U vienski muziej «Bielvieder» zvyčajna iduć, kab pabačyć «Pacałunak» Klimta. Adnak uvahu biełarusaŭ moža pryciahnuć inšaja karcina. Na joj — śvietłavałosy mužčyna ŭ strohim harnitury siadzić u atačeńni knih. Vielmi padobny da Janki Kupały. Chto hety dvajnik?
Niahledziačy na padmanlivaje źniešniaje padabienstva, mužčyna na partrecie nie byŭ svajakom biełaruskaha paeta.
Heta doktar Chuha Koler. Aŭstryjski pramysłoŭca i amatar mastactva, jaki žyŭ u 1867-1949 hadach. Jon mieŭ stupień doktara fiłasofii i miedycyny. Koler sabraŭ kalekcyju starych knih i hraviur — u takoj abstanoŭcy jon i byŭ adlustravany na partrecie.
Žonkaj Kolera była jaŭrejskaja mastačka Bronsija Pinieles. Siamja pramysłoŭca ŭ roznyja hady žyła ŭ Vienie, Zalcburhu, Niurnbierhu. A paśla śmierci cieścia Koler pierajechaŭ u jaho majontak u Abiervaltersdorfie. Tam jon z žonkaj prymaŭ mastakoŭ.
Ličycca, što Koler pabudavaŭ pieršuju ŭ nižniaj Aŭstryi elektrastancyju (u 1897 hodzie, dla fabryki svajho cieścia). U 1916-m jon uvajšoŭ u kiraŭnictva elektrachimičnych zavodaŭ u Bresłavie (ciapierašnim Urocłavie).
Dzieci doktara Chuha abrali tvorčyja prafiesii: syn Rupiert byŭ dyryžoram opiernaha teatra, a dačka Silvija pajšła pa śladach maci i stała mastačkaj.
Adnak sapraŭdnaja zorka partreta doktara — jaho mastak.
Ehan Šyle, adzin z hałoŭnych tvorcaŭ Vieny i, badaj, takaja ž značnaja postać dla aŭstryjskaj kultury, jak Kupała dla biełaruskaj.
Šyle haściavaŭ u siamji doktara i navat davaŭ uroki Silvii Koler. Ehan byŭ adnym z čalcoŭ Vienskaha secesijona — abjadnańnia aŭstryjskich mastakoŭ, jakija supraćpastaŭlali siabie akademičnamu mastactvu.
Pad svajo kryło jaho ŭziaŭ Hustaŭ Klimt. Kali Klimt pamior, Šyle pavinien byŭ stać hałoŭnym mastakom Vieny. Ale los skłaŭsia trahična. Ciažarnaja žonka Šyle pamierła ad ispanki ŭ 1918 hodzie. A praz try dni epidemija zabrała žyćcio i samoha mastaka, jakomu było 28 hod.
«Za hetyja try dni jon paśpieŭ namalavać tvor «Siamja», dzie adlustravaŭ siabie, žonku i nienarodžanaje dzicia. Heta ŭvasableńnie bolu ŭsiaho čałaviectva taho času — zakančvajecca vajna, zdajecca, što ŭsio budzie dobra, — i ŭsio abryvajecca», — razvažaje Mikita Monič.
Ehan Šyle — nietypovy ekspresijanist.
«Ekspresijanizm zvyčajna bolš žyvapisny — farba hraje vialikuju rolu (jak, naprykład, u Sucina). U toj čas jak Šyle — heta linija i fantastyčnaja kampazicyja. Heta toje, što hipnatyzuje ŭ jaho tvorach. Jahonaja linija byccam nie moža zastacca roŭnaj praz emocyi, jakija bjuć cieraz kraj», — zaŭvažaje Mikita Monič.
Bol u tvorčaści Šyle — adbitak jahonaj žyćciovaj historyi. Baćka mastaka pamior ad prancaŭ, kali Ehanu było 15. Maci nieŭzabavie paśla hetaha vyjšła zamuž, i Šyle, jakoha ź siastroj pakinuli na vychavańnie dziadzi, ličyŭ, što taja nie lubić jaho.
Kab adčuć Šyle, mastactvaznaŭca raić, aproč karciny «Siamja», pahladzieć jaho aŭtapartrety (mastak časta malavaŭ siabie dla samapaznańnia) i piejzažy. Apošnija pakazvajuć chutčej charaktar čałavieka, a nie pryrody — pierakručanaje tonkaje dreŭca na adnoj z karcin niby paŭtaraje los mastaka.
Šlachi Kupały, aŭstryjskaha ekspresijanista i spadara z partreta nie pierasiakalisia. Ale kožny hladzić navokał praz pryzmu svajoj kultury. Tolki ŭ vačach biełaruskaha naviednika «Bielviedera» hetyja postaci mohuć akazacca źviazanymi.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Z Łondana Mielnikava vylecieła na Šry-Łanku, u jaje byŭ kachanak spartovaha vyhladu ź Biełarusi22
Kamientary