«Znajomyja i siabry mianie, mahčyma, ličać dzivačkaj». Japonka vyvučyła biełaruskuju movu, vykładaje jaje na radzimie i vielmi lubić Biełaruś
U pačatku hetaha navučalnaha hoda ŭ japonskich studentaŭ źjaviłasia ŭnikalnaja mahčymaść vyvučać biełaruskuju movu va ŭniviersitecie Safii (Dzioci) u Tokia. A vykładaje jaje Sijory Kijasava — japonka, jakaja jašče 10 hadoŭ tamu palubiła Biełaruś. Pra vyvučeńnie movy, lubimyja miescy ŭ Minsku i ŭsprymańnie 2020 hoda ź joj pahutaryła «Zierkało».
«Naš kurs biełaruskaj movy — vialikaja redkaść»
Jak kaža sama Sijory, univiersitet Safii — adna z najlepšych pryvatnych VNU Japonii. I mienavita tam studenty sioleta vyvučajuć biełaruskuju.
«Usio heta arhanizavaŭ prafiesar Sinjičy Akijama, jaki tut pracuje. Jon śpiecyjalizujecca na ruskaj fiłałohii, ale maje cikavaść taksama da inšych słavianskich movaŭ i ličyć, što viedańnie ich budzie karysnym dla studentaŭ. Tamu jon zrabiŭ paraŭnalny kurs słavianskich movaŭ — voś sioleta abraŭ biełaruskuju i polskuju, — raskazvaje Sijory. — To-bok maje studenty ŭžo dobra viedajuć ruskuju movu, i mnie ź imi krychu praściej — nie treba vykładać z nula».
Na pieršuju paru pa biełaruskaj movie pryjšło amal 30 studentaŭ. Dla Japonii heta vialikaja ličba — z dośviedu surazmoŭnicy, na zaniatki ruskaj movaj nikoli nie prychodziła bolš za 17 vučniaŭ. I tamu ŭ pieršy dzień navat daviałosia mianiać aŭdytoryju.
«Prafiesar vielmi aktyŭna rekłamavaŭ hetyja zaniatki. Bo takoj mahčymaści amal niama, i naš kurs — vialikaja redkaść. U Japonii ŭ kniharniach i biblijatekach navat nie znojdzieš padručnika pa biełaruskaj movie. My vydavali adzin u 2016 hodzie, ale nie na prodaž — ja, maja vykładčyca i moj navukovy kiraŭnik atrymali pa 20−30 ekzemplaraŭ, — tłumačyć surazmoŭnica. — Tamu heta sapraŭdy ŭnikalnaja mahčymać! I ludziej nie stała mieniej, usie praciahvajuć chadzić. Studenty vielmi apantanyja i ź vialikaj cikavaściu vyvučajuć movu, mnie vielmi pryjemna!»
«Znajomyja i siabry mianie, mahčyma, ličać dzivačkaj»
Sijory Kijosavie 34 hady, jana naradziłasia ŭ prefiektury Nahana. Japonka skončyła aśpiranturu, atrymała stupień PhD. Ciapier jana vykładaje ŭ niekalkich univiersitetach.
Surazmoŭnica pryznajecca: pačynała vyvučać movy z ruskaj. Ale na trecim kursie ŭniviersiteta vykładčyk raskazaŭ joj pra moŭnuju situacyju ŭ Biełarusi. I tady jašče studentka Sijory vyrašyła daviedacca pra heta bolš.
«Było cikava, što isnuje mova, ale na joj razmaŭlaje vielmi mała ludziej — štości padobnaje da Irłandyi. I ja pačała čytać knihi, artykuły pra Biełaruś, a paśla vyrašyła pisać mahistarskuju dysiertacyju na temu moŭnaj situacyi ŭ Biełarusi, — uspaminaje jana. — Kali ja pastupiła ŭ mahistraturu, to atrymała mahčymaść vučycca ŭ Biełarusi ŭ 2012 hodzie. Tam vyvučała i ruskuju, i biełaruskuju movy. Pryjechała, arhanizavała hurtok dla ŭsich achvotnych — my vyvučali biełaruskuju razam. Paśla vyrašyła praciahvać svajo daśledavańnie ŭ aśpirantury, a potym užo stała vykładać. Spačatku ruskuju, z hetaha siemiestra — i biełaruskuju. Narešcie atrymałasia aficyjna, jak pradmiet va ŭniviersitecie!»
Na stažyroŭcy ŭ Minsku Sijory pasprabavała vyvučać ukrainskuju i polskuju razam ź biełarusami.
«Było składana, bo vašyja studenty ŭsio prachodzili vielmi chutkimi tempami (śmiajecca). Tamu hetyja movy ja pačała paźniej vyvučać samastojna. Sioleta vielmi ščylna ŭziałasia za ŭkrainskuju, bo heta ciapier aktualna, — raskazvaje Sijory. — Znajomyja i siabry mianie, mahčyma, ličać dzivačkaj, ale maci i baćku ja tak časta raskazvaju pra Biełaruś, što jany ŭžo sami zacikavilisia. Čas ad času navat pytajuć, što tam adbyvajecca. I vielmi palubili biełaruskija stravy. Asabliva maci: my ź joj navat chadzili ŭ restaran biełaruskaj kuchni ŭ Tokia».
Zhadaŭšy pra restaran, dziaŭčyna pieraličvaje i svaju lubimuju biełaruskuju ježu. I na pieršym miescy, jak ni dziŭna, akazalisia nie draniki.
«Mnie padabajecca chaładnik — heta maja lubimaja strava. Ja ŭpieršyniu była ŭ Biełarusi ŭletku, i mianie amal adrazu im pačastavali. Jašče mnie vielmi padabajecca babka. Draniki, viadoma, smačnyja, ja navat sama ich hatuju časam, ale nie na pieršym miescy!» — sa śmiecham dadaje surazmoŭnica.
«Dahetul maja biełaruskaja nie vielmi dobraja, ale starajusia!»
«Kali ja pačała vučyć biełaruskuju movu, to vielmi mała viedała pra samu krainu. Ale zrazumieła, što mienavita praz movu zmahu chutčej paznajomicca z vašaj kulturaj, historyjaj. Bo na japonskaj nie było amal ničoha pra heta! A mova — heta taki dobry instrumient, kab nablizicca da krainy», — ličyć dziaŭčyna.
Sijory ŭspaminaje: kali tolki pačała vučyć słavianskija movy, ceły miesiac syšoŭ na toje, kab vyvučyć kiryličnyja litary.
«Kali ja pačała vučyć biełaruskuju, to praz 9−10 miesiacaŭ mahła adkazać na pytańni, štości raskazać. Praŭda, tady jašče ź ciažkaściu. Samym składanym byŭ miesny skłon, tamu što tam čarhavańni kštałtu «Niamiha — Niamizie». I ŭvohule, ciažka było zapaminać kančatki. Dahetul maja biełaruskaja mova nie vielmi dobraja, ale ja starajusia!» (śmiajecca)
Pra stažyroŭku ŭ Minsku dziaŭčyna raskazvaje asobna. Horad padčas pieršaha vizitu ŭ 2012 hodzie padaŭsia Sijory vielmi spakojnym i cichim.
«Navat nie vieryłasia, što heta stalica, — kaža jana. — Jašče było vielmi cikava pačuć biełaruskuju movu. Ale jaje było nie tak šmat, u mietro i inšym transparcie, naprykład. Ludzi na vulicach razmaŭlali pa-rusku, ale kali ja pačała prysłuchoŭvacca, to zaŭvažyła, što jany vymaŭlajuć ź inšym akcentam, jość svajo biełaruskaje vymaŭleńnie. A jašče mnie vielmi spadabałasia, kali ludzi razmaŭlajuć pa telefonie i ŭ kancy kažuć: «Nu dobrańka, davaj». Ja spačatku jašče dumała, što heta štości z ruskaj, ale nie!»
Čytaje pa-biełarusku japonka nie vielmi šmat. Ale maje ŭlubiony tvor — vierš Ryhora Baradulina «Treba doma byvać čaściej».
«Hadoŭ 5-7 tamu ja pabačyła hetyja radki ŭ aeraporcie ŭ Minsku. Jany mianie vielmi ŭrazili, bo heta jak zvarot da tych, chto źjazdžaje: «Chutčej viartajsia ŭ Biełaruś, heta tvoj dom». Ja tak adčuvaju».
«Biełaruś dla mianie — heta druhaja radzima»
Pra Biełaruś Sijory kaža karotka: heta ŭžo nie prosta inšaziemnaja kraina. I raskazvaje: adnojčy jana była na navukovaj kanfierencyi pa biełarusistycy ŭ Łondanie. Adčuvała siabie niajomka, bo nie vałodaje anhlijskaj. Ale dziakujučy tamu, što tam było šmat ludziej, jakija vałodali biełaruskaj, u japonki było adčuvańnie, nibyta jana na radzimie.
«Kali ja byvaju ŭ Minsku, mnie tam vielmi ŭtulna, znajoma. I ludzi takija vietlivyja, ścipłyja. Na maju dumku, u hetym jany padobnyja da japoncaŭ. Ale, mahčyma, mnie tak padajecca praz maju luboŭ da Biełarusi», — razvažaje dziaŭčyna.
Bolšaści miescaŭ našaj stalicy, jakija ź luboŭju zhadvaje surazmoŭnica, užo niama. Naprykład, Sijory vielmi lubiła kniharniu «Łohvinaŭ», jakaja da 2017 hoda mieściłasia pobač z halerejaj «Ŭ». Paśla budynak źnieśli.
«Tam supracoŭniki razmaŭlali pa-biełarusku sa mnoj, što mnie było daspadoby. Jašče fiłfak BDU, bo ja tam baviła šmat času, vyvučała biełaruskuju. Na joj tam razmaŭlali i vykładčyki, i studenty, što vielmi kruta, — uspaminaje Sijory. — Nacyjanalnaja biblijateka mnie taksama padabajecca, tam vielmi zručna pracavać. Zaŭsiody, kali ja byvaju ŭ Minsku, jedu ci tudy, ci va ŭniviersitet. Taksama lubiła chadzić u Kupałaŭski teatr i hladzieć śpiektakli. Paśla 2020 hoda tam užo ničoha amal nie pakazvajuć, praz što mnie sumna. I ŭniviersam «Centralny»! Tam my časta sustrakalisia ź biełaruskimi siabrami, mahli vypić piva ci harbaty, pahutaryć. Unutry ŭsio tak atmaśfierna, niejak pa-biełarusku.
Biełaruś dla mianie — heta druhaja radzima, jakuju ja vielmi lublu. Amal kožny dzień pra jaje dumaju. Ale pakul nie mahu ŭsiebakova razumieć mientalitet biełarusaŭ. Jak i movu: viedaju tolki jaje litaraturny varyjant. Zastajecca štości niezrazumiełaje, kštałtu dyjalektaŭ, ale mianie, naadvarot, heta cikavić, vabić da Biełarusi», — tłumačyć japonka.
«9−11 žniŭnia nie mahła pavieryć, što heta adbyvajecca ŭ Minsku»
Padziei 2020 hoda ŭ Biełarusi Sijory pieražyvała tak, niby znachodziłasia ŭ krainie. Čytała naviny, chvalavałasia za svaich znajomych i siabroŭ.
«Kali pačaŭsia hvałt 9−11 žniŭnia, ja spačatku nie mahła pavieryć, što heta ŭsio adbyvajecca ŭ Minsku. Što ludzi zahinuli. Było vielmi ciažka emacyjna. Vielmi pieražyvała, sačyła za situacyjaj. I ŭvohule, mnie było vielmi strašna za ludziej. Jany chacieli žyć u krainie, dzie mahli b sami štości vyrašać, chacieli žyć u toj Biełarusi, jakoj jany jaje bačyli. Niekatorych maich znajomych aryštoŭvali. Ale, na žal, situacyja vielmi składanaja. I da hetaha času źjaŭlajecca vialikaj prablemaj, — kaža japonka. — Ciapier užo ŭsie mienš havorać pra Biełaruś, a bolš pra Ukrainu. Mnie praz heta taksama sumna. Prablema pakul nie vyrašanaja, a ŭvahi stała mienš».
Vajnu va Ukrainie jana taksama prymaje dosyć blizka da serca, nazyvaje ŭsio heta strašnaj i vialikaj trahiedyjaj dla krainy.
«Ź inšaha boku, šmat maich znajomych, jakija tut, u Japonii, vykładajuć ruskuju movu, pieražyvali i za žycharoŭ Rasii, jakija nie zmahli adkryta vykazacca suprać vajny. I ciapier dziaržava aryštoŭvaje tam ludziej, jak i ŭ Biełarusi. Heta taksama strašna. Ale dla ŭkrainskich ludziej heta vialikaja strata. I materyjalnaja, i duchoŭnaja, — razvažaje surazmoŭnica. — I dla Biełarusi ŭsio heta trahiedyja — rasijskaja armija idzie va Ukrainu praź jaje terytoryi. Vielmi ciažka čytać takija naviny».
«Mnie asabista važna havaryć pra Biełaruś»
«Dla mianie vialikaje značeńnie maje toje, što va ŭniviersitecie ŭ Japonii narešcie źjavilisia zaniatki biełaruskaj movy. Darečy, heta nie adzinaje dasiahnieńnie: kali ja vielmi daŭno rabiła hurtok pa vyvučeńni biełaruskaj, adzin chłopiec, Ken Sibata, jaki tady sa mnoju vykładaŭ movu ŭ hurtku, pierakładaŭ vieršy na japonskuju. I jon navat vydaŭ knihu vieršaŭ Bahdanoviča ŭ pierakładzie!» — dzielicca dziaŭčyna.
«Vielmi doŭha była takaja situacyja, što, kali my tut, u Japonii, havaryli pra ŭschodniesłavianskija movy i kultury, heta amal zaŭsiody było pra Rasiju. Ale ciapier pačali źviartać uvahu na inšyja krainy: Ukrainu i Biełaruś, — tłumačyć Sijory. — I, ja liču, treba pakazvać, što jość hetyja krainy, raskazvać pra hetuju kulturu ź inšaha boku. Mnie asabista treba havaryć pra heta, dla mianie heta važna. I zaniatki movaj — pieršy krok na hetym šlachu».
Papularny tyktokier z Rasii tusić u darahich restaranach Minska: «Byccam bamžu padali. Žarycie, na zdaroŭje»18
Kamientary
čyrvony kruh na ich ściahu simvalizuje ŭzychodziačaje sonca*, ale ja hety čyrvony kruh na biełym fonie baču krychu inakš - naŭprost. hieahrafična. to bok - hety kruh - heta nie sonca, a ziamla. ich ziamla. heta Japonija - vostraŭ u akijanie. žyćcio na vostravie (lubym) vielmi nie prostaje. što fizična, što ŭ stasunkach ludskich.
pryblizna toje samaje i ŭ nas... tolki naš "vostraŭ" Biełaruś akružany nie pryrodnym akijanam, a ludskim... praz nas prachodziać šlachi. u tym liku na žal i kryvavyja šlachi - vojnaŭ, jakich biełarusy nikoli nie chacieli i nie chočuć - my sapraŭdy mirnyja ludzi. i pryrodnyja ŭmovy žyćcia ŭ Biełarusi taksama spryjalnymi nie nazavieš - zona ryzykoŭnaha ziemlarobstva. i soniečnych dniej u nas mienš, čym u tumannym Łondanie ci Sankt-Pieciarburzie...
hety kryvavy šlach - vojnaŭ Uschodu i Zachadu (uschodniaj i zachodniaj cyvilizacyj) simvalična adlustravany na našym bieł-čyrvona-biełym ściahu - čyrvonaj pałasoj
*uzychodziačaje sonca... hetak ža darečy nazyvajecca arnamient na dziaržaŭnym fłahu - "V osnovie ornamienta na fłahie ležit uzor «Voschodiaŝieje sołncie», vytkannyj v 1917 hodu Matrionoj Markievič, kriesťjankoj dierievni Kostieliŝie sovriemiennoho Sieńnienskoho rajona Vitiebskoj obłasti"