«Nad mnoj pravodzili ekśpierymienty». Piśmieńnik Sieviaryn Kviatkoŭski raskazaŭ, što ź im adbyvałasia za kratami
Piśmieńnik i žurnalist raskazaŭ Radyjo Svaboda, čamu jon vyrašyŭ viarnucca ŭ Biełaruś, jak jaho zatrymlivali i jakija niezvyčajnyja rečy adbyvalisia ź im u pinskaj viaźnicy.
19 studzienia Kviatkoŭskaha zatrymali ŭ Minsku. U vinu jamu pastavili repost rolika, «u zahałoŭku jakoha była abraza supracoŭnika bieraściejskaj milicyi». Kviatkoŭskaha zavieźli ŭ Pinsk i pratrymali za kratami try dni. A 22 studzienia vypuścili, ale zrabili fihurantam kryminalnaj spravy. Paśla Kviatkoŭski pakinuŭ Biełaruś. Jak paviedamiŭ u svaim telehram-kanale Andrej Stryžak, ź Biełarusi Kviatkoŭskaha dapamoh vyvieźci fond BySol. Ciapier piśmieńnik — u Hruzii. Jon raskazaŭ Svabodzie, što ź im adbyłosia.
«Ja nie chacieŭ być palityčnym emihrantam»
— Davaj adnovim karcinu, jak usio adbyvałasia. Pačniom ź viartańnia ŭ Biełaruś. Čamu vyrašyŭ viartacca? Praź jakuju miažu jechaŭ? Pisali, što ŭ tvajho baćki prablemy sa zdaroŭjem…
— U baćki sa zdaroŭjem dla jaho ŭzrostu bolš-mienš u paradku. U nas było pytańnie spadčyny, byŭ patrebny moj podpis. Heta farmalna. A niefarmalna — ja nie chacieŭ być palityčnym emihrantam. Usimi fibrami svajoj dušy ja imknuŭsia ŭ Biełaruś. Ja biełarusacentryčny čałaviek. Lublu vandravać, lublu zamiežža, ale vielmi lublu svaju krainu, siabroŭ, svajakoŭ. Vidać, ja niedaacaniŭ uvahu da majoj piersony z boku dziaržavy.
Kali mianie zatrymali, ja prykinuŭsia valonkam, naiŭnym čałaviekam, z usim pahadžaŭsia. Vy budziecie z nami supracoŭničać? Kaniečnie, budu. A dumka była adna: jak tolki vy mianie vypuścicie, ja adrazu źjedu z krainy i budu raskazvać usio jak jość.
— Jak adbyvałasia zatrymańnie? Praŭładnyja telehram-kanały pakazvali ledź nie śpiecapieracyju z uzłomam dźviarej.
— Ja zajechaŭ na terytoryju Biełarusi ŭ noč z 17 na 18 śniežnia 2021 hoda. Adrozna ad inšych pasažyraŭ aŭtobusa Vilnia — Minsk, mianie zdymali na videa. Pahladzieli moj pašpart, niešta tam im prahrama vydała. Mianie zatrymali praź miesiac i dva dni.
— Dyk ty bolš za miesiac žyŭ u Biełarusi?
— Jany viedali, što ja ŭ Biełarusi, ale nie mahli mianie znajści. Ja žyŭ u kvatery svajho byłoha cieścia, jaki pajšoŭ z žyćcia vosieńniu 2021 hoda.
— Ty faktyčna viarnuŭsia ŭ Biełaruś žyć?
— Tak. Ja viarnuŭsia žyć. Ja lublu Minsk, Biełaruś. Ja byŭ ščaślivy jeździć 16-m tralejbusam z Čyžoŭki ŭ centr.
Jany radavalisia, što mianie ŭziali. Jany — heta HUBAZiK. Zatrymlivaŭ mianie śpiecnaz — nie viedaju, «Alfa», «Ałmaz», AMAP, niejkaje śpiecpadraździaleńnie. Paśla zajšli «hubaziki». Jany mianie ličyli takim naiŭnym čałaviekam, a ja adrazu prykinuŭsia naiŭnym čałaviekam. Jany nie mahli pavieryć u svajo ščaście, što ja im trapiŭsia. Adrazu pačali pramaŭlać: Radyjo Svaboda, zahuhli «Radyjo Svaboda»
— Ciabie abvinavacili ŭ pierapoście videa, dzie ŭtrymlivałasia abraza milicyjanta.
— Mnohija jaho bačyli, na im bieraściejski milicyjant matam vučyć žyćciu padletkaŭ. Ja heta pierapościŭ. Mnie pahražali dvuma hadami turmy. Mianie, minčuka, pavieźli ŭ Pinsk. Toj milicyjant byŭ bieraściejski, zaviali spravu ŭ Stolinie, a farmalna ŭsim hetym zajmajecca Pinsk. Mianie vieźli ŭ kajdankach, ale ŭvieś čas padkreślivali, što kali ciažka, davajcie asłabim. Adzin nie strymaŭsia i skazaŭ: Vy ž zaŭvažyli, što my vas nie bili? Namiok taki — davajcie supracoŭničać. Kaniečnie, budu supracoŭničać, tak, ja pierapościŭ hety rolik. Ale hety rolik ich absalutna nie cikaviŭ. Ad zatrymańnia da vyzvaleńnia ź izalatara časovaha ŭtrymańnia jany ŭvieś čas mianie vyvodzili na temu Radyjo Svaboda.
«Ja vieru, što los mianie vioŭ u izalatar časovaha ŭtrymańnia Pinska, dzie nad mnoj pravodzili ekśpierymienty»
— A što jany dakładna chacieli, kab ty raskazaŭ?
— Ja nie viedaju, što dakładna. Jany chacieli prosta nabrać fakturu. U izalatary da mianie pryjšoŭ śledčy i pačaŭ pisać pratakoł. Što tam pisać, tak, ja pierapościŭ rolik. A jon pytaŭsia ledź nie jak ja pajšoŭ u sadok, i pra Radyjo Svaboda. Ja im skazaŭ, što pracavaŭ karespandentam z 2002 pa 2008 hod, paśla syšoŭ sa Svabody, pracavaŭ u «Budźma», u mianie byli inšyja prajekty. Potym znoŭ pačaŭ supracoŭničać z Radyjo Svaboda jak publicyst. Što jany mohuć ad mianie daznacca? Ja praź imejł dasyłaŭ teksty, i ŭsio. Ja nie viedaŭ pra redakcyjnyja raskłady. Ja tak razumieju, što kali jany zatrymlivali svabodaŭcaŭ, a potym mianie, im byli patrebnyja našy kampjutary, kab znajści ŭ archivach niejki kampramat. Naturalna, byli svabodaŭskija karparatyvy. Nu i što? Potym ja zrazumieŭ, što niama suładździa pamiž HUBAZiKam i Śledčym kamitetam, bo jany pry mnie svarylisia pamiž saboj.
— Ty ŭ svaich natatkach u FB pačaŭ tłumačyć, što da ciabie ŭ minskim izalatary ŭžyvałasia niezvyčajnaja forma katavańnia z vykarystańniem 3D-technałohij. Raskažy, što heta było?
— Možacie vieryć u los ci nie vieryć u los. Ja vieru, što los mianie vioŭ u izalatar časovaha ŭtrymańnia Pinska, dzie nad mnoj pravodzili ekśpierymienty.
I ja ich mahu apisać. Spačatku ja nie razumieŭ, što adbyvajecca. U pieršuju noč pierad vačyma ŭ kamiery pačali źjaŭlacca žoŭcieńkija iskarki, paśla ja pačuŭ niezrazumiełuju muzyku nieviadoma adkul. Na nastupnuju noč ja zrazumieŭ, što tam uklučyli prajektar za ścianoj i na mianie prysadžvalisia strakozy, vada ciakła pa kamiery. 3D, karaciej, mulcik. U mianie musiŭ pajechać dach.
«Ja padumaŭ, što mnie pašancavała, tamu što zvarjacieć tam vielmi lohka»
— Jakaja była pieršaja reakcyja, što ty padumaŭ?
— Ja padumaŭ, što mnie pašancavała, tamu što zvarjacieć tam vielmi lohka. Heta padvał, na vulicu nie vyvodziać, ty ŭ poŭnym biasčaśsi. Pisać i malavać nielha. Vyratavała, što knižki pieradajuć. Ja spačatku ŭzradavaŭsia, kłas, ja ŭ mulcik trapiŭ. Potym padumaŭ, što, vidać, ź psichikaj prablemy pačynajucca. Potym dumaju, niachaj. Chaj pačynajucca. Mnie tut usiaho troje sutak siadzieć. Kali ja zrazumieŭ, što pracuje prajektar, jaki ŭtvaraje 3D-efiekt, ja skazaŭ achoŭniku: «Słuchaj, u vas tam prajektar za ścianoj». Achoŭnik, małady chłopiec, kaža, — tak, pracuje. Pytajusia, ci možna muzyku cišej zrabić. Jon — ja zapytaju. Karaciej, jany spalilisia całkam. Uvohule, mnie padałosia, što ich achoŭniki nie suprać palityčnych.
— Natalla Lubieckaja, jakuju ŭ prapahandysckich filmach nazyvali pasylnaj Makara, raskazvała ŭ intervju Svabodzie, što jana dziŭna siabie adčuvała paśla taho, jak joj nie davali spać i dali dziŭnyja nibyta «sardečnyja kropli». Ty byŭ nie ŭ SIZA KDB, a ŭ pinskim izalatary. Ci davali tabie niešta takoje, što potym mahło vyklikać padazreńni?
— Ja dumaŭ pra heta, bo nie pieršy hod na śviecie žyvu. Heta ŭsio adbyvałasia pa načach. Na treciuju noč ja całkam zrazumieŭ, što heta. Ale ja maju jašče paćvierdžańnie. Moj sukamiernik pryznaŭsia, što jamu balić hałava ad hetaj muzyki. Ujavić, što mnie niešta padsypali ci padlili i ja ciapier pierakazvaju niejkija fantazii, jakija ŭźnikli ŭ vyniku chimičnaha ŭździejańnia, užo nie atrymajecca, bo jość śviedčańni sukamiernika.
Heta vielmi važnaja, hramadska značnaja infarmacyja. Takoje moža adbycca nie tolki sa mnoj. Tamu ja pra heta raskazvaju.
— Jak ciabie vyzvalili?
— Zajavili, jak i napačatku, što padazrajom pa artykule 369 (abraza słužbovaj asoby), paśla 72 hadzin budziecie vyzvalenyja, ź Pinska vašu spravu pieradaduć u Minsk, tam vas vykličuć da śledčaha praź miesiac, a praz dva miesiacy ŭ sud. Tak i vyzvalili praz 72 hadziny.
«Naturalna, ja nivodnaj siekundy im nie vieryŭ»
— Mnohija ludzi, paśla taho jak vychodziać z-za krataŭ i vyjazdžajuć u inšuju krainu, potym raskazvajuć, što byli vymušanyja padpisać damovu ab supracy sa śpiecsłužbami. Ci było ŭ tvaim vypadku niešta takoje?
— U maim vypadku takoha nie było. Ja chaču padkreślić, što heta maja viersija. Ja 25 hadoŭ pracavaŭ u mas-medyja i razumieju, što jość fakty (heta asobnaja historyja) i jość viersii. Heta maja viersija. Kali mianie vyzvalali, mnie vydavali maju vopratku. Kali ja amal całkam apranuŭsia i paprasiŭ kurtku, mnie skazali, što kurtka pabudzie ŭ nas, idzi pa svoj abutak. Heta zaniało 6—7 chvilin, pakul dojdzieš pa kalidory, znojdzieš, nadzienieš boty. I kali viarnuŭsia, tady mnie viarnuli kurtku. I ja padumaŭ, što, mahčyma, jany žučka tudy zasunuli. Ja ŭvieś hety čas ź siabie rabiŭ naiŭnaha čałavieka, jaki im vieryć. Naturalna, ja nivodnaj siekundy im nie vieryŭ. Maja viersija takaja, što mianie adpuścili, bo jany pavieryli, što ja naiŭny čałaviek.
— Razumieju, što nie ŭsio skažaš, ale jak udałosia ŭciačy ź Biełarusi?
— Toje, jak ja vyjazdžaŭ ź Biełarusi ŭ Rasiju, a adtul u volny śviet, ja, kaniečnie, zaraz nie mahu kazać. Paviercie, što varyjantaŭ dastatkova. Rasiejcam našy prablemy nie cikavyja, jany za Łukašenku nie padpisvalisia. Tamu vyjechać možna.
— Ty pisaŭ u fejsbuku, kab siabry nie dzivilisia, kali pabačać ciabie ŭ bary ŭ niejkim antysvabodaŭskim filmie. Što heta aznačaje? Ci zdymali ciabie?
— Nie. Tut vielmi prosta. Ja chadžu ŭ Minsku ŭ dva bary. Dla mianie heta važna, tamu što heta maje siabry, znajomyja. Ja taki Irishman, mnie blizkaja irłandskaja tradycyja chadzić u paby i kamunikavać tam. Ja padazraju, što ŭ adnym bary, kudy ja chadžu, adzin čałaviek usio zdymaje na videa. My viedajem, što kali zachodziš u bar, ciabie zdymajuć. Ja dapuskaju mahčymaść, što ŭ hety bar chadziŭ jaki-niebudź «hubazik» ci «kehebeška», i jany jaho prymusili addać zapisy. Tam ničoha strašnaha nie budzie. Tam ja vypivaju, tancuju, splu, razmaŭlaju i hetak dalej. Ničoha takoha antysacyjalnaha ja tam nie rablu. Jany abmovilisia, kali razmaŭlali sa mnoj, što «my pra vas, Sieviaryn Alaksandravič, šmat viedajem, u tym liku pra vaš ulubiony bar». Tamu ja taki tekst napisaŭ u Fejsbuku.
«Pamiatajcie, što my ŭ stanie vajny»
— Andrej Stryžak z BySol nie tak daŭno zaklikaŭ ludziej nie viartacca ŭ Biełaruś ni ź jakich pryčyn, bo heta vializarnaja ryzyka, i pahroza i ciažar nie tolki dla zatrymanaha, ale i jahonaj siamji, tych, chto sprabuje dapamahčy. Praŭdapadobna, jon mieŭ na ŭvazie tvoj vypadak. Što b ty skazaŭ tym, chto choča viarnucca?
— Davajcie nie dramatyzavać. Kali b ja ŭjechaŭ praz Łatviju, Rasiju, nie ŭklučajučy Velcom (A1), mahčyma, my b ciapier nie razmaŭlali. Ja b cicha žyŭ sabie ŭ Biełarusi i zajmaŭsia b svaimi spravami. Maja historyja ŭ čym pakazalnaja? Ja vieryŭ, što ja orhanam mahu być cikavy praz toje, što ja štości nibyta viedaju pra finansavańnie, łahistyku, a jany mianie abrali čaburaškam dla svajho mulcika. Hetaha ja pradbačyć nie moh. Tamu ŭsim, chto choča viarnucca ŭ Biełaruś, ja kažu: viartajciesia, tolki nie śviaciciesia. Pamiatajcie, što my ŭ stanie vajny. Heta ja napisaŭ jašče ŭ 2020 hodzie. Suprać biełarusaŭ pačałasia vajna.
— Jakaja dapamoha tabie patrebnaja?
— Mnie była patrebnaja tolki finansavaja dapamoha, ja pra heta abviaściŭ. Užo sabrali dastatkova hrošaj. Mnie treba zaraz sabracca. Jość prapanovy pa pracy. Pracavać budu dalej.
Kamientary