20 hadoŭ tamu kamunisty addali ŭładu amal va ŭsich byłych krainach hetak zvanaha sacłahieru. I pieršaj stała Polšča. Piša Jan Maksimiuk u svaim błohu na radyjo «Svaboda».
20 hadoŭ tamu kamunisty addali ŭładu amal va ŭsich byłych krainach hetak zvanaha sacłahieru. I pieršaj stała Polšča. Piša Jan Maksimiuk u svaim błohu na radyjo «Svaboda».
24 žniŭnia 1989 hodu polski parlament zaćvierdziŭ pieršaha apazycyjnaha premjer‑ministra ŭ historyi nia tolki Polskaj Narodnaj Respubliki, ale i ŭsiaho saclahieru. Im staŭ Tadevuš Mazaviecki.
Pierad pahrozaj «bratniaj dapamohi»…
U žniŭni 1989 hodu zhadanamu saclahieru zastavałasia ŭsiaho niekalki miesiacaŭ žyćcia. Ale nichto tady jašče pra heta nia viedaŭ. Nia viedali i ŭ Polščy.
Mnie pryhadvajecca ŭłasnaja asłupianiełaść, kali Mazaviecki vystupaŭ z prahramnaj pramovaj ŭ Sojmie. Heta było padobnaje chutčej na niejki halivudzki bajavik z hatunku political fiction, čym na sapraŭdnaść. Tym nia mienš, heta była sapraŭdnaść. Ludzi hetaha chacieli, ale adnačasova i bajalisia.
Čaho bajalisia?
Fakty historyi zastajucca zapisanymi na papiery abo kinastužcy. I jany nie zabyvajucca. A voś davoli chutka zabyvajucca kantekst i atmasfera, u jakich histaryčnyja fakty adbyvajucca.
U žniŭni 1989 hodu u Polščy ŭsio jašče znachodziłasia mahutnaja hrupoŭka savieckich vojskaŭ. Na pytańnie, ci SSSR byŭ tady zdolny na akcyju, jakaja paviarnuła b bieh padziejaŭ u Polščy i ŭ inšych sacyjalistyčnych krainach nazad, naŭrad ci siońnia niechta ŭ zmozie aŭtarytetna adkazać. Ale tady ŭ Polščy ŭsie mocna bajalisia savieckaha ŭmiašańnia.
Pryviadu adno krasamoŭnaje śviedčańnie. U žniŭni 1989 hodu palitbiuro Rumynskaj kampartyi pasłała polskim kamunistam i ŭsim inšym «bratnim partyjam» vostruju krytyku «zhodnickaj» pazycyi polskich tavaryšaŭ u adnosinach da «Salidarnaści». Pavodle tradycyi saclahieru, padobnaja «bratniaja» zakłapočanaść na papiery papiaredničała «bratniaj dapamozie», jakaja pryjaždžała na tankach — u Vuhorščynu 1956 hodu i Čechasłavaččynu 1968 hodu. Aceńvajučy padziei 1989 hodu, viadomy polski palityk i historyk Branisłaŭ Hieremek skazaŭ u adnym interviju, što taja krytyka «rumynskich tavaryšaŭ» była ŭspryniataja «Salidarnaściu» z sapraŭdnym žacham.
Tamu što za joju majačyli «bratnija tanki».
Inakš kažučy,
treba addać naležnaje lideru «Salidarnaści» Lechu Vałensu, jaki pryniaŭ histaryčnaje rašeńnie stvaryć pieršy niekamunistyčny ŭrad u krainie, jakaja była kamunistyčnaj jak pa sacyjalna‑ekanamičnym, tak i palityčnym układzie žyćcia, i mieła pad bokam Saviecki Sajuz.
…ale ź vietram historyi ŭ plečy
Urad Mazavieckaha stvaryŭsia paśla pierałomnych vybaraŭ 4 červienia 1989 hodu, u jakich «Salidarnaść» zdabyła ŭsie, jakija mahła, miescy ŭ Sojmie i 99 mandataŭ u 100‑mandatnym Senacie. Kamunisty z Polskaj abjadnanaj rabočaj partyi, razam ź dźviuma partyjami‑satelitami, — adnoj «intelihienckaj» i druhoj «sialanskaj» — mieli ŭ Sojmie bolšaść, ale hienerału milicyi Česłavu Kiščaku, jaki pieramaŭlaŭsia z «salidarnikami» za hetak zvanym «kruhłym stałom» u pieršaj pałovie 1989, nie ŭdałosia stvaryć prakamunistyčnaha ŭradu. Prosta hramadzki kantekst i atmasfera ŭ Polščy paśla pieramohi «Salidarnaści» ŭ červieni byli ŭžo nia tyja.
Ludzi čakali palityčnych pieramienaŭ. I Vałensa na chvali hetaha čakańnia pieraciahnuŭ kamunistyčnych satelitaŭ na svoj bok i razam ź imi stvaryŭ kaalicyjny ŭrad Mazavieckaha.
Cikava, što sam Mazaviecki ažno da apošniaha momantu supraciviŭsia idei, kab «Salidarnaść» brała ŭładu ŭ 1989 hodzie.
Ale 17 žniŭnia Vałensa skazaŭ Mazavieckamu: «Panie Tadevušu, vy budziecie premjer‑ministram». Jak śćviardžajuć vidavočcy, Mazavieckamu zaniało movu. Ale dyskutavać z Vałensam jon nia staŭ.
Apošnija palityčnyja pahadnieńni adnosna ŭradu Mazavieckaha byli pryniatyja 23 žniŭnia 1989 hodu, u 50‑ia ŭhodki paktu Rybentropa‑Mołatava, jaki na piać z pałovaj hadoŭ vykraśliŭ Polšču z mapy śvietu. Heta taksama, z perspektyvy minułaha času, zajmieła dla palakaŭ svajo symbaličnaje značeńnie.
Eksperty naohuł zhodna śćviardžajuć, što
Mazaviecki, jaki nie chacieŭ brać ułady, byŭ najlepšym premjer‑ministram u 20‑hadovaj historyi paślakamunistyčnaj Polščy.Jon ustalavaŭ demakratyčnyja pracedury ŭ palityčnym žyćci krainy, pravioŭ radykalnuju ekanamičnuju reformu ŭ bok volnaha rynku (hetak zvany «plan Balceroviča») i vioŭ suverennuju zamiežnuju palityku. Asabista jak palityk Mazaviecki ŭstanaviŭ vysoki i ŭsimi pryznany maralny standart.
Varta zhadvać hety polski šlach kožny raz, kali ŭ roznych krainach buduć adznačać uhodki ci to «aksamitnaj revalucyi», ci to padzieńnia «berlinskaha muru».
Palaki, usio ž, byli pieršyja. I praviali svaju histaryčnuju transfarmacyju spakojna, biez adzinaha strełu.Čaho i ŭsim inšym, jakija takoj transfarmacyi čakajuć i «nia chočuć vajny», žadajem.
Hałoŭny ideołah Biełarusi znajšoŭ u krainie «psieŭdapatryjatyčnyja jačejki» i zaklikaŭ da zmahańnia ź imi «adzinym bajavym kułakom»23
Kamientary