, mietałakorda i inšaha), — zavadčanie ŭspaminajuć Fieakcistava dobrym słovam i ciapier. — Załatyja časy dla zavoda: zarobki byli vysokija pa mierkach taho, što adbyvałasia navokał, budavałasia žyllo, raźvivałasia infrastruktura va ŭsim horadzie.
Ale dyrektara aryštavali paśla vystupleńnia Łukašenki. Pavodle papularnaj na zavodzie viersii, Fieakcistaŭ nie addavaŭ u biudžet zaroblenyja hrošy, a inviestavaŭ ich zhodna sa svaimi ŭjaŭleńniami ab efiektyŭnaści. Značyć, u sam zavod».
Fieakcistaŭ u svoj čas pryniaŭ pryncypovaje rašeńnie nakont taho, što vypuskać: truby ci drot. Heta vielmi roznyja vytvorčaści. U vyniku spynilisia na drocie, i BMZ z hadami zajmieŭ dolu ŭ bolš jak 10% na suśvietnym rynku mietałakordu. Praŭda, nie ŭsio było tak prosta, jak bačyłasia rabočym.
Čyrvony dyrektarat i jaho atačeńnie taksama šukali, jak zarabić na kłandajku, jaki prama ŭ rukach hienieravaŭ miljony i miljony dołaraŭ.
Z pašyreńniem linij vytvorčaści zavod abrastaŭ dylerami, jakija rabili ŭsio toje, čaho sami mietałurhi nibyta nie mahli: realizoŭvali pradukcyju, šukali klijentaŭ, vystupali pasiarednikami i harantami pry atrymańni kredytaŭ u zamiežnych bankach dla zakupak syraviny i abstalavańnia.
U vyniku značnuju častku prybytkaŭ zavod addavaŭ trejdaram, a dla madernizacyi ŭłasnaj vytvorčaści źviartaŭsia pa kredyty, jakija z tymi ž samymi «harantami» kaštavali daražej za rynak.
Voś jak heta pracavała. Naprykład, pašyracca zavodu dapamahała taja samaja aŭstryjskaja Voest Alpine.
«U miežach raspačataj u 1996 hodzie rekanstrukcyi BMZ Voest Alpine pastaŭlała zavodu svajo abstalavańnie ŭ abmien na prava zbytu jaho mietałapradukcyi na zamiežnych rynkach, — tak mietałurhičny časopis «Mietał. Biuleteń. Ukraina» apisvaŭ vytoki prablem BMZ u 2000-ch.
— Na dumku ekśpiertaŭ, mienavita z-za hetaj damovy zavod praktyčna całkam pazbaviŭsia abarotnych srodkaŭ.
I, sapraŭdy, kali b abstalavańnie zakuplałasia za košt doŭhaterminovych kredytaŭ, to pradpryjemstva mieła b čas dla naładžvańnia vytvorčaści, vypusku pradukcyi, jaje realizacyi i raźliku pa pazycy.
Pry supracoŭnictvie ž z Voest Alpine raźlik za hetaje abstalavańnie viali šlacham pastavak mietałaprakatu ŭžo praź niekalki miesiacaŭ paśla jaho vypusku. Pry hetym stanki zakuplalisia nie «pad kluč» — dla pačatku pracy patrabavałasia ŭvieści ich u ekspłuatacyju.
Pa asobnaj damoŭlenaści mantaž taksama vykonvaŭsia siłami kampanii Voest Alpine, što nie zaŭsiody sadziejničała jakasnaj rabocie abstalavańnia.
Pry hetym, pa danych anhlijskaj kampanii Miramex, košty, pa jakich aŭstryjskaja kampanija nabyvała pradukcyju BMZ, byli nižejšymi za tyja, što vystaŭlajucca inšym trejdaram. Heta davała Voest Alpine vidavočnuju pieravahu na suśvietnym rynku i vyklikała, u pryvatnaści, pieranasyčeńnie rynku armatury ŭ ZŠA.
U vyniku tam było raspačataje antydempinhavaje rasśledavańnie adnosna pastavak armatury ź Biełarusi, jakoje zaviaršyłasia ŭviadzieńniem antydempinhavaj pošliny ŭ pamiery 114%. Tak BMZ faktyčna straciŭ adzin z samych vyhadnych u śviecie rynkaŭ kanstrukcyjnaj stali».
U 1999-m Fieakcistava aryštavali paśla vystupleńnia Łukašenki pierad deputatami. Aficyjnyja pryčyny adroźnivalisia ad mierkavańnia rabočych.
«BMZ kuplaje ŭ Rasii mietałałom. Stvaryli firmu, jakaja zakuplaje 20-30 tysiač ton mietałałomu ŭ Rasii dla vytvorčaści mietału BMZ. Svaju strukturu stvaryli. I što vy dumajecie, hetaja struktura, zakuplajučy mietałałom pa 20-30 dołaraŭ, BMZ, rodnamu pradpryjemstvu, jakoje jaho naradziła, pradaje pa 70-80 dołaraŭ», — kazaŭ tady Łukašenka.
Havorka viałasia pra firmu «Miežhośmietiz», jakaja nie tolki źbirała i pastaŭlała na zavod łom, ale i mieła ekskluziŭnyja pravy na prodaž pradukcyi zavoda ŭ Rasii. U vyniku čaho značnaja častka prybytkaŭ mahła nie dachodzić da Žłobina.
Zrešty, Fieakcistaŭ pabyŭ u SIZA niadoŭha — čatyry miesiacy. A potym jaho vypuścili pa asabistaj prośbie byłoha hubiernatara Arłoŭskaj vobłaści (a na toj čas — śpikiera vierchniaj pałaty rasijskaha parłamienta) Jahora Strojeva. Sprava ŭ tym, što Fieakcistaŭ sam byŭ vychadcam z Arłoŭskaha staleprakatnaha zavoda, i inšyja byłyja jaho supracoŭniki daminavali ŭ kiraŭnictvie BMZ ciaham mnohich hadoŭ.
Dyrektary mianialisia, padychody — nie
Paśla vychadu Fieakcistaŭ źjechaŭ u Rasiju kiravać novastvoranym «Urał-kordam», jaki nieŭzabavie staŭ hałoŭnym kankurentam BMZ. Dyrektar BMZ źmianiŭsia, im staŭ Alaksandr Famienka. Ale schiemy raboty jon źmianić nie zdoleŭ.
«Pry Famienku asabliva jaskrava vyjavilisia fundamientalnyja prablemy BMZ, — pisaŭ niekali biełaruski žurnalist Michaił Padalak, jaki ciapier pracuje daradcam prezidenta Ukrainy Zialenskaha. — Pa-pieršaje, zavod pracavaŭ pa nieprazrystych finansavych schiemach. Praktyčna nie isnavała ulikovaj sistemy debietu/kredytu. I heta vielmi zadavalniała jak kiraŭnictva zavoda, tak i jaho trejdaraŭ.
Pa-druhoje, zavod ščylna siadzieŭ na finansavym kruku, umieła zakinutym toj ža Voest Alpine, bo ŭsie kredytnyja damovy BMZ z zachodnimi bankami rychtavalisia pad «harantyi» Voest Alpine.
Pa-treciaje, klučavyja pasady na zavodzie zajmali tolki anhažavanyja piersanažy, jakija mieli niejki ahulny intares i pracavali na karyść tradycyjnych trejdaraŭ. Kamanda rychtavałasia da aktyŭnaj «ekspłuatacyi» BMZ».
Famienku źniali, biehanina dyrektaraŭ praciahnułasia — pryznačyli Vadzima Filipava. Jon pačaŭ čyścić staryja kadry Fieakcistava, a taksama admaŭlacca ad usiaho finansavańnia, jakoje išło praz Voest Alpine, i damaŭlacca z bankami naŭprost. Pahadziŭsia Alfa-bank.
Filipaŭ zbolšaha pazbaviŭsia ad taksičnaj zaležnaści ad aŭstryjcaŭ, ale tut pryjšła novaja biada. BMZ pačali naviazvać rabotu na rasijskim rynku praz kampaniju JeL Rietroleum: maŭlaŭ, treba dyviersifikavać pastaŭki.
Bajučysia paŭtareńnia historyi z aŭstryjcami, jon hetaje siabroŭstva sabatavaŭ i ŭ vyniku akazaŭsia zvolnieny za nievykanańnie prahnoznych pakazčykaŭ rostu.
Atrymałasia, što rasijskija zborščyki łomu ŭ 2001-m dabilisia źnižeńnia ekspartnych pošlin i stali pradavać łom nie ŭ blizkuju i tannuju Biełaruś, a na dalokija premijalnyja rynki. A pieravytvorčaść łomu ŭ śviecie abrynuła canu na mietał amal da sabiekoštaŭ. Raści abjektyŭna nie było jak, ale dyrektara ŭsio roŭna źniali.
Vysmoktvańnie abarotki i «dziaržaŭnyja prajekty»
Filipaŭ u ŚMI naŭprost abvinavačvaje tahačasnaha kiraŭnika Dziaržkantrolu Anatola Tozika ŭ tym, što heta jon staić za atakaj na novaha dyrektara. Maŭlaŭ, sprabuje padabracca da valutnaha skarbu praz łabijavańnie kankretnych firm, jakija na zavod nie chacieŭ dapuskać Filipaŭ.
Paśla publičnych napadak na ŭsiomahutnaha na toj momant Tozika Filipaŭ paśpiavaje ŭciačy ŭ Rasiju, ale na BMZ pačynajuć zatrymlivać mieniedžaraŭ, jakija mieli dačynieńnie da padpisańnia damovy z kampanijaj Miramex.
Sens byŭ u tym, što praź vialikija daŭhi BMZ apynuŭsia na miažy bankructva, ale daŭhi na 30 miljonaŭ dołaraŭ pahasiła Miramex u abmien na peŭnyja źnižki i pryvilei ŭ pastaŭkach pradukcyi zavoda na Zachad.
Tady ž zatrymali viadomaha biełaruskaha bahacieja Alaksandra Smancara, jaki byŭ pradstaŭnikom Miramex.
U vyniku kantrakt razarvali, pahašeńnie daŭhoŭ na siabie ŭziała dziaržava. Smancer paśla adsidki vyjedzie va Ukrainu i nikoli nie vierniecca da byłych abjomaŭ biźniesu. Ale jaho imia jašče paru razoŭ prahučyć u palityčnych skandałach pry kantaktach z apazicyjaj.
Paśla hetaha dyrektaram stanovicca Mikałaj Andryjanaŭ, čałaviek absalutna ź sistemy Łukašenki. Jon abiacaje skončyć hulni vakoł zavoda i spynić praktyki supracoŭnictva z adnym, ekskluziŭnym pastaŭščykom. Ale ničoha nie mianiajecca, mianiajucca tolki nazvy firmaŭ.
Publikacyi tych časoŭ śćviardžajuć, što firma «Kronas», jakaja pryjšła na zamienu Miramex i «Miežhośmietizu», u asobnyja časy pakidała sabie da 40% vyručki zavoda. A źnižka na pradukcyju dla hetaha ekskluziŭnaha pastaŭščyka była 12%.
Tak paradaksalna vialisia spravy: nichto bolš kupić nie moža, a toj, chto moža, atrymlivaje źnižku. Pry hetym, adpusknyja ceny na pradukcyju BMZ i tak byli samyja nizkija ŭ rehijonie. Inšyja ž trejdary, zacikaŭlenyja ŭ pastaŭkach kordu na rasijski rynak, da zakupak nie dapuskalisia.
U 2004 hodzie BMZ zamachnuŭsia na absalutna novuju dla siabie halinu — vypusk biasšoŭnych stalnych trub. Heta zusim inšaja śpiecyfika. Heta nie kord, u jakim BMZ staŭ adnym z suśvietnych lidaraŭ. Truby patrabujuć vialikaha pašyreńnia i inviestycyj.
Hrošy šukali pa ŭsim śviecie, ale pieršymi zachacieli ŭdzielničać ruskija, jakija prapanoŭvali stvaryć sumiesnaje pradpryjemstva rasijskaj «Trubnaj mietałurhičnaj kampanii» i asobnych cechaŭ BMZ. Ale ź idejaj pryvatyzacyi ničoha nie vyjšła.
Vyrašyli svaimi siłami, chacia ekanamisty bili tryvohu: lepš zasiarodzicca na kordzie, bo ŭziaŭšysia za novaje, nieviadoma što atrymajem, ale možam zhubić i staruju vytvorčaść, jakuju ŭžo treba abnaŭlać.
Ale biełaruskich kiraŭnikoŭ było ŭžo nie spynić: na zavodzie pačaŭsia cykł biaskoncaj «madernizacyi», jakaja, zhodna z raźlikami na papiery, miełasia prynieści miljardy, ale prynosiła tolki straty.
Tak, skončyŭšy ź działkami i krucialami raniejšych hadoŭ, BMZ sutyknuŭsia z novymi prablemami, ułaścivymi novym dziaržaŭnym kiraŭnikam: nierealnaj acenkaj ryzyk pry bujnym inviestavańni, naviešvańniem stratnych pradpryjemstvaŭ na BMZ dla padtrymki ich štanoŭ, vysmoktvańniem abarotki ŭžo chaj i nie na abahačeńnie zavadskich kirujučych kłanaŭ, a na inšyja, užo «dziaržaŭnyja» prajekty, ale taksama z sumnieŭnym vychłapam.
Biaskoncyja madernizacyi daviali zavod da minusaŭ
Heta ŭ vyniku i pryviało BMZ da krachu. Z 2009 i pa 2019 hod dyrektaram zavoda byŭ Anatol Savianok. Praktyki pa rabocie z mutnymi trejdarami spynilisia, zdajecca, u 2008-m. Prynamsi ŭ Jeŭropu z taho času pradaje litoŭskaja kampanija, jakaja naležyć samomu BMZ.
Reziumavać historyju biaskoncych cykłaŭ raśpiłačnych «madernizacyj» možna słovami Ramana Hałoŭčanki: «[Daŭhi BMZ] ŭtvarylisia praz toje, što niekatoryja prajekty pakul nie apraŭdali siabie ekanamična. Źmianiłasia rynačnaja kanjunktura, suśvietnyja ceny, tamu nie chapaje siłaŭ, kab raźličvacca pa abaviazkach».
Dakładnaja suma hrošaj, ubuchanaja ŭ «madernizacyju», nieviadomaja. Ale vyhladała heta tak: na «madernizacyju» BMZ brali kredyty dla zakupki impartnaha abstalavańnia, u vyniku ŭ pradpryjemstva ŭtvarylisia hihanckija valutnyja daŭhi.
Viadomyja vypadki, kali mieniedžary BMZ zdavali na mietałałom darahuju impartnuju techniku, pastaŭlenuju dziesiacihodździe tamu ŭ ramkach madernizacyi, ale tak i nie ŭstanoŭlenuju.
Pradstaŭniki niezaležnaha prafsajuza, jaki farmiravaŭsia na BMZ, niejak tłumačyli dla «Našaj Nivy», što ŭ «tłustyja» dla mietałurhii 2005-2008 hady, kali rentabielnaść realizavanaj pradukcyi ŭ niekatoryja miesiacy była pad 50%, a vyručka siahała $2 miljardaŭ, u zavoda zrazali ŭvieś tłušč. Abaviazvali pradavać valutu na biržy, rabić adličeńni ŭ fond nacyjanalnaha raźvićcia, patrabavali sponsarskaj dapamohi i naviešvali depresiŭnyja arhanizacyi na bałans u ramkach «chołdynhabudaŭnictva».
«Ekanamičny cykł kankurentaŭ byŭ inšy: jany zarabili na padjomie, sfarmavali reziervy, z zaroblenaha madernizavalisia ŭ adpaviednaści ź jakasnymi prahnozami, a ciapier zarablajuć z madernizacyi. My ž uleźli ŭ niepradumanuju da detalaŭ madernizacyju za čužyja kredytnyja hrošy, davali vał praz toje, što daviedzienyja pakazčyki važniejšyja za ekanamičnuju metazhodnaść», — kazali mietałurhi.
Pieršy surjozny finansavy stres u vyniku niemahčymaści raźličycca z kredytorami lačyli restrukturyzacyjaj daŭhoŭ i vypuskam dadatkovych ablihacyj na $240 miljonaŭ, jaki adbyŭsia ŭ 2016-m. Hetyja ablihacyi ŭ dobraachvotna-prymusovym režymie kupili biełaruskija banki: Bielinviestbank, Biełarusbank, Biełahraprambank. «Nievialikija» pakiety dastalisia taksama BPS-Aščadbanku, Biełhazprambanku i BiełVEBu.
Dalej — bolej. U vyniku zdaryłasia strašnaje. Kolišni honar biełaruskaj pramysłovaści ŭ 2021-m akazaŭsia na miažy finansavaha kałapsu praź niemahčymaść zarablać hrošy, niahledziačy na praciah raboty — prosta vypłaty pa kredytach pierakryvajuć usie prybytki.
Za 2020 hod BMZ zarabiŭ 34 tysiačy rubloŭ čystaha prybytku. Dla takoha bujnoha pradpryjemstva heta vyhladaje mizieram.
Pa stanie na vierasień 2020-ha ahulny doŭh BMZ siahaŭ strašnaj ličby — 3,6 miljarda rubloŭ. Značnaja častka ź ich — doŭh pierad zamiežnymi kredytorami.
Ratavać zavod pryjšłosia, naturalnym čynam, usioj krainaj, bo defołt takoha hihanta pavaliŭ by i banki, i ekanomiku.
Ratavali ŭsioj krainaj
«Naša Niva» paviedamlała pra sakretny płan vyratavańnia. Jaho detali nidzie nie ahučvalisia, rašeńni rehulujucca ŭkazam Alaksandra Łukašenki, jakoha niama ŭ publičnym dostupie.
Praciah žyćcia BMZ i kredytnaje ratavańnie ŭklučała nastupnyja punkty:
— značnaja častka doŭhu BMZ stanovicca doŭham dziaržavy ŭ asobie Minfina;
— biełaruskija banki śpisvajuć častku zapazyčanaści pa daŭhach BMZ, pierakładzienych na Minfin. Što heta značyć? Banki bačać, što BMZ nie zmoža addać kredyty, i kab nie zhubić hetyja hrošy, pahadžajucca, što daŭhi BMZ voźmie na siabie Minfin — «dziaržava», jakaja zmoža raźličycca. Ale ŭzamien za hetuju pasłuhu Minfin patrabuje źnižeńnia abjomu doŭhu na 15%;
— hetak ža BMZ dazvalajuć vykupić ułasnyja ablihacyi z 15% dyskontam. Za kuplenyja za ŭmoŭnyja 100 rubloŭ ablihacyi banki atrymajuć nazad 85;
— častku valutnaha doŭhu, kala $400 miljonaŭ, pierarabili ŭ biudžetnuju pazyku ŭ biełaruskich rublach. Admietny tut i čas pahašeńnia — pa 2050 uklučna.
— Kala $350 miljonaŭ kredytnaj zapazyčanaści pieraviali ŭ statutny fond pradpryjemstva. Heta značyć, što toj, chto pazyčaŭ hrošy, nazad ich nie biare, ale jak by atrymlivaje iluziju, što srodki zašytyja niedzie tam, u samim pradpryjemstvie. Heta amal jak śpisańnie doŭhu, ale pryhažej vyhladaje na papiery.
I finalnaj ilustracyjaj ciapierašniaha stanu zavoda źjaŭlajecca toje, što ź zimy minułaha hoda BMZ patrabujucca štomiesiačnyja kredyty ŭ pamiery $6 miljonaŭ na vypłatu zarobkaŭ.
Štomiesiac ich vydajuć biełaruskija banki. Pradpryjemstva nie tolki nie prynosić prybytkaŭ, ale i biare hrošy na toje, kab dalej hienieravać straty.
Kali kazać pra aktualnuju statystyku, to na siońnia viadomyja tolki abmiežavanyja danyja za 9 miesiacaŭ 2021 hoda. Vyručka vyrasła z 1,974 młrd rubloŭ da 3,382 młrd, ale čysty prybytak usio roŭna zastaŭsia na ŭzroŭni 45 tysiač rubloŭ.
I prahnoz u cełym niespryjalny. Fitch pradkazvaje, što suśvietnyja ceny na stal u 2022 hodzie ŭpaduć bolš jak na 20% i buduć padać jašče try hady — z 950 da 530 dołaraŭ za tonu. Heta źviazana z tym, što viadučyja ekanomiki skaračajuć patrebu ŭ mietale i dla pramysłovaści, naroščvajučy śfieru pasłuh.
Kaštoŭnaść BMZ dla ŭładaŭ zastajecca ŭ tym, što jon hienieruje valutu — kala 3,8% valutnaj vyručki Biełarusi prychodzicca na hety zavod.
Kamientary